Torpaqlarin səhralaşmasi üZRƏ İzahli lüĞƏT

 
92 
Sudan-
Saxеl regionunda fəaliyyət üçün BMT-nin Məqsədli fon-
dunu idarə edir.  
Müntəzəm olaraq məlumat bukletləri, quraqlıq və səhralaşma-
ya qarşı mübarizə üzrə beynəlxalq simpoziumların protokollarını 
buraxılır.  
Baş  qərargah – Nyu-York, АBŞ. Regional Büro – Uaqaduqu, 
Burkina Faso. 
 
SƏHRA  (Desert) – 
1.  Щədsiz dərəcədə quraq  континентал 
iqlimя,  олдугъа seyrək bitki örtüйüня,йуха,  адятян  шорлашмыш 
торпаглара  малик  яразидир; 2.  Тamamilə bitki örtüyüндян  və 
inkişaf etmiş torpaq örtüyündən məhrum  олмуш arid ərazi. 
Dünyaнын  гуру  щиссясинин 48,3 mln щектары  вя  йа 43%-ni 
сящралар  təşkil edir. Онлар  дашлы,  гумлу,  эилли,  эипсли,  шоранлы, 
гырмадашлы, гямбярдашлы вя с. кими типляря айрылырлар.  
 
SƏHRA QABIĞI  (Desert crust) – xüsusilə subtropik 
səhralarda dağ 
сцхурларынын  və ya torpaqların  сятщинdə  sıx plitə 
şəkilli törəmələr. SQ.-nın bir sıra növləri vardır:  əhəngli, gipsli, 
дузлу, силикатлы, dəmirli və s. 
 
SƏHRALARIN COĞRAFİYASI  (Desert geography) – 
coğrafiyanın səhraların yaranması  şərаитini və yayılma 
qanunauyğunluqlarını тядгиг едян bölməдир. 
  
SƏHRALARIN EKOLOJİ  TƏDQİQATI SEKTORU 
(Desert Ecological Research Unit) – 1963-cü ildə Namibiyanın 
Səhraların tədqiqatı assosiasiyasının rəhbərliyi altında yaradılmış-
dır. Tədqiqat obyektləri – Namib səhralarının mərkəzi və  şimal 
hissələrinin ekosistemləri. Ayrı-ayrı  nəşrlər və “Namib büllete-
ini”ni (Namib Bulletin) buraxır.  
Yerləşdiyi ərazi: Valvis-Bey, Namibiya. 
 
SƏHRALARIN GİPS QABIQLARI (Desert gypsum crust) 
– 
кювряк çöküntü süxurlarından, gipslə sementləşdirilmiş və ya 
gipsin karbonatlarla qatışığından olan кип  və ya dağıныг 

---

 
93 
формада, quru vəziyyətdə bərk qoruyucu törəmələr. Bəzən üst 
hissəsində  кювряк  дянявяр qatı olur. Səhraların  ən susuz  
районларында rast gəlinir. 
 
SƏHRALARIN MƏNİMSƏNİLMƏSİ  (Desert Develop-
ment) – 
Инсанын  мараьы  наминя  сящраларын  тябии  сярвятиндян 
сямяряли  истифадя  едилмяси,  онун  тябиятинин  дяйишдирилмяси  вя 
torpaqların meliorasiyası 
цзря  инсанын  бцтцн  нювдян  олан 
фяалиййятидир.  
 
 “SƏHRALARIN MƏNİMSƏNİLMƏSİ PROBLEMLƏ-
Rİ”  (“Problems of Desert Development”) 
– elmi-nəzəri jurnal. 
1967-ci ildən Türkmənistan  ЕA-ın səhra institutunda buraxı-
lır. Иldə 6 дяфя няшр олунур. Orta Asiya və Qazaxıstan və həmçi-
nin də xaricin юлкялярин  səhra  ərazilərinin elmi tədqiqatları  və 
mənimsənilməsi təcrübələrinin nəticələrini işıqlandırır. 
Jurnalın bir sıra nömrələri tematikdir: 1977-ci il üçün  №3 
səhralaşmaya qarşı BMT Konfрансында (bax), 1992-ci il üçün 
№3 jurnalın yaradılmasının 25 illiyinə, 1994-cü il üçün  №4-5 
Orta  Аsiya və Qazaxıstanda səhralaşma və quraqlığa qarşı 
mübarizə  üzrə BMT Кonfрансынын (bax)  hazırlanmasının 
regional hazırlıq müşavirəsinə həsr olunmuşdur. 1981-dən 1984-ə 
qədər jurnal çərçivəsində 
səhralaşma problemləri üzrə 
UNEP/SMP-ın Məlumatlandırma bülleteni nəşr olunmuşdur. 
1994-cü ildən jurnal beynəlxalq elmi-nəzəri jurnal statusu 
almışdır. 
Reдaksiya heyətinin tərkibinə Rusiya, Çin, Qazaxıstan, 
Azərbaycan, ABŞ, Fransa, Misir, Özbəkistan, Hindistandan olan 
nümayəndələr daxil edilmişdir. 1980-cı ildən jurnal razılıq 
əsasında ABŞın “Alletron press” nəşriyyatında buraxılır.  
 
SƏHRALARIN ÖYRƏNİLMƏSİ  İNSTİTUTU  (Center of 
Desert Studies) – 1964-ildə yaradılmış Codxpursk Universiteti 
yanında əsaslanmışdır. Mərkəz səhra texnologiyaları üzrə Hindis-
tan mərkəzi (bax) ilə  əməkdaşlıqda işləyir. Öyrənmə sahələrinin 
əsas məqsədləri qum təpələrinin möhkəmləndirilməsi, yaranması 
və xüsusiyyətləri, torpaqların eroziyası  və onların qorunması, su 

---

 
94 
sərvətlərinin qorunması  təcrübəsi, arid zonalarda “torpaq-bitki” 
qarşılıqlı  əlaqələri daxil olmaqla səhra torpaqlarının geotexniki 
xüsusiyyətləridir.  
Yerləşdiyi ərazi: Codoxpur, Hindistan.  
Yerləşdiyi ərazi: Antofaqasta, Çili. 
 
SƏHRALARIN ÖYRƏNİLMƏSİ LABORATORİYASI 
(The Desert Laboratory) – Tumamok Hill şəhərinin (Arizonun 
Tuson  şəhərindən qərbə) Karneqi İnstitutunun səhra bitkilərinin 
öyrənilməsi üzrə laboratoriyası. Əsası 1903-cü ildə qoyulmuşdur. 
1955-ci ildə  ətraf mühit laboratoriyası kimi Arizona Universiteti-
nin tərkibinə daxil olmuşdur. Hal-hazırkı adını 1986-cı ildə 
almışdır. Araşdırma obyektləri: demoqrafik problemlər, səhra 
bitkilərinin fiziologiyası, paleontologiya, geobotanika, səhra 
bitkilərinin kompüterlə  xəritələşdirilməsi. Ayrı-ayrı tirajlar dərc 
edir.  
Yerləşdiyi ərazi: Tuson, Arizona ştatı. 
 
SƏHRALARIN ÖYRƏNİLMƏSİ ÜZRƏ BEYNƏLXALQ 
MƏRKƏZ  (Bluestein International Centre for Desert Studies) – 
arid torpaqların öyrənilməsi üzrə elmi-məlumat mərkəzi, 1984-cü 
ildə Ben Quriona adına Universitet (bax) yanında Y. Blaustayna 
adına səhraların elmi-tədqiqatı institutunda yaradılmışdır.  
Yerləşdiyi ərazi: Sde-Bokere. İsrail 
 
SƏHRALARIN ÖYRƏNİLMƏSİ  MƏRKƏZİ  (Centre for 
Desert Studies) – 1986-1987-ci illərdə Karol Suad Universiteti 
yanında  əsaslanmışdır. Elmi işlərinin  əsas istiqamətləri: səhra və 
arid torpaqların inkişafı  və istifadəsinin  əsas aspektləri, səhra 
ekosistemləri və  təbii sərvətlərin idarə olunması  və qorunması, 
səhralaşmaya qarşı mübarizə üzrə  tədbirlərin hazırlanması, səhra 
bitkiləri növlərinin öyrənilməsi, səhralaşma proseslərinin və 
marginal zonalar sərvətlərinin istifadəsinin öyrənilməsinin milli 
səviyyədə planlaşdırılması; 
qumлуqlar  və qum təpələrinin rütu-
bətlilik dinamikasının, termik rejimin yağıntılara olan nisbətinin 
öyrənilməsi; 

---