Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti A.Ş.İbrahiMov, Z. A. abdulova, L. N. mehdiyeva mikologiya (dərslik)
Yüklə 0,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- piroüzüm turşusu fosfoqliserin
- O 6-fosfoqlükonat 2-ketodioksi ||
- Dezoksiriboza
- Cədvəl 4 Göbələklərdə qlükozanın oksidləşməsinin alternativ yollarının nisbəti
- Cədvəl 5 Krebs tsikli aşkar olunan göbələklərin əsas nümayəndələri
- 3.1.7. Tənəffüsün elektronnəqliyyat dövrəsi və oksidləşdirici
oksidləşmə sürətilə əlaqədardır. Qlikoliz prosesi zəifləyən və ya pozulan hallarda, heksozomonofosfat tsikli fəallaşır, yaxud əksinə, heksozomonofosfat yolunun zəifləməsi, qlükozanın qlikolitik oksidləşməsini sürələndirir.
C 6 -heksozofosfat, C 5 -pentozofosfat
Heksozaların oksidləşməsinə görə, qlikolizlə heksozomon- ofosfat tsikli, alternativ yollar olmalarına baxmayaraq, onların ümumi xüsusiyyətləri də vardır. Məsələn, qeyri-üzvi fosfat və ADP çatışmadıqda hər iki prosesin sürəti xeyli azalır, başqa sözlə hər iki sistem Krebtri effektinə malik olur (qlükozanın sistemə daxil edilməsi zamanı, ADP və qeyri-üzvi fosfat çatış- madıqda tənəffüsün pozulması). Heterotraf orqanizmlərdə, o cümlədən, göbələklərdə hek- sozomonofosfat oksidləşmə yolu, hüceyrədə pentozların (ri- bozo-5-fosfat) əmələ gəlməsinin yeganə mənbəyidir. Məlumdur ki, bu pentozlar nuklein turşularının və müxtəlif nukleotidlərin sintezi üçün lazımdır (məsələn, piridin və flavin nukleotidləri, adenil sistemi və s.). Beləliklə də, heksozomono- fosfat tsikli hüceyrədə həm plastik, həm də energetik mübadilədə çox böyük əhəmiyyətə malikdir. Hüceyrədə bioloji oksidləşmənin alternativ yollarından biri də qlükozanın, 6-fosfoqlükonat vasitəsilə Etner-Dudorov tsikli ilə oksidləşməsidir. Bu oksidləşmə yolu, bir çox mikroorqanizmlərdə qlikolitik və heksozomonofosfat yolları iştirak etmədikdə, xüsusilə mühüm rol oynayır. Məsələn, Til- letia caries göbələyində qlükozanın oksidləşməsinin yeganə yolu Etner-Dudorov tsiklidir. Bu prosesi qısa şəkildə aşağıdakı
kimi yazmaq olar. O O O O || || || || COH COH COH CH | NADP | | | HCOH CO CO + HCOH | | | | HOCH CH 2 CH 3 CH 2 OPO
3 H 2 | | piroüzüm turşusu fosfoqliserin HCOH HCOH aldehidi | | - CO 2
HCOH HCOH | | CH 2 OPO 3 H 2 CH 2 OPO 3 H 2 O 6-fosfoqlükonat 2-ketodioksi || fosfoqlükonat CH | CH 2 | HCOH |
HCOH |
CH 2
3 H 2 Dezoksiriboza Mövcud olan məlumatlara görə, göbələklərin tənəffüs pro- sesində qlikolitik yol, digər alternativ yollara nisbətən üstünlük təşkil edir. Qlükozanın oksidləşməsinin heksozomonofosfat yolu da göbələklərdə qlikolitik yoldan geri qalır (cədvəl 4).
Göbələk Qlikoliti k % Heksozom
omofosfat Etner-
Dudoro v Ədəbiyyat mənbəyi Asperqillus niqer..... 78 —
Shu et al. 1954 Caldariomyces fumaqo — 35
65 Ramachandran a Gottlieb, 1953 Claviceps purpurea 90-96 10-4
— Mc Donald et al. 1960 Fusarium lini 83 17 —
Heath et al, 1956
Melampsora lini 62 38 —
Williams et al, 1968 Penicillium chrysoqenium 56-70 46-30
— Lewis et al, 1954 Penicillium diqitatum 77-83
23-17 — Wanq et al, 1958 Rhizopus oryzae 100
— — Gibbs a Gastel, 1953 Tilletia caries (mitselləri) 66 34 — Newburq a Cheldelin, 1958 Tilletia caries (sporları) — — 100 Newburq a Cheldelin, 1958 Tilletia contraversa (sporları) 33 67 — Newburq a Cheldelin, 1959 Ustilago maydis — 100 —
Mc. Kinsey, 1964 Verticillium alboatrum 48 52 — Brandt a Wanq, 1960
bu və ya digər yolu ştammın fərdi xüsusiyyətlərindən də asılıdır. Məsələn, avirulent ştamm olan Fusarium oxysporum – da əsas oksidləşmə yolu heksozomonofosfat olduğu halda, bu göbələyin virulent ştammında isə, həm qlikolitik, həm də heksozomonofosfat yolu eyni dərəcədə iştirak edir. Karbohidratların oksidləşməsinin müxtəlif yollarının nisbəti, göbələklərin həyat tsikli ərzində də dəyişilə bilər. Məsələn, Asperqillus niqer göbələyinin inkişafının ilk mərhələlərində (ikigünlük) qlükozanın oksidləşməsinin heksozomonofosfat yolu üstünlük təşkil edirsə, həmin göbələyin sporəmələgəlmə dövründə isə üstünlük qlikolitik yola keçir. Bəzi göbələklərin mitsellərində qlioksalat tsiklinə aid fermentlər – izositratliaza və malatsintetaza aşkar edilmişdir. Qlikoliz nəticəsində əmələ gələn piroüzüm turşusu (piruvat), Krebs tsikli vasitəsilə çevrilməyə məruz qalır, lakin bu cür oksidləşmə yolu göbələklərin heç də hamısında üstünlük təşkil etmir. Krebs tsiklinə məxsus oksidləşmə (aerob oksidləşmənin əsas yolu) müxtəlif şöbələrə aid göbələklərdə müəyyən olunmuşdur (cədvəl 5).
Cədvəl 5 Krebs tsikli aşkar olunan göbələklərin əsas nümayəndələri Şöbələr Göbələklər Oomycota Phytophthora infestans, Pythium və s. Ascomycota Claviceps purpurea, Gibberella zeae, Monilinia fructicola və s. Basidiomycota Merillius, Polyporus palustris, Uromyces ap- pendiculatus, Ustilaqo maydis və s. Deuteromycota Asperqillus niqer, Asperqillus oruzae, Caldariomyces fumaqo, Fusarium oxysporum, Penicilllum diqitatum və s.
Oksidləşən substratdan elektronların oksigenə daşınması, mitoxondrilərdə yerləşən tənəffüs dövrəsi komponentləri va- sitəsilə həyata keçirilir. Substratın oksidləşməsini, oksigenin reduksiyası ilə əlaqələndirən, hidrogenin (elektronların) – 2H +
- , daşınma reaksiyaları tənəffüsün elektronnəqliyyat dövrəsi adlanır. Tənəffüsün elektronnəqliyyat və ya qısaca, tənəffüs dövrəsi, mahiyyəti etibarilə, oksidləşmə – reduksiya reaksiyalarının ardı- cıllığından ibarətdir. Elektronların redoks sistemlər (oksidləşmə- reduksiya) arasında hərəkət istiqaməti, həmin sistemlərdəki re- doks potensialın (E 0 ) qiyməti ilə müəyyən edilir. Elektronlar, spontan olaraq daha çox mənfi redoks poten- siallı sistemdən, müsbət potensiala malik sistemə daşına bilər. Beləliklə də, ən çox müsbət potensiallı sistem, istənilən mənfi potensiallı sistemi oksidləşdirməyə qabildir. Güclü mənfi po- tensialı olan sistem sanki «elektron təzyiqi», müsbət potensialı olan sistem isə «elektron sorulması» yaradır. Bu proseslər mitoxondrilərdə həyata keçirilir. Mitoxondrilər, tədqiq olunan göbələklərin hamısında aşkar edilmişdir və özlərinin əsas xassələrinə görə ali bitkilərin və heyvanların mitoxondrilərindən o qədər də fərqlənmirlər. Yüklə 0,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|