72
üçün bəyannamə yazmaları tələbi; və sığınacaq almaq istəyənlərə qaydalar tərtib
edilməsi.
Şenqen acquis-in hüquqi məcburi aktından başqa, Şenqen ölkələrini siyasi cə-
hətdən bağlı edən və Şenqen standardları deyilən digər maddələr də vardır və ən
uyğun olanı da Şenqen Qiymətləndirmə İşçi Qrupu tərəfindən hazırlanan Təkliflər
və Ən Yaxşı Təcrübələr Kataloqu-dır. Kataloq, üzv ölkələrdə görülən işlər haqda
qiymətləndirmə aparılanda isnad edilir. Onun tərkibi Avropa dörd-sistemli
40
sərhəd
təhlükəsizliyi
sistemini əhatə edir,üzv ölkələrin sərhəd idarəçiliyi üçün tələblər mü-
əyyən edir.Digər uyğun standardlar, üzv ölkələrin İnsan Hüquqları üzrə Avropa
Konvensiyasına olan öhdəliklərindən doğur, xüsusilə də, beynəlxalq müdafiə, güc
işlətmə və məlumat qoruma məsələləri üzrə.
Acquis-də Müəyyən Edilmiş bir çox Standardların Analizi
Şenqen acquis, üzv ölkələrdə təhlükəsizlik sistemi təsis edilməsi üçün yaxşı
əsas yaradır. Əgər forma və məğzinə görə yerinə yetirilirsə, maddələr demək olar
ki, müstəsna xarakter daşıyır. Əsas tələblər bunları əhatə edir: xarici sərhədlərin ke-
çilməsi;sərhəd yoxlamarı; sərhəd keşikçilərinin səlahiyyətləri;sərhəd müşahidələri;
Şenqen həmrəyliyi; kəşfiyyat və risk analizi, peşəkar təcrübə və təlim; təşkilatı
strukrur; hakimiyyətlər arası əməkdaşlıq;infrastrruktur; və avadanlıq. Aşağıda, tə-
ləblər ümumiləşdirilir,çünki onlara sərhəd xidmətinin müdafə resursları ilə güclən-
dirilməsi halında ehtiyac duyular.
Xarici sərhədlərin keçilməsi: Xarici sərhədlərdən
ancaq izn verilmiş nöqtələrdən,
hər bir ölkə üçün siyahılanmış sərhəd keçid məntəqələrindən keçilir. Çox az-az istisna-
lar ola bilər,lakin bütün bu hallarda ayrı -ayrı fərdlər hakimiyyət tərəfindən verilmiş xü-
susi imtiyazlarla hərəkət edirlər.Sərhədi qanunsuz keçmək cəza daşıyır.
Sərhəd yoxlamları: Sərhəd keçid nöqtələrində hər kəs girişdə və çıxışda yoxlan-
malıdır. Minimum olaraq, hər kəs qanuni sənəd təqdim etməlidir və sənədin qanuni
olduğu yoxlanmalıdır. Yad ölkələrdən gələnlər həmişə daha çox yoxlanılır, giriş
üçün müəyyən edilən bütöv şərtlər, o cümlədən, yad vətəndaşın ictimai və milli
təhlükəsizliyə törədə biləcəyi təhlükə yoxlanılır. Bu xarici vətəndaşla dialoq, Şen-
qen İnformasiya Sisteminin məlumat toplusuna isnad və onun sənədinin əsl olması-
40
Ardıcıl və inteqrasiya olmuş sərhəd təhlükəsizliyi dörd fərqli, lakin bir –biri ilə əlaqəli
tədbirlər səviyyəsini əhatə edir: Səviyyə 1 ölkə daxilində fəaliyyətlər və vətəndaşı olduğu və ya
transit olan ölkələrlə, konsul əməkdaşlığına əsas yer verərək (viza verilməsinə), sazişlərdən
təşkil olunur. Səviyyə 2 ikitərəfli və qonşu ölkələrin Birliklə olan əməkdaşlığına isnad edir.
Səviyyə 3 sərhəd təhlükəsizliyini keçid nöqtələrində effektiv yoxlamalarla və həmçinin onlar
arasında izləmə ilə təmin etməyə çalışır. Səviyyə 4 üzv ölkələrin ərazisində təhqiqat və hüquq
mühavizə tədbirlərinə əsas olduqda fəaliyyətlərini ora yönəldirlər.
73
nı tələb edir. Bu tədbirlər vaxt tələb edir, vəziyyətdən asılı olaraq ən azı hər adama
bir dəqiqə,lakin sərhəd gözətçisi, giriş şərtlərinə riayət edildiyi haqda qərar veril-
məsi üçün, nə qədər vaxt lazımsa onu da sərf etməlidir.
Sərhəd gözətçilərinin səlahiyyəti: Sərhəd gözətçisi xidməti
41
daimi olaraq uyğun
sorğu vermək, qeydiyyat jurnalından istifadə etmək və girişə rədd qərarı vermək və
sərhəd keçid məntəqəsində kriminal prosedur həyata keçirmək səlahiyyətinə malik
olmalıdır. Sərhəd gözətçisi, həmçinin,maşınların içini yoxlamaq və şəxsin daşıdığı
məmulatlari yoxlamq səlahiyyətində olmalıdır
42
.
Sərhəd müşahidəsi: Sərhəd müşahidəsi sərhəd idarəetmənin mühüm hissəsidir.
O, sərhədin bütün hissələrinə tam təhlükəsizlik təminatı verə bilməz, lakin o cina-
yətin qarşısını almaqda önəmli dərəcədə effektli olmalıdır. Hər hansı effekt olması
üçün,sərhəd müşahidəsi ikili funksiya yerinə yetirmək iqtidarında olmalıdır: qanun-
suz sərhədi keçəni tutmaq və qanunsuz yerdəyişməyə qarşı durmaq üçün uyğun
avadanlıqla təmin olunmuş bacarıqlı qüvvə göndərmək. Sərhəd müşahidə fəaliyyəti
vəziyyətdən xəbərdar olma və cavab tədbirləri görmə imkanları ilə ölçülməlidir.
Vəziyyətdən xəbərdar olma müşahidənin necə təşkil olunduğunu göstərir
43
. Cavab
tədbirləri görmək imkanları isə qanunsuz sərhəd keçidinə qarşı istifadə olunacaq
vasitələrin növü, hazırlığı və əlçatanlığını göstərir
44
. Şəxsi heyətin nə sayı, nə də
41
Sərhəd nəzarətinə məsul olan xidmətlər üçün bax: COM92004)391/F:
42
Maşınların və əşyaların yoxlanması səlahiyyətləri Gömrük rəsmilərinin səlahiyyətini
azaltmaq deyil, müqavilədə olan tərəflərin ictimai asayişinə və təhlükəsizliyinə olan
təhlükənin qarşısını almaq məqsədi güdür. Gömrük istənilən halda gömrük nəzarəti etmək
tam səlahiyyətində olmalıdır.
43
Bir sərhəd gözətçi birliyinin vəziyyətdən xəbərdar olma nəzəri nümunəsi kimi ; (1) sərhəd
xəttinin 10 % -də 24 saat ərzində texniki müşahidə aparılır( sərhədin hər iki tərəfinin 1 km-
də bütün yolları və cığırları); (2) sərhəd zolağının 40% -də gündəlik patrullar tərəfindən
müxtəlif müşahidə mövqələri. Bu zolağın hər bir hissəsi gündə orta hesabla 6 saat müşahidə
olunur ki, qanunsuz keçid dərhal aşkar edilsin; (3) sərhədin qalan 50%-i elə yerlərdir
ki,yerli şərait oradan keçməyin qarşısını qismən alır. Bu zona ən azı hər həftə axtarıcı itlə
yoxlanılır. Bu zaman zona həftədə 12 saat yoxlanılır, nəticədə qanunsuz sərhəd keçidi bir az
kecikmə ilə aşkarlanır. Bu zonaya yaxın olan yollar və cığırlar gündəlik nəzarətdədir (orta
hesabla gündə 5 saat). Qanunsuz keçidin əsas axını hətta az nəzarət olsa belə bu cür
zonalarda tez aşkar olunur.
44
Bir sərhəd xidməti birliyinin cavabvermə bacarığının nəzəri nümunəsi kimi: (1) bütün
müşahidə patrulları gecə görmə cihazları və normal polis avadanlığı ilə təmin olunmuş 2
nəfərdən ibarətdir (bir neçə silahsız adamı tutmaq üçün uyğun olan); (2)hər bir sərhəd
gözətçi postunda ən azı 5 nəfər xidmətdə olur və onlar zonanın istənilən nöqtəsinə 30
dəqiqə ərzində yetişə bilirlər. Ən azı 1 axtarış iti 24 saat ərzində hər bir postda olur.(3)
xüsusi qrup hazır olur. Bir qayda olaraq, həyacan siqnalı olursa 10 nəfər 30 dəq. ərzində