Yazılmış bir kitabın üstündə bir dəfə gözəl epiqraf oxudum: "Xatirələr faydalı olsun deyə səmimi ya zılmalı, gerçəkliyə tən gəlməlidir."
Yüklə 3,51 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yanına gələn xəstələr onun nəfəsilə
- Şeyxin əqlini deyil, bütün etiqadını əlindən alır
- Qafqaziya türkləri və gürcülər arasında yayılmışına, yazı halında bir dürlü təsadüf edilməyir
- Rumda tənha buraxıb Kəbəyə sarı gedən
- Şeyx Sənanın farscadakı dastanının ən səhih məzmunu bundan ibarətdir
Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 153
əsərdə də meydana çıxır. “Şeyx Sənan” əlli il hərəmdə piri- xərabati müğan sayılır. Başında dörd yüz müridi olur və orada olduqca ibadət və riyazət işlərindən bir an geri durmayır. Belə ki:
qıldan anlayacaq dərəcə mənəviyyat dara bir şəxs olmaqla bərabər “Kəramət və məqamat”da da qüvvətli olur. Yanına gələn xəstələr onun nəfəsilə sağlam olurlar. Bir neçə gün röyasında özünün Ruma səfər edən və orada bütə ibadət edən görür. Yuxusunun izini bulmaq üçün Ruma səfər etməklə qalxır və başdan ayağa Rumu ayaqdan saldıqdan sonra müridlərlə gəlib qəzara bir ali mənzərin qarşısında durur, orada bulunan ruhanisifət bir tərsa qızı 2 sipehri-hünsün bürci-kəmalında bir zəvalə uğrayan günəş kibi Şeyx Sənanın gözlərini qamaşdırır. Fitneyi-üşşaq olan gözləri və doğrudan da birər tağ olan qaşları, püstədən azca açılan ağzı ilə çahizıənəxdanı Şeyxin əqlini deyil, bütün etiqadını əlindən alır. Din evinə rixnə salır. Qızın yolunda hər şeydən əl çəkən Sənanın müridləri nə qədər nəsihət edirlərsə də mürşidlərindən bir cavab almadıqları üçün sərgərdan qalırlar. O gecə qızın eşqi bir od par-
Əbdül Rza əl-hüseyni əl-Müsəvi fi-27 sənə 1211) yazının kim tərəfindən yazıldığı və tarixi səbt edilməmişdi. İkinci – Eyni kitabxanada “0” 1024 nömrəsi ilə 113 səhifəliyə 8 bir “Məcalisi- üşşaq” iyirminci məclisində birinci nüsxə ilə bəzi nöqtələrə ayrılırdı. Üçüncüsü isə burada öz əlimdə bulunan Mirzə Məhəmməd Şirazinin 12-547 səhifəlik 8 daş çapıdır ki, əvvəlkindən daha qısa olmaqla bərabər, bəzi yerdə də ikinci ilə mütəbiqdir. Böylə üç nüsxədən istinsax etdiyimiz “Şeyx Sənan” mənzuməsinin qısaca məalini qeyd etdikdə farslar arasındakı mündəricəsinə qeyd ediriz. Təəssüflər olsun ki, Qafqaziya türkləri və gürcülər arasında yayılmışına, yazı halında bir dürlü təsadüf edilməyir. Bu da əl yazısı şəklində hankı bucaqlarda bulunduğu imdilik bəlli deyil – H.Z. 1 Həm əməli, həm də elmi birləşdirmişdir, Həm zahiri, həm kəraməti, həm də sirləri var idi. – H.Z. 2
Qeyd. Kursivlər mənə aiddir. – İ.O. Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 154
çası olaraq Sənanı yandırır. Onun qərarı kəsilir. O gecə ətrafına toplanmış müridləri təskin etmək üçün hər nə yapılarsa Şeyxə təsir edəməyirdi; sabah olduqda Şeyx Sənan o dilbərin qapısından ayrılmaq istəməyir. Şeyxin halını böylə zəbun görən tərsa qızı özünü bilməməzliyə vurub Şeyxin böylə aramsız və sərməst olduğundan səbəbini sorduqda, Sənan içində olan sevdanın atəş almış dilini açır və bütün fəsahətilə qıza elani-eşq etdikdə qız onun qocalığını yadına salır və israr edən şəxsi susdurmaq üçün eşq yolunda dürüst olduqda dinindən əl çəkməyi və öz yarilə həmrəng olmağı təklif edir. Şeyx razı olur. Qız bütə səcdə, qura- nı yaxmaq, çaxır içmək və imandan göz çəkmək kibi dörd iş göstərirdi. Şeyxi deyrə (kilsəyə) aparırlar. Bunu görən müridləri orada fəğanə gəlməyə başlayırlar. Şeyx çaxır içməyə razı olursa da, başqa üç əmələ mürtəkib olmaq istəməyir; fəqət çaxırın təsiri ağlını aparır. Şeyx, zünnar həlqəsini boynuna keçirir, xirqə- sini yaxıb yandırır. Qız bunu da kafi görməyir. Bir il tamam dəxi donuz çobanı olmağı təklif edir. Şeyx bir il donuzotaran olur. Şeyxin müridləri isə onu unutmayırlar. Yenə də dalınca gəlirlər. Şeyx onları qaytarır. Gedib hər kəsə doğrusunu söyləməyi rica edir. Şeyxi Rumda tənha buraxıb Kəbəyə sarı gedən müridlər orada bulunan Sənan dostuna tuş gəlirlər. O bütün əhvalı anla- dıqda müridləri danlayır: və mürşidlərini buraxmaqda vəfakarlıq etmədiklərini onlara anlatır. Onun təklifinə görə Şeyx zünnar bağladıqdan sonra bütün mürid ona peyröv olmalı idilər 1 . Mürid-
lər həmin Şeyxin sözlərindən xəcalət çəkdikləri için yenidən Şeyx Sənanın yanına dönürlər. Qırx gün gecə-gündüz nə yedilər, nə yatdılar. Ancaq riyazət çəkdilər, ibadət edir, şeyxlərinə mütə- vəcceh olurlar. Axirüləmr düaları hədəfinə çatır. Bir gecə mürid- lərdən birinin yuxusuna gələn (Mustafa) 2 gülümsəyir və anlatır ki, Şeyx Sənanın qəlbində olan qübarı götürmüşdür. O yenə islam olacaqdır. Bundan xəbərdar müridlər Şeyxin tərəfinə getdikdə
1 Bu da sufilik üçün səciyyəvi bir nöqtədir. – H.Z. 2 Məhəmməd peyğəmbərə verilmiş adlardan biri – İ.O. Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 155
onun üstündə olan zünnarın, başındakı kibr külahının düşmüş olduğunu və özünün də nur içində bulunduğunu görürlər. Şeyx ağlayır. Dutduğu əməlindən peşiman olur. Müridlər ilə bərabər Kəbəyə sarı gəlmək istədikdə sevgilisi də davam edə bilməyir. Onun ardınca gəlir. Fəraqə taqət gətirmədiyini anlataraq əlvida- əlvida deyir və canını təslim edir:
Sevgilisini basdırdıqdan sonra Şeyx, yenə də Kəbəyə dönür. Şeyx Sənanın farscadakı dastanının ən səhih məzmunu bundan ibarətdir. İmdi buradan “Şeyx Sənan” pyesinin bu dastandan nə qədər təsir aldığını da təyin etmək mümkündür.
Nəql etdiyimiz Şeyx Əttarın yarı əfsanəvi, mütəsəvvifanə yazılmış mənzuməsini oxuyanların bir parası qanadlanıb sevinə- cəkdir ki, – aha! Cavidin eybi açıldı! Cavidin “Şeyx Sənan”ı öz əsəri deyilmiş. Bəlkə ondan çox əvvəl dillərdə dastan olmaqla bərabər bir böylə müfəssəl mənzumə varmış ki, Cavid onu alıb mənzum bir pyes halına salmışdır. Bir çoxları burada Cavidin
1 O ay deyib canından əl çəkdi, Yarı canı qalmışdı, canana verdi, Günəşi bulud altında gizləndi, Heyhat, şirin canını verdi. O, bu məcazi arxda bir damla idi. Yenə də həqiqət dəryasına axıb getdi. – H.Z.
Yüklə 3,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|