Azərbaycan Milli



Yüklə 3,96 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə20/134
tarix12.10.2018
ölçüsü3,96 Mb.
#73575
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   134

   

Təkotaqlı  eyvanlı  evlər

XVIII-XIX  ərslərdə Azərbaycanın

xalq yaşayış evi fondunda

əhəmiyyətli yer tutmuş, bu günə

qədər  bir  çox  hallarda  fərdi  ev

inşaatında tətbiq olunaraq davamlı

ev tipi kimi şöhrət qazanmışdır.

Sonralar inşaat ənənələrinin

zənginləşməsi nəticəsində meydana

gəlmiş çoxotaqlı və çoxmərtəbəli,

memarlıq-kompozisiya quruluşu

cəhətdən kamil sənət əsəri kimi

səciyyələnən yaşayış binalarının

(malikanə, imarət, mülk, yarımsaray

tipli evlər) ilk rüşeymi məhz

təkotaqlı eyvanlı (antlı) evlər

olmuşdur.

   

Qolsuz  eyvanlı  evlərin



eyvanı hər iki tərəfi açıq saxlanılır, yəni yan divarların davamı olan

antlı evlər qurulmurdu. Belə evlərdə tavanı yaradan eyvan milləri

üzərinə qoyulan sütunlar nallara söykənirdi.

    


Daş  bünövrə  kürsüsü  üzərində  qurulmuş  eyvanın  eni

təxminən 2,5 olmaqla, şərq divarının ortasında buxarı, qərb divarının

ortasında isə döşəmədən 1,5 m hündürlükdə dolab (dula) yerləşirdi. Bir-

birindən 1,25 sm aralı qoyulmuş beş  ədəd eyvan sütunları bünövrə

uzadılmış at nalın üzərində dayanırdı. Sütunların arası 1,20 sm

hündürlükdə kəsmə naxışlarla bəzədilmiş sürahı ilə tamamlanırdı.

Sütunların baş tərəfində, üzərində memarlıq cəhətdən nəzəri cəlb edən

oyma və nəbati naxışlarla bəzək işləri aparılmış “künyə” adlanan taxta

vurulurdu. Tavanı  əmələ gətirən eyvan millərin ucları düz şəkildə

kəsilərək ora aşağı hissəsi boy uzunu kəsmə naxışlarla bəzədilmiş “qaş”

adlanan taxta bənd edilirdi.

     Əsasən Naxçıvan bölgəsində, Şuşa şəhərində, bəzən Şirvanda

inşa olunan ikiotaqlı və çoxotaqlı yaşayış evlərində eyvan funksiyasını

“qəfəxana”, yaxud “qavxana” adlı daxili dəhliz yerinə yetirirdi.




“Qavxana” ifadəsinin “qabxana” sözünün təhrif olunmuş forması

olduğu ehtimal edilir; bu da dəhliz yerləşkəsi olun, bəzi mətbəx

müxəlləfatının saxlanılması üçün istifadə edilirdi. Qavxanada, bir qayda

olaraq, yer təndiri də qurulurdu. Qışda təndirin üstünə kürsü qoyulur,

kürsü yorğanı salınır, yatacaq burada həyata keçirilirdi. Planda

düzbucaqlı və dördkünc, səkkiz və ya altıbucaqlı tikilən dəhlizdən yataq

və qonaq otaqlarına qapılar açılır, həyətdən yaşayış evinə giriş qapısı

dəhlizdə qoyulurdu. Yay aylarında gündüzlər ailənin bütün güzəranı

qavxanada keçirdi.

  XIX əsrin sonlarından başlayaraq iqtisadi və texniki imkanların

artması, inşaat ənənələrinin zənginləşməsi, Bakı-Tiflis dəmir yolunun

çəkilişindən sonra (1883-cü il) qonşu ölkələr və  şəhərlərlə müntəzəm

əlaqələrin təmin edilməsi nəticəsində  əhalinin məişətində daha

mürəkkəb memarlıq-konsturksiya quruluşuna malik ev tipləri meydana

gəlmişdir.  Bu ev tipləri arasında “işıqlı ev”, “ağ otaq”, “tənəbi ev”,

“aynabəndli ev”, “imarət”, “malikanə”, “mülk”, “qəsr” və s. adlarla

məlum olub, əsasən iqtisadi cəhətdən təmin olunmuş varlılara məxsus

idi. Adətən, belə evlər hündür daş hasarlarla əhatələnir, giriş və ya

alaqapılarla təhciz olunur, xarici kompozisiyanın həlli və onun tərkib

hissələri ilə seçilir, sıra tağları, sıra sütunları, daş  şəbəkəli tavanı və

ağac şəbəkəli qapı və pəncərələri ilə diqqəti cəlb edir, interyerdə divar

səhtləri və tavanları zəngin bədii tərtibatla işlənirdi. Azərbaycanın

Quba, Şəki, Şuşa, Gəncə, Bakı, Şamaxı, Ordubad və s. şəhərlərində belə

ev tiplərinə tez-tez rast gəlmək olardı. Kənd yerlərində isə belə ev

tipləri nadir hallarda tikilərək

çoxyerləşkəli, kürsülü,

aynabəndli (siyirtmə şəbəkəli),

ikimərtəbəli, əksər hallarda isə

çatmadam örtüklü olurdu.

    Beləliklə,

Azərbaycanın xalq yaşayış evi

fondu ən qədim dövrlərdən

tutmuş XX əsrin əvvələrinə

kimi tarixi-təkamül

parosesində ibtidai insanların




təbii-süni mağaralardan başlayaraq müasir evlərə kimi çox böyük

təkmilləşmə və zəngiləşmə yolu keçmişdir. Azərbaycanın xalq yaşayış

evlərinin yeni inşaat ənənələri ilə zənginləşməsi  xalq memarlarının

yaradıcılığı ilə sıx surətdə bağlıdır. XIX-XX əsrin əvvəllərində inşa

olunmuş yaşayış evlərinin bugünədək gəlib çatan nümunələrinin

timsalında Azərbaycan xalq sənətkarlarının yüksək bədii memarlıq və

zəngin inşaat ənənələrinə malik olduqları aydın görünür. Yerli inşaat

materiallarının növ müxtəlifliyini, xalqın xarakterini, həyat və məişət

tərzini dərindən anlayan xalq memarları qazandıqları emprik bilik və

təcrübələrini nəsildən-nəslə çatdıraraq inşaat ənənələrinin

zənginləşməsində mühüm rol oynamışlar.

    


Xüsusi səriştəli sənətkarlar  tərəfindən  inşa  olunan  yaşayış

evlərinin planlaşdırma üsullarının və arxitektura kompozisiyalarının

formlaşmasında əsas şərt kimi yerli təbii-iqlim və sosial-iqtisadi şəraitin

təsiri ilə yanaşı, xalq memarlarının fərqi yaradıcılıq xüsusiyyətinin də

böyük rolu olmuşdur.  Taxtadan oyma naxışlı dekorativ tağbəndlər,

müxtəlif rəngli

şüşələrlə

örtülmüş


vitraj, zərif işlənmiş

şəbəkələr, zəngin

bəzəkli eyvan və

balkonlar və bir sıra

başqa memarlıq

ünsürlərinin

yaradılması və tətbiq

edilməsi yaşayış

binalarına tədqirəlayiq

bir görkəm vermişdir. Xalq memarları, xalq yaşayış binalarının ardıcıl

inkişaf etidirilməsi və  təkmilləşdirilməsi əsasında Şəkidə Xan sarayı,

Şəkixanovların evini, Şuşada Pənah xanın sarayını, Zöhrabbəyovların,

Mehmandarovların, Əsəd bəyin və Nətavanın imarətlərini, Naxçıvanda

Naxçıvan xanlarının evini, Lənkəranda Tuğra xanımın və  İsa bəyin

evlərini, habelə digər qiymətli abidələri yaratmışlar.

  Yaşayış  evlərinin  planı. Xalq yaşayış evlərinin etnoqrafik

cəhətdən maraqdoğuran məsələrdən biri də onların plan quruluşunun




Yüklə 3,96 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   134




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə