“Hidrologiya”

---

Hidrologiya. 
 
1.
 
Hidrologiyanın məqsədi, vəzifələri və tədqiqat üsulları.............................. 
2.
 
Hidrologiyanın inkişaf tarixi və hidroloji öyrənilməsi................................ 
3.
 
Təbiətdə suyun paylanması........................................................................ 
4.
 
Suyun əsas fiziki xassələri....................................................................... 
5.
 
Hidroloji rejim və axımın ölçü vahidləri................................................. 
6.
 
Çay və çay sistemləri. ............................................................................. 
7.
 
Çay hövzəsi və morfometrik göstəriciləri................................................ 
8.
 
Çayların mənbəyi və mənsəbi.................................................................. 
9.
 
 Çay dərəsi və çay məcrası....................................................................... 
10.
 
Çayların eninə və uzununa profili............................................................ 
11.
 
Çaylarda suyun hərəkət mexanizmi......................................................... 
12.
 
Yeraltı suların mənşəyi və təsnifatı.......................................................... 
13.
 
Yeraltı suların fiziki, kimyəvi tərkibi və hərəkəti.................................... 
14.
 
Su rejiminin ünsürləri üzərində müşahidə və onların hesablanması........ 
15.
 
Çayların qida mənbələri və hidroqrafın genetik parçalanması................ 
16.
 
Su rejiminin fazaları və rejiminə görə çayların təsnifatı.......................... 
17.
 
Gətirmələrin əmələ gəlməsi və xarakteristikası....................................... 
18.
 
Su anbarları, növləri və kanalların lillənməsi.......................................... 
19.
 
Göllərin təsnifatı və morfometrik ünsürləri............................................. 
20.
 
Göldə dinamiki proseslər, termik və buz rejimi....................................... 
21.
 
Bataqlıqların əmələ gəlməsi və təsnifatı.................................................. 
22.
 
Buzlaqların hidrologiyası......................................................................... 
23.
 
Dünya okeanının hissələri, tərkibi və səviyyə tərəddüdü........................ 
24.
 
Su obyektlərinin çirklənməsi və onlardan istifadə................................... 
Behruz Melikov
Behruz Melikov

---

1. Hidrologiyanın məqsədi, vəzifələri və tədqiqat üsulları. 
 
Təbiət sularının hərəkət və paylanma qanunlarını,  əhatə olunduğu mühitlə 
qarşılıqlı  əlaqəsini, onun keyfiyyət və  kəmiyyət dəyişməsini  hidrologiya  elmi 
öyrənir. Hidrologiya sözünün mənası  su haqqında  elm deməkdir. Hidrologiya su 
obyektlərini-okeanları, dənizləri, çayları, gölləri, buzlaqları, bataqlıqları və yeraltı 
suları öyrənir.  
Hidrosferdəki sular iki qrupa bölünür: okean(dəniz) suları  və quru suları. 
Quru sularına çay, göl, bataqlıq və buzlaqların suları aiddir. Okean və dənizlərdə 
mövcud olan proseslər çay, göl, buzlaq və bataqlıqlardakından çox fərqləndiyindən 
ümumi hidrologiya iki hissəyə bölünür: okeanologiya və qurunun hidrologiyası. 
Quru sularının hidrologiyası isə öz növbəsində: 
•
 
Çay hidrologiyasına (patomologiya); 
•
 
Gölşünaslıq və ya göllərin hidrologiyasına (limnologiya); 
•
 
Bataqlıqşünaslıq və ya bataqlıqların hidrologiyasına (telmatologiya); 
•
 
Buzlaqların hidrologiyasına (qlyatsiologiya); 
•
 
Yeraltı suların hidrologiyasına (hidrogeologiya);   bölünür. 
Quru sularının öyrənilməsində  tətbiq olunan metodlara görə hidrologiya bir 
neçə hissəyə bölünür: 
•
 
Ümumi hidrologiya; 
•
 
Hidrometriya; 
•
 
Hidroqrafiya; 
•
 
Mühəndis hidrologiyası; 
 Ümumi hidrologiya-hidroloji hadisələrin  əsas qanunlarını  və fiziki 
mahiyyətini öyrənir. 
Hidrometriya-su obyektlərində, suyun hərəkət və vəziyyətini səciyyələndirən 
kəmiyyətləri təyin edən üsul və vasitələri öyrənən elmdir. Beləliklə, hidrometriya 
suyun sürətini, səviyyəsini, dərinliyini və s. ölçmə üsullarından bəhs edir.  
Hidroqrafiya-müəyyən ərazilərdəki su obyektlərinin təsvirini verir və onların 
həmin  ərazinin fiziki-coğrafi  şəraiti ilə qarşılıqlı  əlaqəsini və yayılması 
qanunauyğunluqlarını öyrənir.  
Mühəndis hidrologiyası-çayların hidravliki rejimini, su balansını, çay 
axımının təyini üsullarını, yatağın formalaşma prosesini və s. yəni su təsərrüfatı 
məsələləri üçün lazım olan hidroloji hesablamalar və proqnoz üsullarını öyrənir. 
Hidrologiyanın və hidroloji hesablamaların su təsərrüfatı tikintisi işlərində 
böyük  əhəmiyyəti var.suvarma kanallarının, su anbarlarının, körpülərin və b. 
hidrotexniki, meliorativ tikintilərin layihələndirilməsində su obyektlərinin hidroloji 
rejiminə dair məlumatlardan geniş istifadı edirlər. Sahələrin suvarılmasında və 
bataqlıqların qurudulması  işlərində, çayların göllərin, bataqlıqların və digər su 
obyektlərinin rejiminin öyrənilməsi geniş  əhəmiyyət kəsb edir. Çayın hidroloji 
rejimini öyrənmədən onun suvarma və su təchizatı qabiliyyətini müəyyən etmək 
mümkün deyildir. 
Axımı nizamlamaq məqsədilə layihələndirilən su anbarlarına aid aparılan 
ilkin hesablamaların  əsasını hidroloji hesablamalar təşkil edir. Anbardakı olan  
 
1
Behruz Melikov
Behruz Melikov

---