Yazıçı-publisist, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü m əsləhətçi redaktor

85 
çevrilmişdir. Belə din xadimlərinə Şabrandan (keçmiş Dəvəçi-
k
ənd) Seyid Əmiraslanı, Qələgah kəndindən  İbrahim Əfəndi-
ni, Pir
əbədil kəndindən  Şeyx  Pirəbədili, Gömür kəndindən 
Şeyx  Əzizəddini, Xəlfələr kəndindən Xəlifə  Seyidəhmədi və 
başqalarını göstərmək olar. 
İyirminci  yüzilliyin  əvvəlində  Dəvəçibazarda, Qələgah, 
Pir
əbədil, Zöhramı, Uqah, Gəndov, Çölquşçu, Orta Əmirxanlı, 
Çuxuraz
əmi,  Ərəblər və  digər kəndlərdə  ibtidai təhsil verən  
dini m
əktəblər  açılıb  fəaliyyət göstərməyə  başladı.  Bu  dini 
m
əktəblərdə  dərs deyən  şəriət müəllimlərindən Qələgahdan 
Abdulvahab Əfəndinin, Uqahdan Şəmsəddin Əfəndinin, Zöh-
ra
mıdan  Cəmaləddin  Əfəndinin, Dəvəçikənddən Molla Hey-
d
ərqulunun,  Çölquşçudan  Hacı  Kərim  Əfəndinin, Çuxurzə-
mid
ən Camal Əfəndinin adlarını  göstərmək olar. 
O  vaxtlar  indiki    Şabran  rayonunun  kəndlərində  ibtidai 
dini t
əhsil verən məktəbləri bitirən məzunların çoxu öz təhsil-
l
ərini  davam etdirirdilər. Onlar Azərbaycanın Bakı və Şamaxı 
şəhərində, eləcə  də xarici dövlətlərdə-Türkiyədə, İranda, Ma-
haçqalada v
ə digər yerlərdə ali dini təhsil alırdılar. 
Rayonumuzda  t
əhsilin son 100 illik tarixi  (1914-2014) 
çox ür
ək açan faktlarla zəngindir. Bunları saymaqla  qurtar-
maz. T
əxminən bu ayrıca bir kitabın mövzusudur. Lakin seç-
m
ə  qaydasında  bir  neçə  faktı  qısa  şəkildə  də  olsa bu kitabda 
qeyd etm
əyi   vacib bilirik: 
1914-cü  ild
ə Pirəbədil kəndinin ziyalılarının və ağsaq-
qal
larının, eləcə də  imkanlı şəxslərinin yaxından köməyilə  
indiki Şabran (keçmiş Dəvəçi) rayonu ərazisində ilk  dün-
y
əvi məktəb  açıldı.  Bu  Pirəbədil kənd 5-illik rus-tatar 
m
əktəbi idi. Zarafat deyildi böyük çətinliklə də olsa  məktəbin 
açılması  üçün  böyük  rus  çarı  II  Nikolaydan  rəsmi  razılıq 
alınmışdı.  Məktəb yeni  tikilən binada yerləşirdi.  Təhsil 
ocagında dərslər Azərbaycan və rus dillərində tədris olunurdu. 
1918-ci ild
ə  (bəzi mənbəələrdə 1922-ci ildə) Dəvəçiba-

---

86 
zarda (indiki 
Şabran  şəhərində) də  5-illik təhsil verən 
m
əktəb fəaliyyət göstərməyə başladı. 
1930-cu ild
ə Dəvəçi ərazisində inzibatı dəyişilik edildi. 
D
əvəçi  rayon  statusu  aldı. Həmin ildə  rayonun Zeyvə, 
Pir
əmsən,  İdrisi,  Leyti, Uqah, Əmirxanlı, Qələgah, Düzbilici, 
Dağbilici,  Zağlı,  Mumlu,  Bilici  Qorğan,  Zöhramı  və  başqa 
m
əktəbləri qurtaran məzunlar öz təhsillərini Pirəbədil kənd 
m
əktəbində davam etdirirdilər. 
1934-cü ild
ə  Pirəbədil kənd və  Dəvəçibazar 5-illik 
m
əktəbləri 7-illik təhsilə  keçdi.  Bu rayonda təhsilin 
inkişafına güclü təkan verdi. 
1937-ci ild
ə  Pirəbədil kənd və  Dəvəçibazar 7-illik 
m
əktəbləri orta məktəbə  çevrildi.  Rayon  ağsaqqallarının 
söyl
ədiyinə görə həmin ildə Qələgah kənd 7-illik məktəbin də 
orta m
əktəbə çevrilməsi etimal olunur. 
1949/1950-ci ill
ərdə  artıq    Dəvəçi rayonunda 7-illik  və 
orta m
əktəblərin  sayı  artmışdı.  Bu  məktəblərdə  savadlı  və 
t
ələbkar müəllimlərlə  yanaşı  həmin təhsil müəssisələrinə 
r
əhbərlik edə  bilən güclü rəhbər  kadrlar  yetişmişdi.  Bunlara 
Qorğan 7-illik (direktoru Şahbaba  Məmmədov),  Çaraq 7-illik  
(direkoru F
əyyaz Rəşidov),  Nohurlar  7-illik (direktoru 
Əhmədsafa Cəfərov), Qələgah 7-  illik  (direktoru  Ələkbər 
Xubyarov), Pir
əmsən  7- illik (direktoru İsaq Quliyev) Dəvəçi 
q
əsəbə orta (direktor müavini Nacı Mehdiyev), Aşağı Gəndov 
7-illik  (direktoru  S
əkinə  Rəsulova), Rəhimli kənd 7-illik 
(direktoru Nur
əddin Həsənov) Pirəbədil kənd orta ( direktoru 
Xudabaxış  Cəfərov), Düzbilici kənd 7-illik  (direktoru  Hacı 
M
əmmədov), Dağbilici kənd 7-illik (direktoru Bəşir Şükürov), 
Sovxoz 7-illik (direktoru Bayram S
əfərov),  Çölquşçu  7-illik 
(direktoru Camal Hüseynov)  v
ə  digər  təhsil  ocaqlarını  və 
onların rəhbərlərini göstərmək olar. 
H
əmin tədris ilində  orta və  7-illik məktəblərlə  yanaşı  
ibtidai t
əhsil verən məktəblərin  sayı  da  xeyli  artaraq  30-a 

---

87 
çatmışdı. Bunlardan Zeyvə  kənd ibidai (müdiri Giləbatın 
Eyyubova), Ot sovxozu ibtidai (müdiri Mahmud C
əbrayılov), 
Gül
əh ibtidai (müdiri Gülcahan Məlikməmmədova), Bilici 
Qorğan  ibtidai  (müdiri  İsmayıl  Xəlilov), Aygünlü ibtidai 
(müdiri  Əli  Ağasıyev),  Çayqaraqaşlı    ibtidai (müdiri Mehdi 
N
əqdəliyev), Xəlilli ibtidai (müdiri Üzməli Mütəllimov), 
Çinarlar ibtidai (müdiri Gül
əli Məmmədov), Leyti kənd ibtidai  
(müdiri Yaqub Yusifli), 
Zöhramı  ibtidai  (müdiri  Şirinxanım 
Hüseynova),  Sincanboyad ibtidai (müdiri S
əməd Süleyma-
nov), Sarvan ibtidai (müdiri Abbas
əli Məmmədov),  Zağlı 
ibtidai (müdiri Gülm
əmməd Cəfərov)  və  digər məktəblərin 
adlarını qeyd etmək olar.  
D
əvəçi rayon Xalq Maarif Şöbəsinin əmrilə 1950/1951-ci 
ild
ə ikillik müəllimlər institunu və digər məktəbləri bitirən 28 
n
əfər,  1951/1952-ci ildə  8 nəfər,  1952/1953-cü ildə  isə  34 
n
əfər gənc-yeni kadrlar  məktəblərə  müəllim  işləmək üçün 
gönd
ərilmişdi. 
Rayon m
əktəblərinin  kadra  olan  ehtiyacını  ödəməkdə 
Ouba ikillik Mü
əllimlər İnstitutu mühüm rol oynayırdı. Təkcə 
bir misalla fikrimizi tamamlayaq: D
əvəçi  RXMŞ-nin 
20.02.1953-
cü  il  tarixli  962  saylı  əmri ilə  Quba ikillik 
Mü
əllimlər  İnstitutunu    bitirmiş  dil  ədəbiyyat, tarix, təbiət-
coğrafiya,  ibtidai  sinif  ixtisaslı  17  gənc müəllim    rayon 
m
əktəblərinə müəllim təyin edilmişdi. 
Rayonumuzda ümumt
əhsil  məktəblərinin  sayı  artmaqda 
davam edib. Statistik r
əqəmlərə müraciət edək:  1950-ci  ilin 
başlanğıcında    rayonumuzda  2  orta,  13  yeddillik,  22  ibtidai, 
c
əmi 37 məktəb  olmuşdusa  2000 -ci ilin əvvəllərində  21 orta, 
14 
əsas, 13 ibtidai, cəmi  48 məktəb  fəaliyyət göstərirdi. 
2004/2005-ci t
ədris ilində  rayonda    20  orta  (4  şəhər, 16 
k
ənd ) , 17 əsas (3 şəhər, 14 kənd) və 12 kənd ibtidai məktəbi 
var idi. Rayon üzr
ə fəaliyyət göstərən 49 məktəbdə cəmi 9688 
n
əfər şagird təhsi alırdı. Bu tədris ilində hazırlıq üzrə 1 sinif 

---