Yaşar rzayev
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “ – Ermənilərdir də, ermənilər! Daşnak adı xoşlarına gəlmədi, mauzerist olmadı, indi də adlarını bolşevik qoyub aləmi çaxnaşdırırlar”
- “Yaxında toplar gurlayır, pulemyotlar havaya od sovururdu. Burada süküt, dərin bir sükut içində iki ürək
- “Ölkəni düşmənlərə verib mən hara gedirəm Bu da bir növ namussuzluq deyilmi”
- “Birdəfəlik igid kimi güllə qabağında ölmək bu cür it günündə dolanmaqdan min pay yaxşıdır... Qoy bütün
____________Milli Kitabxana____________ 150 Həmzə bəyin arvadi Əminə inqilabçiların lap “kökündən” danışır: “ – Ermənilərdir də, ermənilər! Daşnak adı xoşlarına gəlmədi, mauzerist olmadı, indi də adlarını bolşevik qoyub aləmi çaxnaşdırırlar” (26, 28). Əminənin və bir çoxlarının belə qənaəti də, əlbəttə, əsassız deyildi. Həmin dövrdə – 1918-ci ildə Azərbaycanın bir çox yerlərində olduğu kimi, romanda hadisələrin baş verdiyi Şamaxı qəzasında da daşnaklar məhz bolşevik adı altında azərbaycanlıların qırğınını törətmişdilər. Romandan alınan təəssüratın bir məqamını da qeyd etməyi lazım bilirik. İdeoloji konsepsiyanın prinsipləri əsasında bu romanda da, “müsbət” insan tipləri ilə yanaşı “mənfilər”də vardır. Bunlar yeni quruluşa, inqilaba qarşı duranlardır – bəylər, tacirlər, onların ailə üzvləri, habelə vəziyyətdən istifadə edib başlarını girələyənlərdir. Əlbəttə, müəllifin vəzifəsi onları “ifşa” etmək, onlara qarşı nifrət yaratmaqdır. Amma əsəri oxuyanda bu “nifrəti” sanki yaşamırsan. Xüsusilə çağdaş günlərimizin prizmasında bu “mənfi” tiplərin, onların ailə üzvlərinin hərəkətlərini başa düşürsən, müqavimətin instiktini də, reallaşmasını da təbii hesab edirsən. ____________Milli Kitabxana____________ 151 Mehdi Hüseyn “Daşqın” romanında (1933-1934) bir çox “mənfi” obrazlara da bu gün mənfi kimi baxmamaq olar. Romanın “vətəndaş müharibəsi”mövzusunda yazıldığı deyilir. Lakin bu, nə “vətəndaş müharibəsi”dir? H.Ənvəroğlunun yazdığı kimi, “vətəndaş müharibəsi” mövzusunu yalnız bir istiqamətdə, açıq tendensiya və siyasi tərəfkirliklə işləmək tələbi artıq ənənə şəklini alaraq müəlliflərin sərbəst yaradıcılıq axtarışları aparmalarına imkan vermirdi. Bir roman kimi “Daşqın” da “vətəndaş müharibəsi” mövzusuna birmənalı münasibətin qurbanı olub. Ona görə də romanda müəllifin boyaları yalnız qırmızı və qaradan ibarət olmuşdur. Millətin övladlarını düşmən cəbhəyə bölüb, qardaşı-qardaşa qarşı qoyan siyasi şəraitin dərindən yaşanmadan, tələm-tələsik romanlaşdırılması hadisələrin birtərəfli və üzdən təhlil edilməsinə, başqa sözlə, qırmızıların həmişə haqlı və qalib qüvvə kimi verilməsinə səbəb olmuşdur. Romançı mükəmməl bədii xarakterin deyil, daha çox inqilabın qələbəsini təmin etmək qayğısına qalmışdır”(33, 150). Romandakı “qırmızılar” Azərbaycana sovet hakimiyyətini gətirənlərin təmsilçiləridir və işğalçılarla əks tərəfin mübarizəsini “vətəndaş müharibəsi” hesab etmək, əlbəttə, mübahisəli məsələdir. Sarxanın, Şirəlinin, Əmrahın partizan dəstələri hey atışırlar, vuruşurlar, daim ____________Milli Kitabxana____________ 152 hərəkətdə, daim döyüş axtarışlarındadırlar. Lakin bu hərəkət dinamikasının müqabilində bədii dinamika, bədii cazibəlilik, xarakterlərin psixoloji aləmi, bədii məntiq yoxdur. Bir də ki, partizanların döyüşdükləri tərəf kimi əsasən “vətəndaş müharibəsi” cızığından kənardakı qüvvələri – həmin dövrdə hələ müstəqilliyini saxlamaq uğrunda mübarizə aparan gürcü menşeviklərinin hərbi hissələrini görürük. Romanda M.Hüseyn bəzən siyasi-sinfi “vəzifələrdən” kənara çıxıb, bədii məqamlara diqqət yetirəndə, bir sənətkar, qələm sahibi kimi yaradıcılıq imkanlarının potensialını göstərir. Budur, Sarxanla Mahirənin görüşündən bir epizod: “Yaxında toplar gurlayır, pulemyotlar havaya od sovururdu. Burada süküt, dərin bir sükut içində iki ürək döyünürdü. Qarşıdan qan qoxusu gəlir, ölüm havası çalınırdı. Burada insanlar sevişir, insanlar yaşamaq istəyirdilər” (44, 23). Yeri gəlmişkən müəllif digər epizodlarda da “çərçivədən” çıxa bilir: məsələn, partizanların söhbətləri, narazılığları ilə əlaqədar məqamları xatırlamaq olar. Xalqın anlaşılmaz durumda olmasını, çaşqınlığını partizanların söhbətlərini, narazılıqlarını ifadə edən epizodlarda görmək mümkündür. ____________Milli Kitabxana____________ 153 Əmrahın oğlu İsfəndiyarın öldürülməsi, arvadının dəli olub özünü çaya atması epizodları isə bədii təsiri ilə yadda qalır. Qayıdaq “mənfi” obrazlara. Yolçu, onun oğlanları – müsavat zabiti Şəmsi, Həmzə və başqaları. Bu obrazların “tünd boyalarda, yalnız millətin düşməni kimi verilməsi romanın konfliktinin təbii inkişafından doğmadığı üçün sənətə partiyalı, sinfi yanaşmanın qurbanına çevrilmişdir. Onlar icitimai həyatın özünün qurbanı olduğu kimi sənətdə də həm “istismarçı” sinfin nümayəndəsi kimi, həm də bir xarakter kimi qurbana çevrilirdilər. Çünki ideoloji təzyiq bu şəxslərin heç birini canlı bədii xarakter kimi yaratmağa imkan verməmişdir”. (33, 151). Bəs onlar niyə “mənfi”olmalıdırlar? Niyə müqavimət göstərməməlidirlər? Müəllif bu adamları “ifşa” etmək istəyirdisə, niyə bəs aşağıdakı sözlərlə xarakterizə edirdi? Şəmsi:“Ölkəni düşmənlərə verib mən hara gedirəm? Bu da bir növ namussuzluq deyilmi?” (44, 54). Şəmsi: “Nə çoxdur Şura hökümətinin əlindən qan ağlayan...” (44, 57). Şəmsi: “Mən ki, indi öz umuzumda vətəni yüksəltmək üçün ölümə gedirəm” (44, 59). Həmzə: “Birdəfəlik igid kimi güllə qabağında ölmək bu cür it günündə dolanmaqdan min pay yaxşıdır... Qoy bütün Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|