Yaşar rzayev
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “ - Mən elə bilrdim ki, sən bizim hökümətimizin nöqsanlarını düzəltmək üçün hökümət qulluqçularının
____________Milli Kitabxana____________ 146 Siyasi-ideoloji baxımdan romanda qüsür görməyən ədəbi tənqid əsərin sənətkarlıq məsələlərində nöqsanlarını dönə-dönə qeyd etmişdir. Bunlar hər şeydən əvvəl lüzumsuz uzunçuluq, bir sıra surətlərin natamamlığı, bəzi mənfi obrazların birtərəfli və zəif verilməsi və sairlərdir. Romanın rus dilinə tərcüməçisi və tədqiqatçısı Z.Kedrina yazırdı: “Həlledici inqilabi mübarizə epizodlarında xalq qəhrəmanlarına qarşı istismarçı siniflərin içindən çıxmış qüvvətli düşməni göstərmək yolu ilə getmədiyindən və bunu heç arzu etmədiyindən müəllif həmin bu düşmən obrazlarının özünü süni surətdə aşağı salır, kiçildir, onları həqiqi həyatdakından fərqli olaraq, axmaq, birtərəfli, zəif göstərir. Burada yalnız həmin düşmən surətlərinin törətdiyi rəzalət və onların gördüyü işin ədalətsizliyi deyil, xalqa zidd ideyaları təbliq edən bu adamların rəzilliyi və gücsüzlüyü, başlıca olaraq, müəllifin əlində olanları ifşa etmək üçün əsas vasitə olmuşdur. Mənim fikrimcə bu, nəzərdə tutulmuş məqsədə çatmaq üçün çətin ki, ən yaxşı vasitə olsun...”(146, 91). Əbülhəsənin 1933-cü ildə qələmə aldığı “Dünya qopur” romanında da Veysin “inqilabçılığı” inqilabın qələbəsi deyil, bəlkə də faciəsidir. Veysin başçılığı ilə yoxsul şarbaflar inqilab sorağını eşidən kimi hər şeyi söküb-dağıdırlar, bütün dükanlara, ____________Milli Kitabxana____________ 147 anbarlara hücüm edib mal-mülkü ələ keçirirlər, özləri kimi yoxsullara paylayırlar, varlıların, bəy və ağaların imarətlərini, var-dövlətini ələ keçirməyə çalışırlar. Onlar dünənə qədər qulluq etdikləri sahibkarları, tacirləri, bəyləri dərhal özlərinin qatı, barışmaz düşməni elan edirlər. Lakin onlardan çox zülümlər görsələr də, anlaya bilmirdilər ki, bu sahibkar və bəylər də tarixən formalaşan bir zümrə idilər və eyni millətin müəyyən qədər seçilən nümayəndələridirlər. Sovet dövrünün ədəbi tənqidi roman haqqında həmişə böyük razılıqla yazırdı ki, əsərdə bədii konfliktin əsasında uçulan, məhv edilən köhnə dünya ilə yeni, sosialist cəmiyyəti qurucuları arasındakı siyasi toqquşmalar, sinfi vuruşlar dayanır. Rus sovet ədəbiyyatşünası V.D.Osotski isə “Müasir sovet romanının qəhrəmanları və milli xarakter problemləri” adlı məqaləsində daha uzağa gedərək “Dünya qopur” romanını əsasən burada beynəlmiləlçiliyin güclü olmasına görə qiymətləndirir. Halbuki beynəlmiləlçilik məsələsi heç də romanın ön xəttində durmur. V.D.Osotski yazır ki, Əbülhəsən “öz qəhrəmanlarının xarakterini onların milli müstəsnalığında deyil, beynəlmiləl ümumiliyində açır. Lakin bu, heç də həmin Bülənd və Veys obrazlarının öz milli xüsusiyyətlərini itirməsi kimi başa düşülməməlidir” (150, 44). Göründüyü kimi müəllif ____________Milli Kitabxana____________ 148 əsərə dövrün konyunkturası baxımından yanaşmış, romandakı əsas mətləblərə toxunmamışdır. Romanın yaratdığı ilk təəssürat belədir: Azərbaycanın ən ucqar və sakit güşələrindən olan Çayqıraqlı qəsəbəsində də ilk dəfə olaraq, “inqilab” nidaları hamını, hər şeyi möhkəmcə silkələmişdir. Indiyədək hamı üçün bəlkə də təbii və adi görünən hadisə və münasibətlər aydınlaşmağa başlamış, cəmiyyətin bütün təbəqələri mövcud vəziyyətdə mövqeyini müəyyənləşdirməli olmuş, gələcək taleyini yenidən götür-qoy etmişdir. “Dünya qopur”u otuzuncu illər bədii nəsrinin ən yaxşı nümunələrindən biri, realizminin gücü və psixoloji təhlilləri ilə seçilən bir roman kimi qiymətləndirmək olar. Hiss olunur ki, müəllif əsəri zəngin sənətkar müşahidələri, həyati faktlar əsasında yazmış, mövzunun həyatiliyi və reallığı canlı və inandırıcı obrazların yaranması ilə nəticələnmişdir. Veys də, Əziz də, Zeynal da, Ciniş Əhməd də, Nəcmi müəllim də, Bülənd də, Minayə də, Sona da, Şahbəy də, Allahqulu da, Qadir də, Əminə də, Çimnaz da... belələrindəndir. Veysin və dəstəsinin “partizanlığı”, zorakılığı, anarxizmi oxucuda nə qədər narazılıq doğurursa, inqilabın rəhbər nümayəndəsi, nahiyə revkomunun sədri, təhsilli və savadlı Sirat Müstəqimov ____________Milli Kitabxana____________ 149 da rəğbət yaratmır, müsbət obraz kimi təqdim edilən Bülənd isə hadisələrə çox vaxt radikal münasibəti ilə əhalinin inqilabda axtardığı nümunəvi təmsilçi səviyyəsinə qalxa bilmir. Qadir Büləndə deyir: “ - Mən elə bilrdim ki, sən bizim hökümətimizin nöqsanlarını düzəltmək üçün hökümət qulluqçularının arasında olan alçaqlarla , rüşvətxorlarla mübarizə edirsən. Çalışırsan ki, belə pisliklər aradan qalxsın. Demə sən də baltanı bu ağacın lap kökündən vuranlardansanmış” (26, 143). Yaxud, xalq arasında inqilabın mahiyyəti haqqında fikirlər aşağıdaki dialoqda belə ifadə olunur: Sona: “ – Mal-dövlət davası deyil, bəs axı onda bu nə davasıdır?.. Bəlkə taxt-tac davasıdır? Hə?” Səttar: “ – Bala, taxt-tac davası da elə əslinə baxsan, mal- dövlət davasıdır da!” (26, 63). Hətta inqilabçıların (Veysin və Büləndin) anası Çimnaz da inqilabın mahiyyətini başa düşə bilmir: “Hərki-hərkilikdi?! Hə! Deməli inqilab – hərki-hərkilik imiş! Nə böyük olacaq, nə kiçik! Nə qanun, nə qayda! Kim yerindən tez durdu, o böyük olacaq, hə?” (26, 75). Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|