Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 4,24 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- __________________________________ Nübar Həkimova
- Nübar Həkimova
__________________________________ Nübar Həkimova 21 yiblər, onu da alıb satan yoxdu. Molla bunu eşidən kimi ayağa qalxdı, daban alıb Hatəm Soltanın yanına getməkdə olsun, sizə kimdən xəbər verim Tahirlə Zöhrədən. Tahirlə Zöhrə vədə yerində şirin-şirin söhbət eləyirdilər. Molla özünü Hatəm Soltanın yanına salıb, Tahirə: – Qızınız yekəlib, həddi-buluğa çatıbdı. Onu bir də məktəbə buraxmayın. Mən gəlib evdə ona dərs deyərəm..." Gətirilən nümunəyə diqqət yetirilərsə, sevən gənclərin bəşəri eşqinə nə hicab, nə də İslam dininin yasaqları yox, ancaq paxıllıq, hiylə mane olur. Halbuki, M.H.Təhmasib yazır: "Lakin çətinlik bircə bu uçurumun sahillərində dayananların bir-birini görə bilməsi ilə qurtarmırdı. Onları bədii əsərlərdə belə, bir-biri ilə görüş- dürmək təşəbbüsləri də din tərəfindən təqib edilirdi. Belə görüşə din mütləq icazə verməli idi ki, bu da ancaq nikah, kəbin şəklində rəsmiyyətə salına bilərdi." "Abdulla və Cahan" dastanında bu fikrin təkzibinə diqqət yetirək: "...Cahan xanımdan qabaq qarı getdi, gördü burada bir oğlan yatıb, xudavəndi-aləm buna yeddi yerdən qələm çəkib. Qarı özünü saxlaya bilmədi, başladı Abdullaya yetim kalça kimi baxmağa. Cahan xanım gəldi çatdı. Dəsmal çıxarıb, oğlanın üzünün suyunu sildi, sonra qarıya dedi: – Qarı nənə, qələmin varmı? Qarı dedi: – Ay bala, niyə yoxdu? Yeddi il koxa yanında mirzəlik eləmişəm. Sən de, mən yazım. Cahan xanım aldı görək asta-asta nə dedi: PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com Nübar Həkimova ___________________________________ 22 Xab içində yatan bixəbər səyyad, Tərlan mənəm, qeyri tərlan istəmə! Mən səni sevmişəm, sən də sev məni, Sev bu canı, qeyri canan istəmə! Bizlərdə adətdir saza söz demək, Qara bağrı kabab deyən közdəmək. Məndən demək, səndən ilqar közdəmək, Yüz il getsə əbrü kaman istəmə! Zülfüm muyi səndə qaldı nişana, Ayrılıq atəşi kar eylər cana. Deyirlər ki, sevən gedər sevənə, Yaxşısan, yaxşı sev, yaman istəmə! Arayıb, axtarsan pünhanbapünhan, Yerim Xançobandı, nişanbanişan. Atam Camal bəydi, öz adım Cahan, Cahan mənəm, qeyri Cahan istəmə! Cahan xanım sözünü tamamlayıb qurtardıqdan sonra üzüyünü çıxarıb, Abdullanın barmağına taxdı. Qarı da Cahan xanımın dediyini bir kağıza yazıb, Abdullanın cibinə qoydu. Cahan xanım özü də Abdullanın darağını götürdü..." Gətirdiyimiz nümunədə tərəf-müqabillərin heç biri İslam dini tərəfindən təqib edilmir. Əksinə, Cahan xanım üzüyünü Abdullanın barmağına taxıb, məktub yazıb cibinə qoymaqla, ünvanını da dəqiq göstərməklə, orta əsrlər İslam zehniyyətini, dini yasaqları alt-üst edir, onun rəsmiyyətinə qarşı çıxır. "Abdulla və Cahan" dastanından gətirdiyimiz bu PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com __________________________________ Nübar Həkimova 23 bədii parça həmçinin alimin: "Bizcə, dastan yaradıcıları bu çətinliyi aradan qaldırmaq üçün çox düşünmüş, nəhayət, din- dən icazə almaq yolu ilə işin içindən çıxmaq qərarına gəl- mişlər ki, bunun üçün də qəhrəmanların bir-birini yuxuda görməsi motivi ilə, onları bir-birinə "buta" eləmə priyomları birləşdirilmişdir" fikrini də təkzib edir. Əlbəttə, xalq ədəbiyyatındakı yuxu, "buta" məsələlərinin bu cəhətini tamamilə inkar etmək olmaz. Lakin onu bütünlüklə bədii priyomla bağlamaq, məncə o qədər də düzgün deyil. Məlumdur ki, hər bir bədii priyomun özü həyat həqi- qətlərinə söykənir. Burada canlı aləmin inkişaf pilləsində insan beyni filogenetik cəhətdən çox yüksək səviyyədə da- yanır. Belə bir inkişaf səviyyəsinə çatmaq, şübhəsiz, insan təfəkkürünün fövqəladə yetkinliyi, milyon illər boyu forma- laşmasının təşəkkül prosesinin məhsuludur. Funksional sir- lərin aşkara çıxarılması üçün fizioloq, nevropatoloq, psixiatr, filosof kimi mütəxəssislər uzun illər boyu müşahidə və tədqiqat axtarışları aparmışlar. Bu məsələ ilə əlaqədar ça- lışan hər bir klassik alim yaradıcılığı boyu insan beyni sir- lərinin açılması uğrunda təbabətin ən mürəkkəb sahəsi olan psixoloji aləmin aşkar edilməsi naminə bir sıra eyni və ya oxşar, maraqlı təcrübələrin qoyulması baxımından çətinliklər törədən «qapalı təfəkkür dünyasını» öyrənib-araşdırmaqda bir çox müəmmalar ilə qarşılaşmışlar. Dastanlarımızdan yuxu və yuxugörmə ilə bağlı yozum- lara başqa nümunələrdə də diqqət yetirmək yerinə düşərdi: "... Koroğlu yatmışdı. Yuxuda gördü ki, Çınqıllı dağda- dır. Qançır olub, ağzından laxta-laxta qan gəlir. Hövlnak yu- xudan oyandı. Elə bir dəli nərə çəkdi ki, elə bil göy gurul- PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com Nübar Həkimova ___________________________________ 24 dadı, ildırım çaxdı. Bir göz qırpımında dəlilər yaraqlı-yasaqlı Koroğlunun əmrinə müntəzir dayandılar. Koroğlu sazı sinəsinə basıb dedi: ... Koroğluyam, mən bilirdim işimi, Yaxşı yatdım, yaman gördüm duşumu. Gərək gətirəsiz düşmən başını, Yaralıdı, bir Həsənim dardadı. ... Koroğlu Çınqıllı dağ deyib Qıratın cilovunu boşaltdı. Qırat yel kimi götürüldü. Günə bir mənzil, teyi-mənazil Çın- qıllı dağa yetişdi. Qırat Ərəbatın hənirtisini duydu. Ayağını yerə döyüb kişnədi. Koroğlu dedi: – Axtarın ətrafı! Qırat boş-boşuna kişnəməz. Dəlilər Çınqıllı dağı ələk-vələk elədilər. Bir də baxdılar ki, budur, Sarı qayalıqda Ərəbat, yanında da bir at var ki, göz istəyir tamaşa eyləsin. Koroğlu dəlilərlə kahaya endilər. Baxdılar ki, bir qız Həsənin başını alıb dizi üstə, yarasına məlhəm qoyur..." Verdiyim nümunədə Koroğlunun yuxusunun çin çıx- ması, neçə günlük məsafədə, Çınqıllı dağda oğlu Həsənin ağır yaralı olması, Koroğlunun intuitiv duyumu ilə birbaşa məhz Çınqıllı dağa gəlməsi və s. diqqətdən qaçırıla bilməz. Yaxud "Durna teli" qolunda Koroğlunun yuxuda Eyva- zın tutulub, darda olması səhnəsinə aid dediyi poetik təsdiqə diqqət yetirək: Xəbər verin dəlilərim oyansın, Tutulubdu bir Eyvazım, əldədi! PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com Yüklə 4,24 Kb. Dostları ilə paylaş:
|