Türk mifologiysinda etnogenezlə bağli motiv və SÜjetləR
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
175 nın, başqa sözlə, türklərin ilkin ata yurdlarının hara olmasını müəyyənləşdirə bilməmiz baxımından son dərəcə qiymətli in- formasiya gizlənməkdədir. Məlum olduğu kimi, bütün türk yaradılış dastanlarında dün- yanın yaradılmasının ilkin materialı kimi sonsuz sular, yəni dəniz, okean təqdim edilir. Bu fakt çox düşündürücüdür. Axı, türklərin ilkin ata yurdu olduğu iddia edilən Altaylar dənizlərdən çox-çox uzaqlarda yerləşir. Belə olan halda, Altay və Sibir türkləri nədən dünyanın başlanğıcını dənizlə, dünya okeanı ilə bağlayırlar? Bu suala bir qədər sonra cavab verməyə çalışacağıq. Hələ- liksə saxa-yakutların kosmoqonik təsəvvürləri ilə səsləşən, üst- üstə düşən Altay yaradılış dastanını nəzərdən keçirək. Bahəddin Ögəl haqlı olaraq yazır ki, Orta Asiya və Sibirdə söylənən yaradılış əfsanələri içərisində ən böyüyü və doğru olanı V.Radlov tərəfindən toplanmış olan Altay türklərinə aid əfsanədir (Ögəl, 2006, səh. 416). Mərkəzində Tanrının (Tanrı Qara xanın) durduğu və aparıcı rola sahib olduğu bu dastan yarandığı dövrdən ən azı 5-6 min il sonra qələmə alınsa da ilkin məzmun və mahiyyətini qismən qoruyub saxlaya bilmişdir. XIX əsrdə məşhur türkoloq V.Radlov tərəfindən yazıya köçürülmüş ―Yaradlış‖ dastanının (Dünyanın yaranması haqqında) məzmunu belədir: Yerin yer olduğu vaxt suyla doluydu hər yer, Nə göy vardı, nə də ay, nə günəş, nə də bir yer. Tanrı uçub dururdu, insan oğlu tənhaydı, O da umub durur, sanki, Tanrıya taydı. Uçar, hey uçardılar, yer yoxdu, qonmazdılar, Tanrı olduqlarıyçün əsla yorulmazdılar. Bu Tanrının yox idi nə qayğısı, nə işi İnsan oğlunun isə bitmədi pis vərdişi. Bir külək yaratmışdı suları qaynadaraq, Tanrını hirsləndirdi üzünə sıçradaraq. Elə bildi o yazıq bununla bütün oldu, Guya xeyli güclənib Tanrıdan üstün oldu. Amma necə oldusa, suya yıxıldı birdən, Gömüldükcə gömüldü, dənizə daldı birdən. 176 Başladı yalvarmağa, gördü ki, iş çox ağırdı, “Qurtar məni ey Tanrı!” – deyə möhkəm bağırdı. Tanrı insafa gəldi, bağışladı özünə, Dedi: “Ey insan oğlu, çıx suların üzünə!” Tanrının buyruğuyla insan oğlu qurtuldu. Getdi onun yanına, ağıllı-başlı durdu. Tanrı birdən buyurdu: “Yaradılsn möhkəm daş!” Dənizlərin dibindən çıxdı üzə sal bir daş. Daş üzə-üzə gəlib çatdı Tanrı önünə, Tanrı insanı alıb çıxdı daş üstünə. Tanrı bir gün insana belə bir buyruq verdi: “En suların dibinə, oradan torpaq al!”-dedi. İnsan daldı sulara, aldı bir ovuc torpaq, Sulardan çıxdı, gəldi Tanrıya uzadaraq. “Yaradılsın Yer!”-deyib Tanrı torpağı saçdı, Yer üzü yaradıldı, dənizlər qurulaşdı. İnsana belə dedi Tanrı ona baxaraq: “Dal suların dibinə, gətir bir az da torpaq!” İnsan dedi: “Mən suya bir dəfə də dalaram, Bu dəfə öz payıma bir az torpaq alaram”. Daldı suyun dibinə hey düşünə-düşünə, İki ovuc torpaqla çıxdı suyun üzünə. Düz bir ovuc torpağı soxaraq tez ağzına, O birini uzadıb verdi Göy Tanrısına. Öz-özünə söylədi: “Qoy mən bunu saxlayım, Sonra dənizə səpib özümə torpaq alım”. Tanrı torpağı aldı dənizin üstünə saçdı, Tanrının istəyiylə birdən yer qalınlaşdı... (Ögəl, 2006, səh. 447 - 448) Eyni dastanın başqa variantı da yazıya alınmışdır: Bir zamanlar yalnız Tanrı Qara xan və su vardı. Qara xandan başqa görən və sudan başqa görünən yox idi. Ağ ana göründü. O, Qara xana “yarat” deyib yenidən suya daldı. Bu- nu eşidən Qara xan bir kişi yaratdı. Qara xanla kişi intəhasız suyun üstü ilə iki qara qaz kimi uçurdular. Lakin halından 177 məmnun olmayan kişi, Qara xandan daha yüksəkdə uçmaq istəyirdi. Onun istədiyini bilən Qara xan kişidən uçmaq qabi- liyyətini aldı. Kişi dibsiz suya yuvarlandı. Elədiyindən peşiman olub Tanrı Qara xandan bağışlanmasını xahiş etdi. Tanrı Qara xanın göstərişi ilə sudan bir ulduz çıxdı. Kişi həmin ulduzun üstünə çıxıb xilas oldusa da, Qara xan onun bir daha uça bilməyəcəyini nəzərə alıb dünyanı yaratmaq qərarına gəldi. Kişiyə buyurdu ki, suyun dibinə dalaraq torpaq çıxarsın, Şər düşüncədən əl çəkməyən kişi torpaq gətirərkən fikirləşdi ki, özü üçün gizli bir dünya da yaratsın, ona görə də torpağn bir qismini ağzında saxladı. Elə ki ovcundakı torpağı su üzərinə səpdi, Tanrı Qara xan torpağa “böyü” deyə bu- yurdu. Torpaq böyüyüb dünya oldu. Lakin kişinin ağzında saxladığı torpaq da böyüyüb onu boğmağa başladı. Qara xan ona “tüpür!” deməsəydi, boğulub öləcəkdi. Tanrı Qara xan dümdüz bir dünya yaratmşdı, lakin kişi tüpürəndə ağzından çxan torpaq bataqlıqlar, təpələr əmələ gətirdi. Hirslənən Qara xan itaətsiz kişiyə “Erlik” (şeytan) adını verib, özünün işıqlı dünyasından qovdu. Sonra yerdə doqquz budaqlı ağac bitirdi, hər budağın al- tında bir adam yaratdı ki, onlar doqquz insan irqinin ataları oldular. Erlik insanların gözəlliyini, xoş həyatını görüb Tanrı Qara xandan xahiş etdi ki, həmin insanları onun ixtiyarına versin. Qara xan vermədi. Erlik istəyindən dönmədi, insanları öz tərəfinə çəkməyə başladı. Qara xan insanların azğınlığını, Erliyə aldanmalarını görəndə, onları özbaşına buraxdı. Erliyi isə yer altındakı qaranlıq dünyanın üçüncü qatına qovdu. Özü isə göyün on yeddinci qatını yaradıb oraya çəkildi. Mələklə- rindən birini insanları qorumaq üçün yer üzünə göndərdi. Erlik Tanrı Qara xanın qərar tutduğu gözəl göyü görüb, ondan icazə istədi ki, özü üçün bir göy yaratsın. İcazə alıb yaratdı və aldatdığı şər ruhları öz göyündə yerləşdirdi. Lakin Qara xan görəndə ki, Erliyin təəbəsi onunkundan daha yaxşı yaşayır, mələklərdən birini göndərib həmin göyü dağıtdırdı. Göy yıxılıb dünyaya düşdü, dağlar, dərələr, ormanlar meydana Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|