Yusif Aslanov
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yusif Aslanov
- Ədəbi axtarışlar və tədris
Yusif Aslanov 104 rır və əvvəlcədən əvəzedicilərə çatdırır ki, Sona ilə Baxşının səhnə- y ə gəlişindən sonra rolları onlar oxuyacaqlar. Mü əllimlərlə aparılmış sorğular göstərir ki, “1905-ci ildə” pyes inin birinci şəklinin müəyyən parçalarını sinifdə şagirdlərə oxutmaq m əqsədəuyğun deyildir: Gülsüm . – Mürd əşir yusun İmamverdi dayının üzünü. İmamverdi. – Mən əvvəl-əvvəl arvadı boşardım, gedərdim t əzə bir arvad alardım. İmamverdi. – Ey, ey arvad, əlini özünə yığışdır, Allaha and ol sun, vurram yıxaram səni yerə, çıxaram qarnının üstünə, öfkələ- r əm səni. İmamverdi. – Sür görək. Deyir: iş ki düşdü arvada, ölən gü- nünü sal yada. Mü əllim dərslikdə verilmiş parçaya yaradıcı münasiət bəs- l əməklə hansı hissələri şagirdlərə oxudacağını dəqiq müəyyənləş- dirm əlidir. Yeri g əlmişkən qeyd edək ki, IV-VII siniflərdə rollar üzrə oxu prosesind ə remarkaların şagirdlərin özləri tərəfindən oxunması t əlim işinin səmərəliliyinin artırılmasına təsir göstərir. Pyesin rollar üzr ə oxusu qurtardıqdan sonra həmin parçanın m əzmununun dərindən mənimsənilməsinə xidmət edən aşağıdakı suallardan istifad ə etmək müsbət nəticə verir: M. Öyr əndiyiniz əsərdə hansı surətlər iştirak edir? Ş. “1905-ci ildə” pyesinin bu gün öyrəndiyimiz birinci şək- lind ə aşağıdakı surətlər təsvir edilmişdir: Gülsüm, Nabat, Allahver- di, İmamverdi, Eyvaz, Sona, Baxşı və Aram. M. Düzdür. H əmin surətlər neçə ailəni təmsil edir və onla- rın hansıları azərbaycanlı, hansıları ermənidir? Ş. Pyesin birinci şəklində iştirak edən surətlər qonşu yaşa- yan iki ail əni səciyyələndirir: İmamverdi, onun həyat yoldaşı Gül- süm v ə oğulları Baxşı azərbaycanlı ailəsidir; Allahverdi, onun həyat yol daşı Nabat, oğulları Eyvaz və qızları Sona isə erməni xalqını t əmsil edir. Ədəbi axtarışlar və tədris 105 M. Əsərdə iştirak edən azərbaycanlılarla ermənilərin həyat t ərzində fərq vardımı? Ş. Qətiyyən yox. Bu iki ailənin həayt tərzi tamamilə eyni- dir. M. Əsərdə iştirak edən yaşlı nəslin nümayəndələri ilə gənc n əslin nümayəndələri arasında nə kimi fərq görürsünüz? Ş. Yaşlı nəslin nümayəndələri olan İmamverdi və Allahver- di istismarçı təbəqələrin onlara verdiyi zülmlərə, əzab-əziyyətlərə dözm əklə yoxsul yaşamağı hər cür səadətdən üstün tuturlar. Gənc- l ərin mənəviyyatı yaşlı nəslin xarakterindən fərqlənir. Xüsusilə, Ey- vaz insanın insan tərəfindən istismarına üsyankar münasibət bəslə- yir. Yoxsul k əndliləri xoşbəxt, varlı görmək istəyir. Onun üçün hə- yatda mübariz olmaq, inqilab etm əklə köhnə quruluşu devirmək, istis marsız cəmiyyət qurmaq lazımdır. M. Düzgün izah etdiniz. B əs siz Eyvazla Baxşının xarakte- rind ə nə kimi fərq görürsünüz? Ş. Eyvaz mübarizdir. O, şəhərdə fəhlə işləyir. Öz sözlərin- d ən məlum olur ki, fəhlə və kəndli sinfinin azadlığı uğrunda müba- riz ə aparan inqilabi təşkilatın üzvüdür. O, Baxşını da bu yola dəvət edir. Baxşı isə kövrək ürəkli gəncdir. O, heç cür razı ola bilmir ki, in san qanı tökülməklə azadlıq, xoşbəxtlik əldə edilsin. M. Sizc ə, Baxşının tutduğu yol düzgün idimi? Ş. Xeyr. Baxşı başa düşürdü ki, zalım və qaniçən ağaları qan tökm ədən, mübarizə etmədən təslim etmək, hakimiyyəti onla- rın əlindən almaq mümkün deyildir. Bu yolda mütləq qan tökülməli idi. Əks halda bugünkü xoşbəxt, firəvan həyatın qurulması qətiyyən mümkün ola bilm əzdi. M. Eyvaz n ə üçün narahat idi? Onu axtaranlar kimlər idi? Ş. Eyvaz kəndə boş-boşuna gəlməmişdir. O, kəndliləri inqi- labi mübariz əyə çağıran, camaatın arasında intibahnamələr yayan q əhrəman, mübariz gəncdir. O, yaxşı bilirdi ki, çar xəfiyyələri tezlikl ə bunu başa düşəcək, onu tutub həbs edəcəklər. Buna görə də o, narahat idi. Çünki onu inqilab şəhəri olan Bakıda daha böyük işlər gözləyirdi. Eyvazı axtaran çar polisləri, xəfiyyələri idi. Yusif Aslanov 106 M. Düzdür. Dem əli, sizə aydın oldu ki, son anda Eyvazın Baxşıya verdiyi kağızlar da adi vərəqələr deyildi. Bu vərəqələrdə yoxsul k əndlilər çarizmlə mübarizəyə, öz qanuni haqqlarına çatmaq üçün ayağa qalxmağa çağrılırdılar. Əsərin məzmunu üzərində işin bu istiqamətdə təşkili üçüncü d ərs saatında aparılacaq və beşinci sinif şagirdləri üçün nisb ətən çətin olan təhlilin səmərəliliyinin təmin olunmasına əsaslı z əmin yaratmış olur. Üçüncü d ərs saatında şagirdlərin pyesin məzmununa dair bilikl əri fərdi sorğu və müsahibə yolu ilə dərinləşdirildikdən sonra t əhlil işi aparılır. Yeri gəlmişkən qeyd etməliyik ki, əvvəlki m ərhələlərdən fərqli olaraq işin bu mərhələsini müəllimlərin hamısı ist ənilən səviyyədə qura bilmirlər. Belə ki, bir sıra müəllimlərin b ədii təhlil adı altında apardıqları iş əslində məzmun üzərində işə çevrilir ki, bu da şagirdlərdə gələcəkdə öyrənilən bədii əsəri müst əqil təhlil edə bilmək, bədii mahiyyətini müəyyənləşdirmək kimi z əruri keyfiyyətərin ləng inkişafına, istənilən səviyyədə formalaşmamasına gətirib çıxarır. Qabaqcıl təcrübə göstərir ki, istər aşağı siniflərdə, istərsə də yuxarı siniflərdə dramatik əsərlərin bədii təhlilində əsərdən seçilmiş s əciyyəvi parçalar üzərində iş ən zəruri amillərdən biridir. Bu m ərhələdə aparılan müsahibə zamanı şagirdlərin təsviri xarakterli cavabları ilə kifayətlənmək olmaz. Çalışmaq lazımdır ki, şagirdlər suallara cavab verm əklə yanaşı verdikləri məlumatı əsərin xarakterik epizodları ilə əyani şəkildə əlaqələndirə bilsinlər. Bu baxımdan “1905-ci ildə” pyesinin birinci şəklinin təhlili zamanı mü əllim problem xarakterli sualların şərhində şagirdlərin pyesin müvafiq epizodlarına müraciət etməsini tələb etməklə təhlilin s əmərəliliyini artırmağa müvəffəq ola bilər. M. Dramaturq iki ail ənin – azərbaycanlılarla ermənilərin birg ə qonşuluq münasibətini necə ümumiləşdirmişdir? Ş. Əsərin ilk epizodunda Gülsümlə Nabatın söhbətində bu birlik çox aydın əks olunmuşdur. Onların toyuqları bir hində Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|