A n a r əsərlər I hekayələr, povestlər

 162 

düşmən də qalib gəlir. Yenə  də  sən oğlundan arxayınsan. O 

haqq yolunda həlak olmuşdur. Bəs özününkülər, heç bir ehtiyac 

olmadan, mənasız və dəli, vəhşi bir şıltaqlığa görə dinc işləyən 

oğlunu daş altına basdırıb üstündə saray tikəndə  də  sən sakit 

qala bilərsənmi? 

Mən etiraz eləmək istədim. O, əsəbi hərəkətlə məni saxladı. 

–Bilirəm. Bütün dəlillərinizi bilirəm, – dedi, – "A" qrupu. 

Ağır sənaye, vətənin müdafiəsi, ölkənin qüdrəti, düşmən 

əhatəsi, daxili fitnəkarlıqlar, azğın ministr və  nəhayət, 

şəxsiyyətə  pərəstiş dövründə sosialist qanunculuğunun bəzi 

təhrifləri. Sən bilirsənmi ki, bütün zavodların qüdrəti insan 

damarlarından axan qanı yarada bilməz, bilirsənmi ki, heç bir 

elektrostansiya insan ürəyini döyündürə bilməz, bilirsənmi ki, 

hələ doğulmamış, anasının qarnında tələf olmuş körpə, hətta 

şikəst, xəstə, yarımçıq doğulsa belə  bəşərin  ən böyük 

möcüzəsi, insanların bütün nailiyyətlərindən böyük bir 

nailiyyət, bütün qələbələrdən ulu bir qələbə, 52 min peykdən 

daha yüksək bir varlıqdır.  

–Buna abstrakt humanizm deyərlər, – dedim. – Sizcə bütün 

zavodlar dayanıb bir körpənin dünyaya gəlməsiylə  məşğul 

olmalıdırlar? 

–Yox. Mən daha kəskin deyirəm. Bütün zavodları saxlayın! 

İnsanlar, ay insanlar, axı neçin bu cavan oğlanın kefi yoxdur? 

Adamlar, yoldaşlarım, eldaşlarım, axı bu hər  şeydən vacibdir. 

Bax bu gəncin, sənin, mənim, bizim, insanların kefi, əhvalı, 

fikirləri, hissləri, ürəyinin döyüntüsü bizə verilmiş bu balaca 

tənha planetdə ən vacib, ən ümdə şeydir, hər şeydən, hər işdən 

vacib, gərəkli, lazımlı bir işdir. 

Bir zavodu partlatmaq olmaz. Amma yüz min adamın 

ruhunu və cismini məlum binaların qara padvallarında boğmaq, 

bədənlərini mənliklərini tapdalamaq olar? Neçin? Məgər bizim   

quruluş dünyanın  ən adil, ən gözəl,  ən təmiz və müqəddəs 

quruluşu deyilmi? 

–Bunlar keçib getmişdir. Bunları unutmaq lazımdır, – 

---

 163 

dedim. – Bu yaralar nə qədər tez sağalsa o qədər yaxşıdır. 

–Yox, – o elə bərkdən qışqırdı ki, mən diksindim – olmaz! 

Bunlar unudulmamalıdır. Biz bunları heç vaxt unuda bilmərik. 

Unutqanlıq – cinayətkarlıq olardı.  İztirabın vicdanı bütün 

yaraları bağlanmışların yaralarını qanatmalı, yaralar qövr 

etməlidir. 

–Neçin? 

–Neçinmi? Allah yoxdur. O dünya da yoxdur. Bəs diri–diri 

qol–qabırğası  sındırılmış  mələk xasiyyətli müəllim,  əsl 

kommunist Pənahovun intiqamı haçan, harda, kimdən 

alınacaqdır? 

Onun gözləri alışıb–yanırdı. 

Mən onu sakit eləməyə çalışırdım. 

–Sakit olun, – deyirdim. – Onların intiqamı alınmışdır. 

–Ha, ha, ha – o, əsəbi və xırıltılı bir qəhqəhə çəkdi. – 5–10 

cani güllələnmiş, bütün bu işlər "şəxsiyyətə pərəstiş dövrünün 

ifratları" ifadəsinin dalına yığılmış, 5–10 adamın adına 5–10 

qotur küçə  və ya su budkası qoyulmuşdur. Sizcə bumu 

intiqamdır? 

–Bəs siz intiqamı necə təsəvvür edirsiniz? 

Mən beş–on adamı deyil, bütün xəbər dəllallarını şəhərlərin 

mərkəz küçələrində asar, üzlərini tüpürgah edərdim. 

–Yeni qanlar, yeni dəhşətlər, yeni ifratlar. Axı bu əclafların, 

bu xəbər və  qələm dəllallarının, bu çuğulların da günahsız 

ailələri, təqsirsiz uşaqları var? Bu intiqamlar nəhayət 

dayanmalıdırmı? 

O ağlamağa başladı. Bərkdən, hönkürə–hönkürə ağlayırdı.  

–Elədir, elədir, – dedi. – Dəhşət ondadır. Bu təzadlar, bu 

qərarsızlıq məni boğur. Yüzlərlə, minlərlə nahaq getmişlərin 

xəyalları məni yatmağa qoymur. Lakin mən onların intiqamını 

kimdən alacağımı bilmirəm. Bəlkə  məcburiyyət qarşısında 

satqınlıq edənlərdənmi, gündə bir rəng alan, gecələr qara 

binaların dal qapısından vətəni, xalqı, milləti misqal–misqal 

satıb, gündüzlər hündür kürsülərdən camaat qarşısında ağzı 

---

 164 

köpüklənə–köpüklənə  vətəndən, xalqdan, millətdən danışaraq 

şöhrət qazanan, hər havada yaxşı yaşayan, hər mühitə 

uyğunlaşan xamelyonlardanmı  və yaxud ağızlarına su alıb 

içlərini yeyənlərdənmi? Heç kəs təqsirkar deyil. Bəs onda 

günah kimdədir, hə, kimdədir? Elə düşünməyin ki, mən 

dövrandan və yaxud quruluşdan  şikayətlənirəm. Mən həmişə 

əmin olmuşam və indi də  əminəm ki, bəşəriyyət heç bir vaxt 

kommunizm ideyasından yüksək bir fikrə çata bilməmiş, 

bilməyəcəkdir.  İnsan zəkasının  şah  əsəri olan bu idealın 

parıltısı heç bir zaman mənimçün sönə bilməz. Mən sağ və sol 

əyintilərdən danışmıram,  əsas ideyadan – insanın insanı 

istismar etmədiyi bir cəmiyyət ideyasından, kiçik–böyük 

olmadan bütün millətlərin birliyi ideyasından, nemətlərin, 

sərvətlərin yaradanların onların yiyəsi olması ideyasından 

danışıram. Bu ideya bizim ölkədə həyata keçir. Mən bu ölkəni 

hüdudsuz bir məhəbbətlə sevirəm. 

Allaha and olsun, orada Sibir sanatoriyasının şaxta və əzab 

müalicəxanaları içində biz hər xəbəri, dəmir barmaqlıqlar 

arasından, yolu–rizi itmiş yerlərdən, yaşayan və yaradan 

insanlardan gələn hər xoş  xəbəri sevinc yaşlarıyla, qəlb 

fərəhiylə qarşılayırdıq. Biz bilirdik ki, bəzi yerlərdə iş başında 

olanların bütün azğınlıqlarına baxmayaraq, namuslu adamlar 

bəlkə qapaz altında, bəlkə qorxa–qorxa, yan–yörəsinə baxa–

baxa işləyir, yaradır, qurur. Müharibə, xain hücum bizi sarsıtdı. 

Bəzilərimizi cəbhəyə apardılar. Gedənlər  ən qabaq eşelona, 

cəza batalyonlarına, od və qurğuşuna sipər olmağa, ölməyə 

göndərildiklərini bilirdilər. Amma hər bir dəhşəti görüb 

ürəkləri qərtməklənmiş bu adamlar uşaq kimi kövrəlir, 

sevincdən gülür, ağlayır, atlanıb–düşürdülər. Məsələ yalnız 

onda deyil ki, bu adamlar dəhşətli sonu, sonsuz dəhşətdən 

yaxşı bilib ölüb canlarını qurtarmaq istəyirdilər. Məsələ bir də 

onda idi ki, bu adamlar ölərkən insanlar cərgəsinə qayıdıb, 

nömrələr və "ey tı"  əvəzinə adlarını qaytarıb, adam olub 

ölməyə, adam kimi ölməyə, adamlıqlarını ölüm bahasına 

---