ZəHĠRƏDDĠn məHƏMMƏd babur
Yüklə 3,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ramiz ƏSKƏR. Bakı, 24 mart 2011-ci il.
BABURNAMƏ
19 Dünya tarixinə türk adını öz kəskin qılıncı və zərif qələmi ilə qızıl hərflərlə yazmış Zəhirəddin Məhəmməd Baburun bugünə qədər ölkəmizdə yalnız bir kitabı nəşr edilmişdir. Mütəxəssislər xaricində onun sənəti ilə çox az adam tanışdır. Bu acı gerçəklə üzləşmək mümkündür, ancaq onunla barışmaq olmaz. Ona görə də biz Baburun «Seçilmiş əsərləri»ndən sonra onun məşhur «Baburnamə»sini də ana dilimizə tərcümə və nəşr etməyi qə- rara aldıq. Ürəkdən inanırıq ki, Azərbaycan oxucuları və ədəbi ictimaiyyət Baburun bu kitabını da böyük rəğbətlə qarşılayacaq, bu azman şair-hökm- darla bağlı ədəbiyyat, ədəbiyyatşünaslıq və tədris sahəsində uzun müddət- dən bəri mövcud olan boşluq, gec də olsa, doldurulacaqdır. Biz öz ənənəmizə sadiq qalaraq, bu kitabı da TürkSOY kitabxanası seriyası silsiləsindən nəşr edirik. Bununla da türk dünyasının UNESCO-su sayılan TürkSOY-un türk xalqlarının bir-birinə yaxınlaşması, ümumi inki- şafı və qarşılıqlı zənginləşməsi uğrunda apardığı coşğun və nəcib fəaliyyə- tə kiçik bir töhfə verdiyimizə inanırıq. Burada bir məsələni növbəti (on ikinci!) dəfə vurğulamaq istəyirik: TürkSOY kitabxanası seriyası layihəsi bütünlüklə könüllülük əsasında hə- yata keçirilir. Layihədə iştirak edən hər kəs, o cümlədən kitabı türkcə və rusca tərcümələrindən istifadə etməklə orijinalından ana dilimizə çevirən, ön sözün, qeyd və izahların müəllifi bəndəniz Ramiz Əskər, redaktoru hör- mətli Prof. Dr. Hüseyn İsmayılov bu işi türklüyə bir xidmət olsun deyə heç bir məvacib və honorar almadan təmənnasız yerinə yetirmişlər. Tərcümə zamanı mənə Ankaradan müxtəlif elmi ədəbiyyat göndərən, bir sıra texniki məsələlərin həllində kömək edən əziz dostum, Avrasiya Yazarlar Birliyinin orqanı «Qardaş qələmlər» jurnalının redaktoru Ömər Məhmətoğluna və bu kitabdakı farsca şeirlərin sətri tərcüməsinin hazırlanmaslnda əməyi keçən dostum İlqar ƏIfioğluna, xüsusilə tərcümə üzərində işlədiyim zaman mənə hər cür şərait yaradan, mənəvi cəhətdən dəstək olan həyat yoldaşım Solmaz xanıma sonsuz təşəkkürümü bildirirəm.
Ramiz ƏSKƏR. Bakı, 24 mart 2011-ci il. Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
20 I. FƏRQANƏ FƏRQANƏ - 899 (12 OKTYABR 1493 - 2 OKTYABR 1494)
yari-basəfaların himməti ilə 1 899-cu il ramazan ayının 5-də 2 (=10 iyun 1494) çərşənbə axşamı on iki yaşında Fərqanə vilayətində padşah oldum.
F ə r q a n ə vilayəti 3 beşinci iqlimdədir 4 və məmurənin kənarındadır. Şərqi Kaşğar, qərbi Səmərqənd, cənubu isə Bədəxşanın sərhəddi olan dağ- lardır. Şimalında əvvəllər Almalıq, Almatu və Yengi (kitablarda Otrar kimi yazılır) kimi şəhərlər varmış, lakin onlar moğol və özbəklər tərəfindən xarab edilmiş və bugün artıq heç bir abadlığı qalmamışdır. Kiçık bir vilayətdir. Taxılı və meyvəsi boldur. Ətrafı dağlıqdır, yalnız Səmərqənd və Xocəndin yerləşdiyi qərb tərə- fində dağ yoxdur. Qışda o tərəfdən başqa heç bir yerdən düşmən gələ bilməz. Xocənd çayı adı ilə də bilinən Seyhun çayı (2 a) bu ölkənin şimal-şərqindən gəlir və içindən keçərək qərbə tərəf axır; Xocəndin şimalından və bugün Şahruxiyyə 5 adı ilə bilinən Fənakətin cənubundan keçib təkrar şimala dö- nərək Türküstana doğru gedir. Türküstandan xeyli aşağıda bu çay heç bir
1 Cümlənin bu qismi türkcə və rusca nəşrlərdə yoxdur, özbəkcə nəşrindən aldıq. 2 Babur olayları müsəlman hicri təqvimi ilə verir. 899-cu il miladi tarixlə 1493/94-cü ilə uyğun gəlir (bundan sonra miladi tarixlər bərabərlik işarəsi ilə mötərizədə göstəriləcək). 3 Hazırda beş vilayətdən ibarət olan tarixi Fərqanə (təxminən 20 000 kv km) üç qonşu dövlətin tərkibindədir: Fərqanə, Əndican və Nəmənqan Özbəkistana, Xocənd Tacikistana, Oş isə Qırğızıstana daxildir.
4
üçüncüdən beşinciyə qədər olan iqlimlər yaşamağa əlverişlidir. 5 Şahruxiyyə: əskidən Finakət və ya Bənəkət adlanan bu şəhər monqol hücumu zamanı xarabaya çevrilmişdi. Əmir Teymur onu bərpa etdirərək oğlu Şahruxun şərəfinə Şahruxiyyə adlandırmışdı. Hazırda xarabalıqları qalır. BABURNAMƏ
21 çaya qarışmadan qumlar arasında tamamilə itir. Fərqanə vilayətinin beşi Seyhun çayının cənubunda, ikisi də şimalında olmaqla yeddi şəhəri vardır. Ə n d i c a n güney tərəfdəki şəhərlərdən biri olub mərkəzdədir. Bu şə- hər Fərqanə vilayətinin paytaxtıdır. Taxılı çoxdur, meyvəsi boldur, qovunu və üzümü yaxşıdır. Qovun yetişən mövsümdə bostandan qovun satmaq adəti yoxdur. Əndican naşpatisindən daha yaxşı naşpati 1 tapılmaz. Bütün Mavəraünnəhr bölgəsində Səmərqənd və Keş kurqanlarını çıx- maqla Əndican kurqanından daha böyük kurqan 2 yoxdur. Üç qapısı vardır. Ərki 3 güney tərəfindədir. Maraqlıdır ki, buraya doqquz tarnovdan 4 su girdiyi halda heç bir yerdən çıxmır. Qalanın ətrafındakı xəndəyin kənarında daş dö- şənmiş böyük bir yol var. Qalanın ətrafı məhəllələrlə çevrilmişdir. Bu mə- həllələr qaladan bu xəndək və onun yanından keçən böyük yolla ayrılır. Ov quşu çoxdur. Qırqovulu (2 b) hədsiz ətli olur. Rəvayət edirlər ki, bir qırqovulu dörd adam yeyib qurtara bilmirmiş. Əhalisi türkdür. Şəhərdə və bazarda türkcə bilməyən yoxdur. Xalqın danışıq dili yazı dilinə uyğundur. Bu səbəblə Mir Əlişir Nəvai Heratda nəş- vü nüma tapdığı halda, əsərlərini bu dillə yazmışdır. Camaatın dili poetikdir. Əhalisi arasında gözəllər çoxdur. Musiqidə məşhur olan Xoca Yusif əndi- canlıdır. Havası rütubətli olduğu üçün səhhətə zərərlidir, payızda qızdırma- ya tutulanlar çox olur. O ş şəhəri Əndicanın cənub-şərqindədir. Şərqə doğru Əndicandan dörd ağac 5 məsafədədir. Havası gözəl və suyu boldur. Baharı çox gözəl olur. olur. Oşun gözəlliyinə dair bir çox rəvayət vardır. Kurqanının cənub-şərqində təbiətlə ahəng içində olan bir dağ vardır. Bərakuh adlı bu dağın təpəsində [Baburun dayısı, moğol xanı] Sultan Mah- mud xan bir köşk tikdirmişdir. Bu köşkdən bir az aşağıda, dağın çıxıntılı, dik bir yerində 902-ci ildə (=1496/97) mən də eyvanlı bir köşk tikdirdim. Onun köşkü mənimkindən daha yüksəkdə olsa da, mənimki daha gözəl bir yerdədir; bütün şəhər və məhəllələr ayaq altındadır (3 a). Əndican çayı Oş məhəllələrinin içindən keçərək Əndicana axır. Bu ça- yın iki tərəfi boyu bağlar uzanıb gedir. Buranın bənövşəsi çox lətafətlidir. Axar suları vardır. Baharı çox gözəl olur; bir çox lalə və gül açır. Bərakuh dağının ətəyində, çay ilə bağların arasında Cövza adlı kiçık bir cami var. Caminin dağ tərəfindən böyük bir çay axır. Bu caminin lətif yoncalarla örtülü bayır həyəti bir az meylli, hər tərəfi kölgəli və səfalı bir
1 Naşpati: Əndicanda yetişən və ən gözəl olduğu söylənən qovun və ya armud növü. 2 Kurqan: qala deməkdir. Orijinal mətndə bu sözlə verildiyi üçün saxladıq. 3 Ərk: içqala, bürc, qala içində qala. 4 Arx, yaxud tarnav: su kanalı. 5 Ağac: dövrə və bölgəyə görə dəyişən, təxminən 6 km olan bir uzunluq ölçüsüdür. Yüklə 3,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|