Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adına tariX İnstitutu

Azərbaycan Dövlət Dəniz Akademiyası  açıldı (221,30).  1992-ci
il  yanvarın  1-dən Bakı  dəniz  limanı Xəzər Dəniz  Gəmiçiliyinin 
tərkibindən çıxaraq müstəqil quruma çevrildi (206,147).
Müstəqilliyin ilk illərində Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi işçilərinin 
ümumi  sayı  azaldı.  Belə  ki,  Azərbaycan  Respublikası  Nazirlər 
Kabinetinin  “Nəqliyyat  və  rabitə  müəssisələrinin  Azərbaycan 
respublikasınm  tabeliyinə  verilməsi  haqqmda”  yuxanda  qeyd 
edilən  məlmn  qəranndan  sonra  gəmiçiliyin  bütün  strukturlan 
üzrə işçilərin ümum sayı  1990-cı ildəki  12014 nəfərdən  1992-ci 
ildə 4759 nəfərə  enmişdi.  Işçilərin sayının belə kəskin azalması 
onunla  əlaqədar  idi  ki,  Azərbaycan  müstəqil  dövlət  olduğuna 
görə  əwəllər Xəzər Dəniz  Gəmiçiliyinin  strukturuna daxil  olan 
Türkmənistanın  Krasnovodsk  (indiki  Türkmənbaşı)  Rusiyanın 
Həştərxan,  Mahaçqala,  Qazaxıstanın Aktau,  Bau-tino  limanları, 
Beqdaş liman məntəqəsi onun tərkibindən çıxmışdı (127,39).
1995-ci ildən Azərbaycan dəniz nəqliyyatı Beynəlxalq Dəniz 
Təşkilatı İMO-ya üzv oldu (127,43).  Müstəqillik illərində yaxın 
və  uzaq  xaricdə  üzən  gəmilərin  fəaliyyətinə  operativ  nəzarət, 
məqsədyönlü rəhbərlik üçün həmin regionlarda dəniz nəqliyyatı 
nümayəndəlikləri və agentlikləri açıldı. Məsələn, Xəzər Gəmiçiliyi 
İdarəsi rəisinin 7  yanvar  1992-ci  il,  4  saylı  əmri  ilə  Türkiyənin 
Istanbul, Yunanıstanm Pirey, Abnaniyanın Hamburq şəhərlərində 
dəniz nəqliyyatının səlahiyyətli nümayəndəlikləri yaradıldı (109). 
Bundan başqa,  Xəzər Dəniz  Gəmiçilik İdarəsi rəisinin  6  avqust 
1993-cü  il,  198  saylı  əmri  ilə  Rusiyanın  Həştərxan  şəhərində,
2  dekabr  1993-cü  il,  378  saylı  əmri  ilə Almaniyanın  Kil  lima- 
nında  və  İran  İslam  Respublikasında  dəniz  agentlikləri  fəaliy- 
yətə başladı (110). Həmçinin Gəmiçilik idarəsi rəisinin  10 fevral
1995-ci il, 41  saylı əmri ilə Türkmənistanın Türkmənbaşı,  Rusi- 
уашп Mahaçqala, Qazaxıstanın Aktau, Ukraynanın Odessa şəhər- 
lərində nümayəndəliklər açıldı (111).
Bazar  iqtisadiyyatına keçidlə  əlaqədar gəmiçilikdə  xərclərin 
azaldılması  ilə  bağlı  тйэууэп  struktur  dəyişiklikləri  apanldı. 
Gəmiçilik idarəsi rəisinin  14 dekabr 1992-ci il, 296 saylı əmri ilə 
Qəza  xilasetmə  və  texniki  işlər  idarəsi  Gəmiçilik  idarəsinin 
tabeliyindən çıxarıldı (109). Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi ilə

---

əlaqədar Gəmiçilik idarəsi rəisinin 28 yanvar  1992-ci il, 30 saylı 
əmri  ilə  nəqliyyat  donanmasında  vaxtilə  bolşeviklərin  adı 
verilmiş  gəmilərin  adı  dəyişdirildi.  Məsələn,  “S.Kirov”  gəmisi 
“Abşeron”,  “Bolşevik  Ə.Qarayev”  “Lənkəran,  “F.Qubanov” 
“Gəncə” adlandınldı (109).
Belə bir cəhəti də qeyd etmək lazımdır ki, Xəzər Dəniz Gəmi- 
çiliyinin  nəqliyyat  donanması  2002-ci  ilə  qədər  olan  dövrdə, 
yuxanda qeyd olunatı 2  gəmi istisna olmaqla,  əsasən sovet döv- 
ründən  miras  qalmış  gəmilərlə  fəaliyyətini  davam  etdirmişdir. 
2002-ci  ildən  2006-cı  ilin  sonlanna  kimi  isə  sahənin  daxili 
imkanlan hesabına nəqliyyat donanması üçün Rusiyadan 5 böyük 
tanker və  1  quru yük gəmisi alınmışdır (117).
Respublikamızın  nəqliyyat  sistemində  hava  nəqliyyatı  da 
mühüm  yer  tutur.  Dövlət  müəssisəsi  hesab  olunan  Azal  Hava 
Yollan  Dövlət  Konseminin  tərkibinə  90-cı  illərin  əwəllərində 
20-dən  çox  müəssisə  və  idarə,  о  cümlədən  4  aviasiya  şirkəti, 
aeronaviqasiyaya  xidmət  müəssisəsi,  aeroportlar,  aviasiya  təh- 
lükəsizliyi xidməti, aviasiyaya texniki xidmət bölməsi, yanacaq- 
doldurma  məntəqələri,  hava  nəqliyyat  donanması,  bort  yeyinti 
xidməti  hissəsi  daxil  idi  (206,192).  Müstəqilliyin  ilk  illərində 
başqa  sahələrdə  olduğu  kimi,  hava  nəqliyyatında  da  vəziyyət 
yaxşı  deyildi.  Maliyyə  çatışmazlığı,  iqtisadi  çətinliklər,  ənənəvi 
texniki  iqtisadi  əlaqələrin pozulması,  yeni  əlaqələrin  olmaması, 
hava  gəmilərinin  və  aeronaviqasiya  sistemlərinin  köhnəlməsi, 
idarəçilikdə  köhnə metodlardan  istifadə  bütövlükdə yükdaşıma- 
lann azalmasına, mülki aviasiyamn sonrakı inkişafina mənfi  təsir 
göstərmişdi.  Lakin  aviasiya  şirkəti  tədricən  sahənin  inkişafı 
istiqamətində  daxili  imkanlar  hesabına  müəyyən  tədbirlər  də 
həyata  keçirirdi.  Belə  ki,  1993-cü  ilin  martında  hər  cür  hava 
gəmisini  qəbul  etməyə  imkan  verən  yeni  uçuş  enmə  zolağı 
quraşdınldı,  aviabiletlərin  kompyuterlə  sifarişi  sistemi  tətbiq 
edildi.  90-cı illərin ortalarında Avropa Yenidənqurma və İnkişaf 
Bankının  13,7  min  dollar  krediti  hesabına  aeronaviqasiya  sis- 
temlərinin  tam  texniki  və  texnoloji  modemləşdirilməsi  həyata 
keçirildi. Azərbaycan milli aviasiyası dünyanm apancı aviaşirkət- 
ləri ilə  six  əlaqələr yaratdı.  Bir  sıra beynəlxalq  aviasiya qurum-

---

lanna, о cümlədən Beynəlxalq Mülki Aviasiya Təşkilatı İCAO-nun, 
Avropa Mülki Aviasiya Konfransı Təşkilatı ECAC-ın üzvü oldu, 
regional  inkişaf layihələrində  iştirak  etməyə  başladı  (206,194), 
beynəlxalq aviasiya yük bazanna daxil olaraq öz mövqeyini güc- 
ləndirdi. Respublikamızm mülki aviasiyası sürətli inkişaf mərhə- 
ləsinə  1993-cü ildən sonrakı dövrdə -  Heydər Əliyevin hakimiy- 
yəti  illərində  qədəm  qoymuşdur.  Prezidentin  müvafiq  fərmanlan 
mülki aviasiyanın dünya standartlanna uyğun inkişaf etdirilməsi 
istiqamətində  kompleks  tədbirlərin  həyata  keçirilməsinə  əsaslı 
şərait yaratmış, beynəlxalq maliyyə qurumlannın imkanlanndan 
geniş  şəkildə  istifadə  edilmişdir.  1996-cı  ildən  başlayaraq  son 
dövrlərə  qədər bu  sahədə bir  sıra mühüm layihələr həyata keçi- 
rilmişdir. Bunlar aşağıdakılardu-:
1)  Alman  Bankı  “KFW”  tərəfindən  2  mərhələdə  həyata 
keçirilən a) “Bakı hava limanma təxirəsalınmaz kömək”; b) “Bakı 
hava limanma kömək” layihəsi;
2) Bakıda beynəlxalq hava vağzalı kompleksinin tikintisi;
3)  Milli  aviaşirkətin müntəzəm uçuş marşrutlan  şəbəkəsinin 
genişləndirilməsi;
4) Hava hərəkətinin idarə olunmasının aeronaviqasiya sistem- 
lərinin modemləşdirilməsi;
5)  Yeni  hava  gəmilərinin,  о  cümlədən  daha  təhlükəsiz  və 
rahat Boinq təyyarələrinin alınması;
6)  Səmişinlərin  və  hava  yüklərinin  qəbulu  üçün  müasir 
standartlara uyğun sistemin yaradılması;
7) Yeni yanacaqdoldurma stansiyalannm inşası;
8) Vahid aviasiya təhlükəsizliyi sisteminin yaradılması, о cüm- 
lədən hava limanmın elektron sistemlə təchiz olmıması;
9)  “Cənub  dairəsi”  və  “Cənub  qapısı”  kimi  iri  beynəlxalq 
layihələrdə iştirak etmək (206,193).
İri beynəlxalq layihələr ABŞ-ın, Türkiyənin iri banklannın və 
Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankının,  Böyük Britaniyanın 
İxrac  kredit  Bankı  “EGGO”-nun  maliyyə  dəstəyi  ilə  həyata 
keçirilmişdir (206, s.193-194). Milli aviasiyanın inkişafına Hey- 
dər  Əliyevin  layiqli  davamçısı  tlham  Əliyev  də  daim  qayğı 
göstərir.  Heydər  Əliyev  adma  Bakı  Beynəlxalq Hava  limamnda

---