Yusif Aslanov
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yusif Aslanov
- Ədəbi axtarışlar və tədris
Yusif Aslanov 116 “Oturun, bu gec ə əylənmək, bütün dünyanı əyləndirmək is- t əyirəm. /Pudra çıxarır/ Qospoda! Tovarişi! üzünüzü o yana çevirin, bir-iki... üç... /M əmmədəliyə/. Sən hara baxırsan?” və s. Atakişi və Babakişi obrazlarını dərk etmək üçün aşağıdakı cüml ələri nəzərdən keçirmək olar: “– Yox, balam, su g ətirmək nədir, işsiz darıxıram, mən öm- rümd ə bir gün də olsun işsiz qalmamışam, indi nə edim, zalım oğlu- nun maşını əlimi şikəst elədi atdı məni evin küncünə, yoxsa məni evd ə tapmaq olardı?” “Dem əli, Atakişi qazançıdır, mən də türkün sözü, ocaqçı”. Əsərin məzmununu öyrətməklə iş bitmir. Bu əsəri yazmaq- da s ənətkarın məqsədini, daha doğrusu, əsərin ideyasını şagirdlərə öyr ətmək dərsin əsas halqalarından biridir. Məhz elə buna görə də dördüncü d ərs bütövlükdə əsərin təhlilinə həsr edilir. Bizcə, bu mər- h ələdə şagirdlər qarşısında ciddi suallar qoyub, onların fəallaşdırıl- ma sına, axtarışlar aparmasına nail olmaq lazımdır: 1. N ə üçün Cabbarlı pyesini başqa adla deyil, “Sevil” adlandırır? 2. C.Cabbarlının “Sevil” pyesini yazmaqda məqsədi nə idi? 3. Biz m əclisin əvvəlində Sevili yazıq, müti və ərinin hər bir əmrini yerinə yetirən hüquqsuz bir qadın kimi görürük. Yalnız bu keyfiyyətlərlə Sevili səciyyələndirə bil ərikmi? 4. Əvvəlki Sevilə hansı nöqsanı irad tuta bilərsiniz? 5. Sevilin h əyatında əmələ gələn dönüşün başlıca s əbəbini nədə görürsünüz? 6. Birinci m əclisdə hüquqsuz qadın kimi təsvir edilən Sevil sonuncu p ərdədə sizə necə təsir bağışlayır? 7. Meşşan təbiətli Balaşın ailəyə münasibətini, həyata baxışını kim izah edər? 8. Bilirsiniz ki, Sevili azadlıq yoluna Gülüş çağırır. Kim Gülüş obrazının daxili aləmini və həyata münasibətini aydınlaşdırar? Ədəbi axtarışlar və tədris 117 9. Dramaturq Dilb ər, Əbdüləlibəy və Məmmədəlibəyin simasında burjua-meşşan ailəsinin mənəvi puçluğunu, h əyata münasibətlərini necə təsvir etmişdir? T əhlil prosesində şagirdlərə izah edilir ki, “Sevil” pyesində Az ərbaycan qadınlarının keçirdiyi faciəli həyatı, feodal-patriarxal münasib ətlərini özündə yaşadan kapitalizm quruluşunun eybəcər mahiyy ətini tənqid etməyi, mövcud quruluşun qadına bəxş etdiyi azadlığı dövrün tələbi baxımından həll etməyi, yeni sovet ailəsinin for malaşmasını göstərməyi qarşıya məqsəd qoymuşdur. Şagirdlərə Se vili ağıllı, dərrakəli, sağlam bir əqidədə böyüyən, mənliyini, şəx- siyy ətini hər şeydən üstün tutan, mənəvi təkamülündə kamilləşmə, siyas ətində prinsipiallıq, dünyagörüşündə böyük ictimai dəyişiklik- l ər olan bir müsbət qadın obrazı kimi təqdim etmək lazımdır. Çün- ki: “C abbarlının qadın surətləri passiv etirazdan başlayaraq, fəal etiraza, ictimai mübariz əyə qədər yüksəlirlər” /M.A.Dadaşzadə. Seçilm iş əsərləri III cilddə, II cild. Bakı, Azərb. SSR EA nəşriyyatı, 1968 s. 123/. Balaş hər cür insani keyfiyyətlərdən mərhum, iradəsiz, adi bir mühitd ə yaşamağı sevməyən, vəzifəcə yüksək olanlara yaltaqla- nan, meşşanlıq bataqlığının çirkabında böyüyən, ailə səadətini tapa bilm əyən mənfi xarakterli tip kimi səciyyələndirilir. Gülüş Balaşın bacısı olmasına baxmayaraq, azad, döyüş- k ən, humanist, heç kimə boyun əyməyən, yeni mədəniyyətin, tərəq- qinin t ərəfdarı, Sevilə azadlıq yolu göstərən xeyirxah bir insan kimi t əsvir olunur. Dilb ər mənəviyyatca pozğun, eyş-işrət düşkünü, fırıldaqcı, h əyatın mənasını əyləncədə görən, Əbdüləlibəy və Məmmədəlibəy is ə müstəqil düşünmə qabiliyyəti olmayan, savadsız və köhnə adət- ənənələrin təsiri altında yaşayan obrazlar kimi təhlil edilir. Atakişi və Babakişi təmizqəlbli, əməyi sevən, sadə insanlar- dır. Tafta ürəyiaçıq, qəlbitəmiz, Gündüz isə xoşbəxt bir səhərin – möv cud quruluşun uşaqlara bəxş etdiyi azadlığın rəmzi /simvolu/ kimi diqq əti cəlb edir. Yusif Aslanov 118 “Sevil” pyesinin m ətndaxili təhlili üzrə bu istiqamətdə apa- rılan iş obrazların müsbət və mənfi surətlər üzrə qruplaşdırılması ilə ba şa çatdırılır, müqayisələr aparılmaqla ayrı-ayrı surətlərin səciyyə- si haqqında şagirdlərin bilikləri dərinləşdirilir. “Sevil” pyesinin öyr ədilməsi üçün planlaşdırılmış dördüncü d ərs saatında əsərin məzmun və təhlili üzrə şagirdlərin ötən dərslər- d ə aldıqları biliklər, əsasən, fərdi sorğu vasitəsilə qiymətləndirilir, n əzəri məsələlərin şərhi konkret nümunələr əsasında aydınlaşdırılır. N əzəri məlumatlar bir-birini tamamlayan üç mərhələdə şagirdlərə mənimsədilir: a) V-VI siniflərdə dramaturgiyanın nəzəri xüsusiyy ələri ilə əlaqədar öyrənilmiş biliklərin yada salınması; b) V-VI sinifl ərdə verilmiş məlumatlarla müştərək olan yeni biliklərin verilm əsi və dərinləşdirilməsi; v) dramaturgiyanın nəzəri xüsusiy- y ətləri haqqında şagirdlərə nisbətən mürəkkəb məzmuna malik anla yışların öyrədilməsi. Birinci m ərhələdə V-VI siniflərdə şagirdlərin dramaturgiya- nın nəzəri xüsusiyyətləri haqqında qazanmış olduqları aşağıdakı m əlumatlar üzərində iş aparılır: dram anlayışı, dramatik əsərlərin quru luşu – personajların /əsərdə iştirak edənlər/ yerləşdirilməsi, re- marka, monoloq, kütl əvi səhnələr, pərdə, şəkil və gəlişlər. Bu kimi sad ə məlumatlar müsahibə yolu ilə dərinləşdirilir və məlumatların, əsasən, şagirdlərin özləri tərəfindən müəyyənləşdirlməsi təmin edi- lir. Bu m ərhələdəki işin metodik məzmunu haqqında oxucuda tam t əsəvvür yaratmaq üçün burada həmin işin bəzi epizodlarını əks et- diririk: B ədii ədəbiyyatın ən mürəkkəb, lakin geniş yayılmış janrla- rından biri dramdır. Dram yunan sözü olub /d r a m a/ hərəkət de- m əkdir. Sözlə hərəkətin vəhdət təşkil etməsi dram janrını başqa ədəbi növlərdən fərqləndirir. Dramtik əsərlərdə hadisələrin inkişaf x ətti remarka, dialoq və monoloq əsasında qurulur. Remarka müəl- lif sözünd ən ibarətdir. Dramaturq remarkada oxucunu baş verəcək hadis ələrlə tanış etmək üçün hazırlayır: Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|