Aydın Paşayev
Yüklə 2,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ayazdır
- Aydan , Gündən
- Aytək
- Aysınız , günəĢ
- Ay, GünəĢ, Zöhrə
- Aytək , MüĢtəritək
29 Ayaz (məc. an.) – Əbülnəcm Oymaq Ayaz. O, Qəznəvilər sülaləsinin yaradicisi Sultan Mahmudun (bax) sevimli qulamı olmuĢdur. Sultan Mahmud öləndən sonra Əmir Məhəmmədin sarayından qaçıb Sultan Məsud Qəznəvinin sarayına gəlir. 1105- ci ildə vəfat etmiĢdir. Ağıllı və cəsarətli olan bu qul ilə Sultan Mahmud arasında olan səmimiyyət və macəralar haqqında “Mahmud və Ayaz” adlı bir sıra mənzumələr yazılmıĢdır. Təsadüfi deyildir ki, Ģair Məhəmməd peyğəmbəri Ayaza bənzətmiĢdir. Nəinki “Xəmsə”də, hətta klassik ədəbiyyatda Mahmud və Ayazın adı yanaĢı iĢlədilir ki, bu da dostluq və sə- daqət rəmzi kimi səslənir. O bütün xaslardan xas bir Ayazdır, Məsuddan Mahmuda çatmıĢ bir xasdır (Xġ-30).
Aya, ölümü isə əjdahaya bənzədir. Bir gün sərhəng Ģahın imarətinə Getdi. ġah sordu ki; - Nə oldu Fitnə? Söylədi ki: - Ayı uddu əjdaha (YG-105).
Gün(GünəĢ) iĢıqlandırır. Ay və Gün adlarının bir yerdə iĢlən- məsi “əbədi iĢıq saçmaq” məfhumunu ifadə edir. Göylər tac düzəltdirib Aydan, Gündən adına (SX-01). Dözümlü insanlar eyni vaxtda Aya, Günə bənzədilir. Pərdə yırtmaq fələyin, Ayın, Günün iĢidir, Hər əzaba qatlaĢmaq dözümlünün iĢidir (SX-138). Ay və Gün səmada olarkən guya insanların tənəsinə qulaq asırlar. Onlar “vəfa” sözünü buza yazan olubdur, Ay da, Gün də tənəyə qulaq asan olubdur (SX-150). Ayın görünmədiyi gecə, yəni tamam qaranlıq olan gecə el arasında qədimdən bəri qaranlıq quyuya bənzədilir, guya Ay və GünəĢ bu quyuya düĢmüĢdür. Gecə gecə deyil, dibsiz bir quyu,
30 ġair “Ġqbalnamə”əsəri ilə oğlu Məhəmmədi Ay və Günə bənzədir. Birinin çöhrəsi Aytək'>Aytək münəvvər, Birinin ürəyi güntək nur çilər (Ġ-610).
“Slavyan qızının nağıl”ında təsvir olunan gözəli doğan anaya, Zöhrə və Ütarid isə ana südünə bənzədilir.
Dilfərib-könül aldadan, məftun edən, cazibədar gözəl deməkdir. Ay, GünəĢ (qoĢa məc. kos.) – Sarayda olan qızlar Aya, GünəĢ isə ġirinin kənizinə bənzədilir. Bir nar məməli qız gələrsə bura, Saxlayın, qonaqdır, mənə əzizdir. Siz Aysınız, günəĢ ona kənizdir (Xġ-89). ġirin (bax) Aya, Xosrov (bax) isə GünəĢə bənzədilir. Ay və günəĢ ova hazırlaĢdılar, ġəbdizə, Gülgünə oldular süvar( Xġ-133). Leyli (bax) özünü Aya, Məcnunu (bax) isə GünəĢə bənzədir. Mən Ayam, sən də bir GünəĢsən, inan, Mən səndən alıram iĢığı hər an ( LM-196). Ay və GünəĢ planetləri çörəyə bənzədilir. GeniĢ süfrəsinə göyün yaxĢı bax, Ġkicə çörəkdir var-yoxu ancaq (YG-38) və s. Ay, GünəĢ, Zöhrə (qrup məc. kos.) – ġair eyni vaxtda Leylini Aya, Məcnunu GünəĢə və onların arasında qasidlik edən Zeydi Zöhrə ulduzuna bənzədir.
Qasidlik edərdi o da Zöhrətək (LM-239). Ay, Müqənnə (qoĢa məc. on.) – ġapur (bax) tərəfindən çəkilmiĢ Xosrovun Ģəkli “NəxĢəb” (bax) Ayına, ġapurun özü isə Müqənnəyə (bax) bənzədilir. Səhərlər çeĢməyə necə gedərdi, Ayı Müqənnətək necə göstərdi (Xġ-104). 31 Ay, MüĢtəri (qoĢa məc. kos.) – ġair Ġskəndərin bəxtini Aya və MüĢtəriyə bənzədir. Aytək, MüĢtəritək gecə nur saçan Parlaq bəxtilə sən bir Ģəbçıraqsan (Ġ-505). Ay, Ülkər (qoĢa məc. kos.) – Səmada ulduzlar içərisində Ay çox parlaq görünür və diqqəti daha tez cəlb edir. Buna görə də Ģair ġirini (bax) Aya, onun rəfiqələrini isə Ülkərə (ulduza) bənzədir. ġirin də o Ģirin ləblər içində Aya bənzəyirdi Ülkər içində (Xġ-71). Ay, Zöhrə (qoĢa kos.) – Zöhrə (bax) ulduzu çox parlaq olduğu üçün Ģair tez-tez onu Ay planeti ilə yanaĢı iĢlədir. Gah oldu gül-çiçəyi Ay əyninin qumaĢı, Gah Zöhrənin dəfinə dirhəmlərdir ĢabaĢı (SX-53). Ay, Zöhrə (qoĢa məc. kos.) – Məhəmməd peyğəmbər (bax) Ay və Zöhrənin məĢəlinə bənzədilir. Fələk kəcavəsinə göz olmuĢdu gözüylə,
rindən biri. Azərbaycanın elmə məlum olan adlarının ən qədimi Atropatendir. Bu ad yunan mənbələrində göstərilmiĢdir. Sonra- lar onun Ģəkli dəyiĢərək iranlılarda “Adərbadaqan”, ermənilərdə “Atər-padaqan” və “Atrpataqan”, ərəblərdə “Adərbaycan” və “Azərbaycan” formalarını almıĢdır. Həmin sözlər “Odlar ölkəsi” deməkdir ki, bu da ölkədə atəĢpərəstliyin geniĢ surətdə yayıl- ması ilə əlaqədardır (Azərbaycan tarixi. Ġ c., Bakı,1961 .s.58). Yüz hiyləylə qaçıb o yan-bu yana, Yetirdi özünü Azərbaycana (Xġ-115). Burada söhbət atasının qəzəbindən xilas olmağa çalıĢan Xosrov Pərvizdən gedir. Son tədqiqatlarda “Azərbaycan” haqqında daha maraqlı fikir- lər söylənilir. Məsələn: istedadlı alim-Ģair və jurnalist Sabir Rüs- təmxanlı yazır: “Azərbaycan” sözünün kökünü Atropatanna ilə bağlamaq ağlıma batmır. Çünkü Atropatdan neçə yüz il öncə Zər- düĢt “mənim müridlərim-od qoruyanlarım-azərbanlarım hər yana yayılıb, yurdumuz Azərbaqana dönüb” demiĢdi. Əksinə, tarixi Yüklə 2,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|