İkinci dünya müharibəsinin abş üçün nəticələri
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
| SƏMAYƏ MƏMMƏD qızı MUSTAFAYEVA ŞƏHLA MÜZƏFFƏR qızı QURBANOVA Z ƏRİFƏ ŞAMİL qızı CAVADOVA ABŞ-ın XARİCİ SİYASƏTİ (1945-2010-cu ill ər) D ƏRS VƏSAİTİ Az ərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi Elmi Metodik Şurası “Tarix” bölməsinin 01.07.2011-ci il tarixli iclasının qərarına (pr№6) və Təhsil Nazirinin 07.07.2011- ci il tarixli 1252 saylı əmrinə əsasən dərs v əsaiti kimi çap olunur. BAKI – 2 0 1 1 2 Elmi redaktor: dos. S əmayə Məmməd qızı Mustafayeva R əyçilər: prof. M əmməd Fətəliyev prof. Musa H əsənov dos. Şubay Nuruzadə dos. Ərrəhman Əhmədov t.e.ü.f.d.İlhamə Məmmədova D ərs vəsaitinin I, II, V hissələri dos. S.M.Mustafayeva, mü əllimə Ş.M.Qurbanova, dos. Z.Ş.Cavadova, III və IV hiss ələri isə ancaq Ş.M.Qurbanova tərəfindən hazırlanmışdır. 3 GİRİŞ Qloballaşmanın yeni mərhələsinə daxil olduğu müasir dövrdə Az ərbaycanın dünyanın qabaqcıl dövlətləri ilə əlaqələri daha da inkişaf edir. Müstəqililk qazanmış respublikamız üçün bu əlaqələr çox əhəmiyyətlidir. Gənclərimizin dünya tarixinə, xüsusilə də ABŞ tarixin ə marağının getdikcə artdığını nəzərə alaraq “ABŞ-ın xarici siyas əti (1945-2010-cu illər)” mövzusunda dərs vəsaiti yazmağı q ərara aldııq. Dərs vəsaiti ali məktəblərimizin həm bakalavr, həm d ə magistr pilləsi üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu vəsaitdən ali m əktəb müəllimləri, həmçinin tarixlə maraqlanan hər bir oxucu istifad ə edə bilər. 4 I. İkinci dünya müharibəsinin ABŞ üçün nəticələri ABŞ İkinci dünya müharibəsində də ən çox qazandı və Yer kür əsində özünün birinci super dövlət olduğunu bir daha sübut etdi. Müharib ədə iştirak edən digər ölkələrlə müqayisədə onun əsas üstünlüyü ərazisinin (Havay adalarından başqa)hərbi əməliy- yat meydanına çevrilməməsi və heç bir dağıntıya məruz qalmaması idi. ABŞ müharibə dövründə antihitler koalisiyasının əsas cəbhə- xanasına çevrildi, ölkə inhisarçılarının gəliri 87 milyard dolları ötüb keçdi. Bu dövrd ə ölkədə avtomobil istehsalı dörd dəfə artdı. Onun silahlı qüvvələri döyüş texnikasına və sayına görə dünyada birinci yeri tuturdu v ə tərkibində 12 milyondan çox əsgər və zabit vardı. ABŞ-ın müharibədə itkisi cəmi 300 min nəfər oldu ki, bu da SSRİ ilə müqayisədə 70 dəfədən az idi. Müharibədən sonra o, dünya s ənaye məhsulunun 54,6%-nı istehsal edirdi. Dünya qızıl ehtiyatlarının isə 53,3%-i bu güclü dövlətin əlində mərkəzləşmişdi. ABŞ-ın belə inkişafını həm daxili, həm də xarici amillər müəyyən edirdi. Müharib ə illərində Avropanın qabaqcıl dövlətlərindən olan İngiltərə və Fransa indi ona borcu olan dövlətlərə, Almaniya və Yaponiya is ə müharibədə məğlub edilərək, müvəqqəti də olsa, zəif v ə gücsüz rəqiblərə çevrilmişdi. Digər tərəfdən isə ABŞ-ın özündə daxili bazarın geniş tutumu, sürətli kapital yığımı və onun ixracı, h əmçinin məhsuldar qüvvələrin coşqun yüksəlişi imkan verirdi ki, o, super dövl ət statusunu qoruyub saxlasın. ABŞ-ın bu dövrdə öz daxilində və dünyada 2367 hərbi bazası var idi. Əgər 1940-cı ildə ölkədə silahlanmaya 3,5 milyard dollar x ərclənirdisə, 1948-ci ildə hərbi xərclər 13,4 milyard dollar təşkil edirdi. Harri Trumeni prezidentliyi dövründ ə ABŞ-ın xarici siyasəti Dünya hegemonluğuna doğru. ABŞ-SSRİ münasibətləri İkinci dünya müharibəsi ABŞ-ın təcridçilik siyasətindən “əl ç əkməsinə” səbəb olan başlıca amil oldu. 1945-ci ilin dekabrın 19- da Trumenin konqres ə göndərdiyi məktubunda da bu özünü çox açıq şəkildə göstərirdi:Bu bizim xoşumuza gəlsə də, gəlməsə də biz bir şeyi etiraf etməliyik ki, əldə olunan qələbə “Amerika xal- 5 qının üzərinə dünyanı idarə etmək kimi bir məsuliyyəti qoy- muşdur”. ABŞ-ın hegemonluğuna nail olmaq yolunda başlıca maneə is ə SSRİ idi. ABŞ xarici siyasət planında bu kimi məsələlər çoxdan bəri xüsusi metod v ə üsullar vasitəsilə hazırlanmışdır ki, bu onun diplomatiyasına xüsusi bir “rəng” verirdi. ABŞ heç bir vəchlə beyn əlxalq əhəmiyyətli məsələlərin həllində hər hansı bir dövlətin vasit əçi və ya aparıcı bir rolda çıxış etməsinə yol vermirdi. Hətta bu m əsələ hər hansı bir ölkənin daxili problemi də olsa, onun r əyini formal olaraq soruşur və digər dövlətlərin verəcəkləri rəy- l ərlə hesablaşmırdı. ABŞ dövlət departamenti bu birtərəfli “bəyən- nam əni” beynəlxalq hüquq normaları çərçivəsində “təsdiq etmək” v ə onun “militarist görkəminə” beynəlxalq arenada “sülhpərvər görk əm” verməyə çalışırdı. T əcridçilik siyasətindən imtina edildikdən sonra ABŞ özünün dövrün t ələblərinə uyğun olaraq ətraflı şəkildə hazırlanmış və möhk əmləndirilmiş “Açıq qapılar” adı ilə məşhur olan öz doktrina- sının yenidən xarici siyasət arenasına gətirdi. Vaşinqton əmin idi ki, haradakı qapılar onun üçün açıqdır, orada onun iqtisadi, maliyy ə və siyasi mövqeyi daim güclü olacaqdır. Bu isə ABŞ ka- pita lının dünyada hökmranlığını təmin edirdi. Beləliklə, “Açıq qa- pılar” proqramı ABŞ-ı dünyada yeganə hegemon dövlət edəcək bir siyasi proqram idi. Müharib ədən sonra cərəyan edən siyasi hadi- s ələr göstərdi ki, bu proqram siyasi cəhətdən əlverişsiz bir xarakter ə malik idi ki, bu da sonda siyasi xətdə ciddi “əyrintilərin” olduğunu göstərdi. Müharibədən sonra bunun ilk fəsadlarını biz sosializm v ə kapitalizm sistemləri arasında baş vermiş ziddiy- y ətlərin əsas faktorlarından biri kimi müşahidə etdik. H ələ müharibə qurtarmamışdan əvvəl Vaşinqton böyük diplomatik hazırlıq işlərinə başlamaqla gələcəkdə dünyada yeganə hegemon dövl ətə çevrilmək üçün bir sıra proqram layihələrini n əzərdən keçirdi. Bu planları həyata keçirmək üçün mütləq bir şəkildə hüquqi, dünyəvi və beynəlxalq bir təşkilat lazım idi ki, bu da g ələcəkdə BMT ola bilərdi. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|