112
Tərcüməsi:
Oğlum, öyüd al, biliksizliyi dəf elə,
Kimin qovudu olsa, ona bəkməz qatar.
72, I c., səh. 432
Tamğa suvu taşra çıkıb tağığ ötər, (4-4-4)
Artuçları təgrə önüp tizgin yetər. (4-4-4)
Tərcüməsi:
Damğa suyu çölə çıxıb dağı ötər,
Dövrəsində sıra-sıra ardıc bitər.
72, I.c. səh. 420.
Külsə kişi, atma añar örtər külə, (4-4-4)
Bakkıl añar ed(h)gülügün ağzın külə. (4-4-4)
Tərcüməsi:
Yanına bir adam gəlsə, üzünə yanar kül atma,
Ağzın gülərək ona yaxşılıqla bax.
72, II.c. səh. 52-53
Təñdə belə körsə məni ördək, atar, (4-4-4)
Kalva körüp kaşğalakı suvka batar. (4-4-4)
Tərcüməsi:
Ördək məni o göldə təmrənsiz ox atan görsə,
Qaşqaldaq tez suya cumar
72, I.c. səh. 498.
14-hecalı nümunələr:
Ağruk ağır işiñi ad(h)nağuka yüd(h)ürmə, (7-7)
Açrup özüñ öşərip ad(h)nağunı tod(h)urma. (7-7)
113
Tərcüməsi:
Ağır yükünü başqasına yükləmə,
Özünü aclıqdan öşərib başqasını doyurma.
72, III.c. səh. 65
Eştib ata-anañıñ savlarını kadırma, (7-7)
Nəñ kut bulup kövəzlik kılnıp yana kudurma. (7-7)
Tərcüməsi:
Ata-ananın öyüdlərini eşidib rədd etmə,
Nemət tapsan, ərköyünlük edib qudurma.
72, I.c. səh. 484.
Məlumdur ki, DLT-ə qədər VIII-IX əsrlərə aid uyğur
şeir mətnləri (dini məzmunlu “maniçi” poeziya) vardır. XI
əsrdə (bəzi fikirlərə görə daha öncəki əsrlərdə) qələmə
alınmış, sonradan üzü köçürülmüş Dədə Qorqud das-
tanında olan şeirlərin isə formaca hansı dövrün məhsulu
olduğunu müəyyən etmək xeyli çətindir. Bu abidənin bu
günə gəlib çatmış ən əski əlyazma nümunəsi XVI əsrə
aiddir. Məlumdur ki, bu dövrdə artıq heca vəzni mü-
kəmməl bir inkişaf səviyyəsinə çatmışdı. Dədə Qorqud
dastanının yaranma dövrünün əsasən VII əsr olduğu
qəbul edilir. Həmin dastanın məzmununda isə hətta era-
mızdan əvvəlki dövrləri əks etdirən motivlər var. Şeir-
şünas alim T.Quliyev Dədə Qorqud şeirləri ilə “Divanü
Lüğat-it-Türk” əsərindəki şeir nümunələri arasındakı for-
ma fərqinin azı 1000-1500 illik inkişaf dövrü ərzində baş
verə biləcəyini ehtimal edərək,
Dədə Qorqud mətnlərinin
forma baxımından da eramızdan əvvəlki əsrlərə aid
olduğu qənaətinə gəlir
(34, 36). Lakin aşağıda görəcəyik
ki, Divani-Lüğat-it Türk əsərinin yarandığı dövrdən cəmi 3
əsr öncəyə aid olan uyğur şeirləri də formaca Dədə
Qorqud şeirlərinə oxşardır, hətta Dədə Qorqud şeirləri ilə
müqayisədə heca vəznindən daha uzaqdır. Lakin onu da
nəzərə almaq lazımdır ki, şeir nümunələrinin forması
114
onun qələmə alındığı dövrün xalq şeir förmasına uyğun
olmaya (ondan geri qala) da bilər.
Şərqi Türküstandakı Turfan vilayətindən qazıntılar
zamanı əldə olunan əlyazmaların arasından tapılmış,
Aprınçur Təginin (VIII əsr) qələmindən çıxmış aşağıdakı
nümunələr “maniçi” poeziyanın ən əski nümunələri kimi
qəbul olunur:
I mətn:
Bizim tenqrimiz
edqüsi redni tiyür
Bizim tenqrimiz edqüsi redni tiyür
Rednidə yiq menin edqü tenqrim alpım bekrəkim
Rednidə yiq menin tenqrim alpım bekrəkim
Biləqüsüz yiti vajçır tiyür
Biləqüsüz yiti vajçır tiyür
Vajçırda ötvi biliqliqim tüzünüm yarukum
Vajçırda ötvi biliqliqim bilqəm yanqam
Kün tenqri yarukın teq köküzlüqüm bilqəm
Kün tenqri yarukın teq köküzlüqüm bilqəm
Körtlə tüzün tenqrim külüqüm küzünçüm
Körtlə tüzün tenqrim burkanım bulunsuzum.
Tərcüməsi:
Bizim tanrımızın yaxşılığı cəvahirdir, deyirlər,
Bizim tanrımızın yaxşılığı cəvahirdir, deyirlər,
Cəvahirdən daha üstün mənim yaxşı tanrım, igidim, qüdrətlim
Cəvahirdən daha üstün mənim yaxşı tanrım, igidim, qüdrətlim
Bülöv daşından almaz ityi olur, deyirlər,
Bülöv daşından almaz ityi olur, deyirlər,
Almazdan daha kəskin mənim biliklim, əsillim, işığım,
Almazdan daha kəskin mənim biliklim, əsillim, işığım,
Gün tanrı işığı tək köküslüm, müdrikim,
Gün tanrı işığı tək köküslüm, müdrikim,
Gözəl, əsil tanrım, şöhrətlim, hafizim (qoruyucum)
Gözəl, əsil tanrım, bütüm (buddam), nadirim
(tapılmazım)
(
77, s. 110-111)
115
II mətn:
1. a...
adınçığ amrak
Amrak özkiyəm
2. kasınçığımın
öyü kadğurar men
kadğurdukça kaşı körüləm
kavışığsayur men
3. öz amrakımın öyür men
öyü evirür men ödü... çün
öz amrakımın önüqsəyür men
4. barayın tisər baç amrakım
baru yimə umaz mən
bağırsakım.
5. kirəyin tisər kiçiqkiyəm
kirü yimə umaz mən
kin yıpar yadlığım.
6. yaruk tenqrilər yarlıkazun
yavaşım birlə
7. küçlüq priştilər küç birzün
közi karam birlə
külüşüqin oluralım
Tərcüməsi:
1. a...
Misiliz sevgili...
Sevgili canım...
2. İstəklimi düşünüb həsrət çəkirəm
Həsrət çəkdikcə, qaşı gözəlim
qovuşmaq istəyirəm!
Gedim desəm, gözəl sevgilim,
Gedə də bilmirəm
mərhəmətlim,
Girim desəm, kiçikciyim
girə də bilmirəm.
mişk-ənbər qoxulum