A. A. Baki- 009 Redaktor : Əməkdar elm xadimi professor M.İ.İsayeva Ali məktəb tələbələri üçün dərslik
Yüklə 1,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 38.
127
Şəkil 38. Okean maqnit anomaliyasına görə kaynozoy geomaqnit inversiya şkalası.
qurulma prinsipi və problemləri Stratiqrafik hüduduna malik olan geomaqnit inversiya şkalası maqnitostratiqrafik şkala adlanır. Geomaqnit şkalaya paleomaqnetizmin parlaq hadisəsi adlanır, tarixi kifayət qədər yaxşı öyrənilib, ona görə də qütbləşmənin maqnitostratiqrafik şkalası yeganə paleomaqnit şkaladır ki, müvəffəqiyətlə işlənir və tətbiq olunur. Maqnitostratiqrafik, yaxud paleomaqnit şkala dedikdə adətən maqnitostratiqrafik şkala kimi qəbul olunub. Keçmiş SSSR-nin maqnitostratiqrafik kodeksi müzakirə olunanda aşağıdakı bölgülər təklif olunmuşdur: meqazona, qiperzon, superxron, ortoxron və subxron, nəhayət paleo- maqnit anomaliyanın zaman analoqunu ekskurs
128 adlandırmağı təklif ediblər. Meqazona bütün həcmdə stratiqrafik şkalanın bir quru- puna, qiperzon- sistemin, superzona otdelin, yaxud birneçə yarusun, ortozon-yarus, yaxud zonaya cavab verir. H.Votgins hesab edir ki, epizod geomaqnit qütbün nisbətən kiçik zaman müddətində tam qütb yerdəyişməsi adlandırıb və hesab edir ki, epizodun davam etməsi 10 4 -10
5 il təşkil edir. Maqnit qütbləşməsinin ekskursu dedikdə elə qısamüddətli hadisə (10 4 ildən az) başa düşülür ki, düzünə və əksinə maqnitlənən vəziyyətdən 60 0 az və 120 0 -dən çox olmayaraq kənara çıxır və sonra ilkin vəziyyətinə qayıdır. Paleomaqnit şkala stratiqrafik şkala kimi qurulur, bu tam kəsilişlərdə ardıcıl olaraq paleomaqnit tədqiqatları aparmaqla həyata keçirilir. Regional paleomaqnit şkalanı müqayisə etdikdə paleomaqnit tədqiqatın dəqiqliyinə fikir vermək lazımdır. Beləliklə, paleomaqnit stratiqrafiyanın vacib problemlər- indən biri paleomaqnit şkalanın ayrılma vahidini tapmaq üçün diaqnostik əlamətlərini axtarmaqdan ibarətdir.
Keçmiş SSSR-də ilk paleomaqnit iş açıq-aydın şəkildə stratiqrafik xarakterə malik idi, çökmə və vulkano gen süxur laylarının yaşlarına görə müqayisəsi və tərkib hissələrinə ayrılması, minerallaşma ərəfəsində geoloji cisimlərin yaşının təyin edilməsi məqsədini güdürdü. İlk ümumiləşmiş paleomaqnit şkalanın qurulmasına 1965- ci ildə paleozoy hissəsinə A.N.Xramov və başqaları cəhd göstərmişlər. Qafqazda isə T.A.İsmayılzadə və A.Z. Həsənov paleomaqnit tədqiqatlar aparmışlar. Şkalanın mezozoy hissəsinin qurulmasında T.Ə. İsmayılzadənin, K.C. Nəsənova- nın, M.İ.İsayevanın işlərini göstərmək olar. ərazisində paleogen 129 vulkanogen çökmə süxurlarında paleomaqnit тядqiqatlarını Talış və Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində A.Z.Həsənov tərəfindən aparılmış, bu ərazilər üçün istinad maqnit stratiqrafik şkalası qurulmuşdur. İlk olaraq paleosen yarusunu tərkib hissələrinə ayırmış bu sərhədin düzünə maqnitlənən zonanın daxilində olduğunu sübut etmişdir. Qurulmuş istinad paleomaqnit şkalası digər ərazilər üçün qurulmuş paleomaqnit şkalası ilə müqayisə olunaraq, bu ərazilərdən çox uzaqlarda eyni yaşlı süxurlarda Türkmənistan, Tacikistan və AFR-də qurulmuş paleomaqnit şkala ilə müqayisə etdikdə düzünə və əksinə maqnitlənmiş zonaların bir- biri ilə yaxşı uyğunluq təşkil etdiyini görürük (şəkil 39). 130
Azərbaycan ərazisinin paleogen süxurlarının maqnitostratiqrafik şkalasının Türkmənistan, Tacikistan və AFR –in maqnitstratiqrafik şkalası ilə müqayisəsi.
Üst təbaşirin xeyli intervallarının öyrənilmədiyini nəzərə alaraq ilk dəfə 1987-ci ildə A.A.Xələfli tərəfindən bu intervallar öyrənilmiş, maqnitostratiqrafik şkala tərtib edilmiş- dir. Öyrənilən
131 kəsilişlərdə koyak-santon süxurları həm düzünə, həm də əksinə maqnitlənmişdir. Düzünə və əksinə maqnitlənən zonalar kəsilişdə qanunauyğun yerləşirlər və müəyyən stratiqrafik səviyyələr yaradırlar. Bu tədqiqat ların aparılmasında məqsəd, kəsilişləri bu və ya digər paleomaqnit zonalarla tərkib hissələrinə ayırmaq, müqayisə üçün kəsilişlərin sxemini qurmaq və nəhayət, qurulmuş sxemlərin köməyilə konyak- santon komplekslərinin ümumi kəsilişini yaratmaqdır. Qazax çökəkliyinin konyak kompleksindəki kəsilişlərin hamısında üç paleomaqnit zona müşahidə olunur. Kəsilişlərin alt və üst hissəsi düzünə maqnitlənən zona, orta hissə isə əksinə maqnitlənən zona ilə təsvir olunur. Düzünə maqnitlənən zona konyak çöküntülərinin üst hissəsini əhatə edir. Tatlı, Əlibayramlı və Tovuz kəsilişində bir əksinə maqnitlənən zona ayrılır, bu zonalar bir-biri ilə yaxşı müqayisə olunur (şəkil 40). Əlibayramlı kəsilişindən başqa qalan kəsilişlərdə düzünə maqnitlənən zonanın olması alt konyak çöküntülərinin olmasını sübut edir. Əksinə maqnitlənən zona isə orta konyak çöküntü- lərinə uyğundur, bəzi kəsilişlərdə stratiqraflar bu hissəni üst konyak yarusuna aid edirlər. Ona görə də bu kəsilişlərdə stratiqrafik sərhədlər bir - birinə uyğun gəlmir.Üst konyakda ayrılan düzünə maqnitlənmiş zona həm də alt santon yarusuna aid olduğundan bu zonanı hər iki yarus üçün sərhəd zonası kimi qəbul edə bilərik. Göstərildiyi kimi ayrılan zonaların həcmi və vəziyyəti müxtəlif ərazilər üçün uyğunlaşmır. Bu bizim fikrimizcə, Uerli stratiqrafik sxemlərin düzgün olmaması hesabına irəli gəlir. Hər iki yarus üçün ayrılan zonalar dəqiq nişangah rolunu oynaya bilər. Bizim tərəfimizdən ayrılan zonalar Şimali şərqi SSSR, Manqışlaq, Fərqanə və Türkmənis- tanın paleomaqnit şkalası ilə yaxşı müqayisə olunur.
132 Şəkil 40. Qazax çökəkliyinin Gec təbaşir süxurlarında paleomaqnit kəsilişlərin müqayisəli təhlili.
Beləliklə, konyak-santon yarusları üçün qurulmuş paleo- maqnit şkala bir-birini əvəz edən düzünə və əksinə maqnit- lənmiş zonalardan istifadə edərək konyak-santon çöküntülərinin kəsilişlərini müxtəlif ərazilərdə regionlar üçün qurulmuş paleomaqnit şkalalarla müqayisə edərək stratiqrafik kəsilişdə zonaların vəziyyətini müəyyənləşdirə bilərik. Kiçik Qafqazın Azərbaycan hissəsi üçün qurulmuş paleomaqnit stratip şkalasının bu ərazilərdən çox uzaqlarda yerləşən bu süxurlarla eyni dövrdə əmələ gələn süxurlarda qurulmuş paleomaqnit şkala ilə müqayisə edilməsi cəhdi göstərilmiş və müqayisə olunaraq bizim ərazi üçün istinad paleomaqnit şkalası
qurulmuşdur. Yüklə 1,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|