1 Willem F. van Eekelen

 

68

Təhlükəsizlik Qüvvələri 

 

Fövqaladə vəziyyət halında, təhlükəsizlik sektoru güc işlədilməsindən çəkinmə-

yə  və birinci növbədə digər böhran idarəetmə üsullarından istifadə etməyə çalışır. 

Güc işlətmə qanun aliliyinin əsas təməllərini qorumaq üçün dəstəklənməlidir. Qar-

şıdurma əvəzinə siyasi və iqtisadi təmasa üstünlük verilməlidir. Harada mümkünsə 

“yumşaq güc” yanaşmasına üstünlük verilməlidir: iqtisadi və siyasi stimulllarla qa-

nuni davaranışın təmin edilməsi. 

Təhlükəsizliyin yenidən təmin edilməsi yanaşması bütün mümkün siyasi mexa-

nizmlərdən istifadə edərək çoxüzlü olmalıdır. Mexanizmlər toplusundan istifadə et-

məyə meyllilik sabitlik və yenidən qurma əməliyyatlarının tələbləri üçün faydalı-

dır. Bu cür əməliyyatlarda, təhlükəsizlik məsələlərinə  həmişə bütöv baxılmalıdır, 

bir bölgədəki uğur digər bölgələrə də yayılır. 

 

Müdafiə və Təhlükəsizlik Sahəsində Əmək Bölgüsü: 

Avropa Birliyində Sərhəd Xidməti 

 

Milli sərhədlər çox rəmzi xarakter daşıyır. Dövlət sərhədlərinin fiziki olaraq 

müəyyən edilməsi siyasi qurumların öz suverenliklərini müəyyən etməsinin yolla-

rından biridir. Sərhəd nəzarəti və milli dövlətin ərazi bütövlüyünün qorunması ha-

mı  tərəfindən qəbul edilmiş bu prinsipin təbii nəticəsi olmasına baxmayaraq, AB 

müəyyən dərəcədə bu sablonu pozmuş,suverenliyin üzv ölkələr tərəfindən paylaş-

dığı yeni qərar-qəbul etmə landşaftı formalaşdırmışdır. Birlik və 25 üzv ölkə ara-

sında məsuliyyətin bölünməsi davamlı siyasi prosesdir və burada milli maraqlar və 

məqsədlər həmişə üst-üstə düşmür. Hətta daha çox sual doğuran məsələ odur ki, 

AB təsisatlarının məhdud və sadəcə müəyyən “suveren-paylaşan” səlahiyyətləri 

vardır. Bu hal, birlik boyu sərhəd idarəetməsinin təşkilini,  əmək bölgüsünün qeyri-

adi səylər və bacarıq tələb edən mürəkkəb layihəsinə çevirir. Bu AB təsisatları ilə 

üzv ölkələr arasında əmək bölgüsünü nəzərdə tutur; üzv ölkələr arasında həmrəylik 

öhdəliyinə  əsasən çoxtərəfli  əmək bölgüsü; üzv ölkələr arasında ikitərəfli  əmək 

bölgüsü; ayrı-ayrı ölkələrin içində əmək bölgüsü. 

Bu gün, sərhəd təhlükəsizliyinə əsas qorxu kimi hüquq mühavizə orqanlarından 

yayınıb milli sərhədləri keçmək istəyən qeyri-dövlət subyektləri qəbul olunur; bey-

nəlxalq terrorçular, mütəşəkkil cinayət; qanunsuz mal keçirilməsi,o cümlədən, nar-

kotiklər,silahlar,şüalı materiallar,insan alveri,orqan alveri və ölkəyə qanunsuz giriş-

lər bu qəbildəndir. Avropada sərhəd nəzarəti, qeyri-sabitlik və onun nəticələrinə 

qarşı (məsələn, qaçqınlar və sığınacaq axtaranlar, cinayət və qanun və qaydanın po-

zulması) AB-nin ilk müdafiə xətti kimi görünür. 

Tam sərhəd nəzarəti mümkün olmadığından, sərhəd idarəetməsi termininə üs-

---

 

69

tünlük verilir. Sərhəd bölgələrində funksional təhlükəsizlik rolunu yerinə yetirən 

təşkilatlar və işçilərə sərhəd polisi və ya sərhəd gözətçiləri deyirlər. Sərhəd idarəet-

məsi ilə məşğul olan təhlükəsizlik xidmətlərinə polis, gömrük, immiqrasiya,sağlam-

lıq və veterinar müfəttişliyi və başqa subyektlər daxildir. Sərhəd nəzarəti xidmətləri 

müstəqil və xüsusiləşmiş çoxməqsədli təşkilatlar olub daxili işlər,ədliyyə nazirlik-

lərinə tabe olur və ya dövlətin polis qüvvələrinin hissəsi olur və faktiki olaraq baş-

qa təhlükəsizlik xidmətlərinə əsas bağlayıcı halqa olur. Ən effektli sərhəd təhlükə-

sizliyi təşkilatı, mərkəzləşmiş hakimiyyət əsasında yaranmış aydın məsuliyyət dai-

rəsi ilə və strukturlarının məqsədləri dəqiq ifadə olunmuş vahid birləşmiş sistemi-

dir. Sərhəd təhlükəsizliyi idarəsi sərt intizama sahib olmalıdır və o fövqaladə ierar-

xiyali təşkilatdır,lakin bölgədəki birliklərə imkan verilməlidir ki, onlar yerli şərtləri 

öyrənib problemlərlə effektiv məşğul ola bilsinlər. Burada qərar vermə proseslərin-

də mərkəzin rolunun azaldılması nəzərdə tutulur. 

Avropanın kənar nöqtələrində, dövətin zəif olduğu və silahlı bandaların müdaxi-

lə etdiyi bölgələrdə, quru sərhədlərinin idarə edilməsi üçün operativ tələblər polis 

təşkilatları və onların imkanları ilə uyğun gəlmir. Tez-tez  qorxulu mühitdə çalışan 

sərhəd qüvvələri hərbi birliklərə  ənənəvi yaxınlıqda olurlar. Hətta polis yönümlü 

sərhəd xidmətləri möhkəm mobil və ya çevik cavab verə bilən qüvvələr tələb edir-

lər ki, onların da effektiv olması üçün hərbi intizam olmalıdır. Ona görə də gözlə-

nilməyən,öncədən bilinməyən fövqaladə hallar üçün planlar hazirlayanda,  müdafiə 

sektorunun  resursları hesabına sərhəd idarəetməsinin necə gücləndirilməsi və bu 

qüvvələrin işə qarışması üçün necə təlim keçirilməsinə də yer verilməlidir. Əlbəttə, 

adi hallarda adam alveri və miqrasiya məsələləri böyük mənada polisin fəaliyyətinə 

aiddir.Bu o deməkdir ki,miqrantlarla və qaçaqmalçılıqla iş, sərhəd gözətçiləri ilə 

polisin, digər hökümət təşkilatlarının, beynəlxalq təşkilatların,QHT-lərin birlikdə 

işləməsini tələb edir və polis funksiyaları insan hüquqlarına hörmətlə həyata keçi-

rilməlidir. Məhsuldarlıq tam peşəkar təşkilatların hesabına ola bilər. 

Transnasional sərhədboyu təhlükələrin bütün AB ölkələri üçün problem yaratdı-

ğından,bu təhlükələrlə effektiv məşğul olmaq ümumi, koordinasiya olunmuş  və 

ahəngli siyasət tələb edir. Bu siyasət birləşmiş sərhəd idarəetməsi konsepsiyasının 

əmələ gəlməsinə gətirmışdir və bu konsepsiya sərhəd təhlükəsizliyi ilə maraqlı olan 

bütün tərəflərin öz səylərini koordinasiya etmələrini vurğulayır.Gömrük xidmətləri, 

miqrasiya və müxtəlif müfəttiş strukturları sərhəd xidməti polisi təşkilatları ilə ya-

xın iş birliyində olmalıdırlar. Sərhəd təhlükəsizliyi artıq bir ölkənin problemi olma-

dığından beynəlxalq  əməkdaşlıq tələb olunur. Ona görə  də,sərhəd idarəetmə sis-

temlərinə ölkə, təşkilatlararası və həmçinin, beynəlxalq, bölgə, çoxtərəfli və ikitə-

rəfli səviyyələrdə əməkdaşlıq daxildir. Bu baxımdan, AB Şenqen ölkələri arasında 

daxili sərhədləri ləğv edəndən sonra sərhədlərin idarəedilməsi tədbirləri AB-nin 

əsas qayğılarından biri olmuşdur və ona görə də Amsterdam Müqaviləsinin nəzərdə 

---