Yusupova Z. X
Sportda biomexanik tadqiqotda vazifa qo‘yish va tadqiqot usullari
Yüklə 3,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 4.3. Sportda biomexanik tadqiqotda vazifa qo‘yish va tadqiqot usullari
Harakatlarni o‗rganish uchun Biomexanika uning uchun ixtisoslashgan (Sportda biomexanik) usullari qo‗llanadi. Zarur bo‗lgan hollarda aralash fanlar: biologiya, psixologiya, pedagogika, matematika va boshqalar usullaridan ham foydalaniladi. Sport Sportda biomexanikasi usullari harakatlarning miqdoriy xarakteristikalarini olish va ularning o‗zaro bog‗liqligini aniqlash imkoniyatini beradi. Bu tizimli tahlilni, shuningdek ularni o‗rganishning asosiy yo‗li sifatida harakatlarning tizimli sintezini ta‘minlaydi. Sportda biomexanik tadqiqotni tashkil qilish qo‗yilgan vazifalarga va ularga mos usullarni tanlashga bog‗liq. Sportda biomexanik tadqiqot vazifalari juda ham turli-tuman. Ularning qo‗yilishiga faqat usullarni tanlash, tadqiqotni tashkil qilish emas, balki olingan ma‘lumotlarni qayta ishlash, tahlil yo‗nalishi ham bog‗liq. Tadqiqot vazifalarini qo‗yish – bu «tasavvurni qurilmadan oldinroq yo‗lga qo‗yish» degani. Tadqiqot vazifalarini to‗g‗ri va muvaffaqiyat bilan qo‗yish, ahamiyatga molik darajada, quyidagilarni aniqlaydi: 1) nimani o‗rganish (qanday bog‗liqliklar) 2) qanday materialni (ob‘ektni) o‗rganish 3) qanday shart-sharoitlarda ma‘lumotlarni yig‗ish 4) qanday yo‗l bilan ma‘lumotlarni olish va ularni qayta ishlash Tadqiqot usullarini tadqiqot vazifalaridan kelib chiqqan holda xususiy usullarning majmuasi sifatida tanlaydilar. Aniq vazifani qo‗yish uchun uni echish imkoniyatini beradigan yoki ularni yaratishga imkon beradigan mos usullarni bilish kerak. Qo‗yilgan vazifa asosida qanday xarakteristikalarni tadqiq qilish kerakligi 121 aniqlanadi. Ularning birlari faqat qayd qilingan xarakteristikalarning (inersiya momenti, kinetik energiya, ish, ko‗pchilik hollarda shuningdek, tezlik, tezlanish va shu singarilar) hosilalari sifatida hisoblash yo‗li, boshqalari (ko‗pincha, fazoviy, vaqt va kuch xarakteristikalari) - bevosita qayd qilish yo‗li bilan olinadi. Qanday xarakteristikalarni qayd qilish belgilangandan so‗ng, ma‘lumotlarni yig‗ish sharoitlarini (tabiiy, tajriba uchun maxsus yaratilgan va boshqalar) aniqlaydilar. Trenirovka va musobaqalarni tabiiy kuzatish shunday amalga oshiriladiki, ular sportchining harakatlariga xalaqit qilmasligi kerak. Kuzatuvchi o‗lchash asboblaridan (ruletka, sekundomer, optik kuzatish tizimi) va foto, kino - hamda videoapparatlardan foydalanishi mumkin. Kuzatish (ko‗z bilan) yoki instrumental kuzatishning asosiy sharti - ob‘ektiv ma‘lumotlar olish bo‗lib, u harakatlarning tabiiy davom etishiga aralashishni talab qiladi. Tajriba o‗tkazishda (ilmiy izlanishda) tadqiqtda qo‗yilgan vazifalar echiladigan maxsus sharoitlar yaratiladi. Sinaluvchilar qat‘iy belgilangan sharoitlarda o‗tkaziladigan va shu bilan birga uning harakatlariga eng kam aralashish ta‘minlanadigan tabiiy tajriba o‗tkazish mumkin. SHuning bilan birga, murakkab apparatura bilan qurollangan sportchilar, hattoki yuksak natijalar ham ko‗rsatishi mumkin. Keyingi paytlarda laboratoriya (modelli) tajriba keng qo‗llanilmoqda. Harakatlar to‗g‗risidagi qayd qilingan ma‘lumotlarni qayta ishlash, asosan, matematik statistik usullar yordamida o‗tkaziladi. Zamonaviy majmuaviy usullar bir qator ma‘lumotlarni qayd qilish va qayta ishlashning o‗zaro bir-birini to‗ldiradigan, ayrim hollarda esa bir-birini (tekshirish uchun) dublirovka qiladigan usullarini o‗z ichiga oladi. Usulni ishonchli va imkoniyatli ma‘lumotlar olinishini ta‘minlashidan kelib chiqqan holda tadqiqotning u yoki bu usulini tanlaydilar. Bunday usul quyidagilarni: 1) o‗lchashning etarli darajadagi ishonchli aniqligini ta‘minlashi 2) sportchi harakatlarini bo‗yamasligi, ya‘ni sinaluvchini ortiqcha qiynamasligi 122 3) qo‗llash uchun ishonchli va qulay bo‗lishi 4) kuzatish va tajriba o‗tkazish sharoitlarida qo‗llanishi mumkinligi 5) qayta ishlash uchun qulay ko‗rinishdagi materiallarni berishi 6) boshqa kerakli usullar bilan birgalikda qo‗llash imkoniyatlari mavjud bo‗lishi 7) yuqorida aytib o‗tilgan hamma ko‗rsatkichlar bo‗yicha tadqiqot vazifalariga mos kelishi kerak. Yüklə 3,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|