Yazılmış bir kitabın üstündə bir dəfə gözəl epiqraf oxudum: "Xatirələr faydalı olsun deyə səmimi ya zılmalı, gerçəkliyə tən gəlməlidir."
Yüklə 3,51 Mb.
|
Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 507
Qulaq verməm mən əsla bir xitabə, Pərəstiş eyləməm heç bir kitabə, Əvət, quran, zəbur, incilü tövrat Birər rəya ki, zor təfsiri, heyhat!..
Beləliklə, gənclik illərimizdə Cavid bizim xəyalımıza hik- mətamiz fəlsəfi fikirlər, güclü ehtiraslar tərənnüm edən böyük poeziyanın, böyük sənətin ustadı kimi daxil olmuşdu. 1929-cu ildən mən yavaş-yavaş işləyib yaşadığım Lenin rayonundan * şəhərə yol açmağa, Əzizbəyov adına Azərbaycan Dövlət Dram Teatrının ** tamaşalarına, yazıçılar ittifaqına, o zaman ədəbi məclislər keçirilən “Maarif evi”nə * (indiki Sabir bağının altında idi) və “Kommunist” qəzeti ** redaksiyası yanın- dakı ədəbiyyat klubuna, “Gənc işçi” və “Şərq qadını” redak- siyalarına gəlməyə başladım. Bu məclislərdə və redaksiyalarda ara-sıra Süleyman Rüstəm, Mikayıl Müşfiq, Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Abdulla Faruq, Sabit Rəhman, Əbülhəsən kimi o zamanın artıq tanınmış şair və yazıçıları ilə görüşür, onların əsərlərinə, çıxışlarına qulaq asırdım. Bir müddət sonra məni Azərbaycan Proletar Yazıçılar Cəmiyyətinin katibi seçdilər. Məhz bu dövrdə mən bir sıra görkəmli yazıçıları, o cümlədən Hüseyn Cavidi şəxsən görüb tanımağa başladım. O zaman Azərbaycan proletar yazıçıları təşkilatı ilə yanaşı, Azərbaycan yazıçılar cəmiyyəti də vardı ki, inqilabdan əvvəl yazmağa başla- mış qocaman yazıçıların çoxu orada birləşmişdi. Hər iki təşkilat Kommunist küçəsində Elmlər Akademiyasının indiki binasında yan-yana bir neçə otaqda yerləşirdi. Proletar yazıçılar təşkilatı olan otaqlarda daha artıq canlanma gözə dəyirdi. Görkəmli yaşlı yazıçılar isə öz cəmiyyətlərinə bizə nisbətən az-az gəlirdilər. Cavid xüsusən az görünənlərdən idi. Buna baxmayaraq, biz tanış
* İndiki Sabunçu rayonu. – Tərtibçi. ** İndiki Akademik Milli Dram Teatrı. –Tərtibçi. * Bolşeviklər hakimiyyətə gəldikdən sonra sökülmüşdür. – Tərtibçi. ** İndiki “Xalq qəzeti”. – Tərtibçi. Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 508
ola bilmişdik. Çünki zahirən iki təşkilat olsa da yaşlı və gənc yazıçılar arasında daimi möhkəm əlaqə vardı. Ədəbiyyat, ədəbi yaradıcılıq qoşaqanadlı vahid proses şəklində davam edirdi. Buna görə də 1932-ci ildə bütün yazıçıları birləşdirən Sovet Yazıçılar İttifaqının yaranması hamımızın ürəyindən oldu. Hüseyn Cavidlə görüşlərimiz zamanı o, adəti üzrə azdanışan olduğundan diqqətli gözləri ilə müsahibini müşahidə edərək susardı. Mən isə onun qarşısında sıxıldığım üçün danışmağa söz tapmazdım. Ancaq bir-iki dəfə “Azər”dən mətbuatda oxuduğum parçalar və “Şeyx Sənan” tamaşası haqqında çox qısaca aldığım təəssüratı bildirmişdim. O zaman “Gənc işçi” qəzetində mənim Cavid haqqında müsbət ruhlu kiçik bir yazım da çap olunmuşdu. *
simasında xoş hisslər oxumuşdum. 1930-cu ilin payızında məni Naxçıvana maşın-traktor stan- siyası siyasi şöbəsinin “Sürət” adlı qəzetinə redaktor göndərdilər. Bir neçə ay sonra Bakıya, yazıçıların birinci qurultayına gəlmiş- dim. Kommunist küçəsilə aşağı enirkən Hüseyn Cavidlə rastlaş- dım. Salam verdim. O məni saxladı, hal-əhval tutdu, Naxçıvanla, orada mənim işimlə maraqlandı və birdən dedi: “Niyə küçədə durmuşuq, gedək bizə”. Onda Cavid Kommunist küçəsində Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi (İndiki Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Rəyasət heyəti) yerləşən binada olurdu. Yuxarı qalxdıq. Oturduq. “Gəl təzə qurtardığım “Xəyyam”dan sənə bir səhnə oxuyum – dedi, – ilk oxucum olacaqsan!” Əlbəttə, bu mənim üçün böyük şərəfdi! Cavid, hərarətlə, qızğın oxumağı sevməzdi. Hər halda “Xəyyam”ı yavaşdan sanki öz yazdığını oxumaqdan sıxılar kimi ahəstəcə başladı. “Xəyyam”ın birinci pərdəsində Xəyyamla Sevdanın ilk görüşü, oradakı təmiz ruh və poetik təravət məni
* Məqalə “İ.Mirzə” imzası ilə çap edilmişdi. Çox da müsbət ruhlu deyil. – Tərtibçi. Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 509
valeh etmişdi: “Bir tanrıya lazımsa tapınmaq, zövq əhli tapınsın sana” misrasını mən sonralar tez-tez təkrar edərdim. Cavid əsəri büküb susduqda mən “çox gözəldir!» dedim. Daha dalını oxu- madı. Mişkinaz xanım özünəməxsus təmkinlə çay gətirdi. Mən təşəkkür edib dərin hissiyyatla o müqəddəs evdən çıxdım. Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının on beş illiyi münasibətilə elan olunmuş müsabiqədə “Xəyyam” dramının mü- kafat aldığını qəzetlərdə oxuyanda əlbəttə mən ürəkdən sevin- məklə bərabər, qəribə bir qürur da duydum. Mənim sevincim və qürurum təbii idi, əvvəla Cavid kimi böyük məhəbbətlə sevdiyim bir sənətkarın yüksək zövq aldığım əsəri mükafatlanmışdı, ikinci də onunla yanaşı mənim “Həyat” pyesim bu şərəfə layiq görül- müşdü. Yarım əsr əvvəl Cavidin əsərlərində bizi cəzb edən qüdrətə və yüksək bədii keyfiyyətlərə indi mən onqat artıq valehəm və bir yazıçı kimi Cavidin parlaq istedadı, böyük sənəti qarşısında pərəstiş edirəm...
Yüklə 3,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|