30
Diaqram 2. 3 ġəhər yerlərində yoxsulluq daha yüksək templə azalmıĢdır
Mənbə: EBM 2001 and YSQS 2008
Azərbaycanda yoxsulluq həddi dayazdır və 2000-ci illər ərzində bu göstərici daha da
azalmıĢdır
2.9
Azərbaycanda yoxsulluq həddi daha da dayazlaşmışdır və əhalinin əksər hissəsi
yoxsulluq həddi ətrafında cəmlənmişdir. Bu fakt baza kimi 2001-ci il üçün ayda adambaĢına
120000 AZM-ə bərabər olan yoxsulluq həddi göstəricisindən istifadə etməklə yoxsulluq
səviyyəsinin yoxsulluq həddinə təsiri göstəricilərinə əsaslanır (Cədvəl 2-2). Belə ki, 2008-ci il
üzrə götürsək, yoxsulluq həddinin 10% yüksəlməsi yoxsulluq səviyyəsinin 4.6 faiz bəndi qədər
artmasına səbəb olacaqdır. Yoxsulluq həddinin 10% azalması yoxsulluq səviyyəsini 4.8 faiz
bəndi qədər azaldacaqdır. Ona görə də, ev təsərrüfatlarının istehlakının 10% artması (azalması)
yoxsulluq səviyyəsinin 30 faizdən çox azalmasına (artmasına) səbəb olacaqdır
. Əksinə olaraq isə,
yoxsulluq həddinin 10% yüksəlməsi 2001-ci ildə yoxsulluq səviyyəsinin yalnız 12% artmasına
səbəb ola bilərdi.
Cədvəl 2.2. SeçilmiĢ yoxsulluq həddi üzrə adambaĢına yoxsulluğun həssaslığı
2008
2001
Yoxsulluq
səviyyəsi (P0)
Faktiki
səviyyədən
dəyiĢiklik (%)
Yoxsulluq
səviyyəsi (P0)
Faktiki
səviyyədən
dəyiĢiklik (%)
Faktiki
səviyyə
15.8
0.0
49.9
0.00
+5%
18.8
17.9
52.9
5.9
+10%
21.4
34.6
56.0
12.1
+20%
27.1
70.2
61.3
22.8
-5%
13.2
-17.0
46.2
-7.4
-10%
11.0
-31.0
42.7
-14.6
-20%
7.3
-54.5
33.2
-33.5
Mənbə: EBM 2001 və YSQS 2008
Kiçik Ģəhərlər
Digər Ģəhərlər
Bakı
Kiçik Ģəhərlər
Digər Ģəhərlər
Bakı
31
2.10
Yoxsulluğun dərinliyində və kəskinliyində qeydə alınan sürətli azalma
Azərbaycanda yoxsulluğun getdikcə daha çox dayazlaĢmasından xəbər verir. Yoxsulluğun
dərinliyi yoxsulların yoxsulluq həddindən orta hesabla nə qədər aĢağıda yerləĢdiyini
qiymətləndirir
. Bu göstərici aĢağı olduqda
yoxsullar yoxsulluq həddinə daha yaxın olur,
yoxsulluq istehlakda baĢ verən dəyiĢikliklərə daha həssas olur və yoxsulluğu aradan qaldırmaq
nisbətən asan olur. Yuxarı yoxsulluq həddinə əsaslanmaqla yoxsulluq həddi 2001-2008-ci illər
arasında təqribən dörd dəfə azalmıĢdır (Diaqram 2-4). Yoxsulluğun kəskinliyi (yoxsulluğun
dərinliyinin kvadrat forması) təkcə yoxsulların yoxsulluq həddindən nə qədər məsafədə
yerləĢməsini deyil, eyni zamanda, yoxsullar arasında bərabərsizlik səviyyəsini qiymətləndirir. Bu
göstərici daha kəskin Ģəkildə aĢağı düĢmüĢdür. 2001-ci ildə kənd və Ģəhər əraziləri üzrə müəyyən
fərqlər mövcud olduğu halda, Ģəhər yerlərində yoxsulluğun dərinliyinin və kəskinliyinin kəskin
azalması burada yaĢayan insanlar arasında müvafiq qiymətləndirmə baxımından dərinliyin
azalmasına imkan vermiĢdir. Ona görə də, Azərbaycanda yoxsul əhali coğrafi mövqeyindən asılı
olmayaraq daha yeknəsəq bir qrupa çevrilmiĢ, yoxsulluğun dərinliyi və kəskinliyinin azalması
yoxsulluq səviyyəsinin azalması ilə müqayisədə daha yüksək olmuĢdur.
Diaqram 2.4 Yoxsulluğun dərinliyi və kəskinliyi daha sürətlə azalmıĢdır
Mənbə: EBM 2001 və YSQS 2008
B.
ĠnkiĢaf, bərabərsizlik və yoxsulluq
Azərbaycanda inkiĢaf yoxsullara doğru istiqamətlənmiĢdir
2.11
Azərbaycanda
artım əsas etibarilə, hərtərəfli olmaqla yoxsullara doğru
istiqamətlənmişdir və bütün gəlir qrupları üzrə istehlakın həcmini artırmışdır. Ġstehlakda baĢ
ġəhər
Kənd
Cəmi
ġəhər
Kənd
Cəmi
Yoxsulluğun kəskinliyi
Yoxsulluğun dərinliyi
Y
oxsul
luq
h
ədd
i, %
-l
ə
Y
oxsul
luq
h
ədd
i, %
-l
ə
32
verən ümumi yüksəliĢlər artım əyrisi formasında əks olunmuĢdur (Diaqram 2-5). Getdikcə
yüksələn artım dalğası bütün ―qayıqları‖, lakin qeyri-bərabər səviyyədə qaldırmıĢdır. Kənd
ərazilərində ümumi istehlakın artım səviyyəsi aĢağı olsa da, yoxsul əhali müvafiq olaraq
daha çox
fayda əldə etmiĢ və bu səbəbdən də, Ģəhər əraziləri ilə müqayisədə artım daha çox yoxsullara
istiqamətlənmiĢdir. Kənd ərazilərində ən aĢağı desildən olan Ģəxslər arasında orta illik artım
tempi 10%-ə yaxın olduğu halda, ən yüksək desildən olan Ģəxslər üçün bu göstərici 2.5% təĢkil
etmiĢdir. Əksinə olaraq isə, Ģəhər ərazilərində artım daha geniĢ olsa da, orta təbəqədən olan
Ģəxslər ən yoxsul və ən varlı təbəqələr ilə müqayisədə daha çox fayda əldə etmiĢdir.
Diaqram 2-5 Azərbaycanda inkiĢaf hərtərəfli olmaqla yoxsullara doğru istiqamətlənmiĢdir
Mənbə: EBM 2001 və YSQS 2008
Artım və bərabərsizliyin səviyyəsinin enməsi yoxsulluğun azalmasına səbəb olmuĢdur
2.12
Azərbaycanda yoxsulluğun azalmasının səbəbləri artım və bərabərsizliyin səviyyəsinin
enməsidir. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi Dünya Bakının yüksək yoxsulluq həddi vasitəsilə ölçülən
ümumi yoxsulluq səviyyəsi 2001-2008-ci illər arasında iki məlumat mənbəyi arasında
müqayisəliliyin təmin olunması əsasında təqribən 34 faiz bəndi aĢağı düĢmüĢdür. Bu azalma orta
istehlak göstəricisindəki dəyiĢiklik (artım), maddi rifah göstəricilərindəki dəyiĢiklik (
istehlak
bərabərsizliyi) və qeyd edilən iki amil arasında qarĢılıqlı əlaqə ilə izah oluna bilər. Diaqram 2-6-
da yoxsulluqda baĢ verən dəyiĢikliklərin artım və təkrar bölgü komponentlərinə ayrılması təsvir
edilir. 2001-2008-ci illər arasında yoxsulluğun azaldılmasının təqribən 67%-i adambaĢına istehlak
