Azərbaycanin baş naziRLƏRİ
Yüklə 2,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
mövzuda təbliğat əhəmiyyətli çıxış və məruzələr etmiş, onlara Rusiyada və bütün dünyada baş verən hadisələrdən ətraflı dan- ışmışdır. N.Nərimanovu bu dövrdə daima Azərbaycan zəhmətkeşləri ilə əlaqə saxlamış və burada baş verən hadisələr haqqında məlumatlar almışdır. Onun yazdığı və imzaladığı «Zaqafqaziyaya biz nə şüarla gedirik», «Qafqaz fəhlə və kəndlilərinə» müraciətləri Bakıya göndərilmişdir. O, bu müraciətlərdə Qafqaz və Zaqafqaziya zəhmətkeşlərini xarici müdaxiləçiləri öz torpaqlarından qovmağa, fəhlə-kəndli hökuməti olan sovetlər qurmağa və kapitalist-mülkədar hakimiyyətinə qarşı çıxmağa çağırmışdır. N.Nərimanov 1919-cu il iyunun axırlarında RK(b)P MK tərəfindən Moskvaya çağırılmışdır. O, ilk dəfə olaraq burada RSFSR Xalq Komissarlar Sovetinin sədri V.İ.Leninlə görüşmüş- dür. O, V.İ.Leninlə Qafqazda baş verən hadisələr, sovet hakimiyyəti uğrunda mübarizə problemləri, kommunistlərin fəaliyyəti, Şərqdə sovet hakimiyyəti və s. məsələlər haqqında ətraflı söhbət etmişdir. V.İ.Lenin ilk dəqiqələrdən hiss edir ki, onun həmsöhbəti N.Nərimanov Şərq məsələlərini dərindən və incəlikləri ilə bilən bir şəxsdir. 1919-cu ilin iyulundan 1920-ci ilin mayına qədər Mos- kvada fəaliyyət göstərmiş N.Nərimanov bu dövrdə müxtəlif vəzifələr daşımışdır: RSFSR Xalq Xarici İşlər Komissarlığının Yaxın Şərq şöbəsinin müdiri, RSFSR xalq millətlər komissa- rının müavini və komissarlığın kollegiya üzvü. O, eyni zamanda bu dövrdə Moskvada keçirilən iclas və müşavirələrdə iştirak etmiş, məruzə və nitq söyləmişdir. Millətlər Komissarlığının müxtəlif məsələləri müzakirə etmiş bir sıra kollegiya iclasları onun çədrliyi altında keçmişdir. O dövrki mətbuatda dərc olun- muş RSFSR xalq xarici işlər komissarı G.Çeçerin ilə birlikdə imzaladığı «Türkiyə fəhlə və kəndlilərinə», «Azərbaycan, Da- ğıstan və Gürcüstan kəndlilərinə» və «İran fəhlə və kəndlilərinə» müraciətlərdə Türkiyə və İran zəhmətkeşlərini 34 xarici müdaxiləçiləri ölkələrindən qovmağa, sultan və şah rejimini inqilab edib devirməyə, sovet Rusiyası ilə əlaqələr yaratmağa, azərbaycanlıları, gürcüləri və Dağıstan zəhmətkeşlərinin əldə etdikləri azadlığı qoruyub saxlamağa, denikinçilərə qarşı mübarizəyə çağırmışlar. 1919-cu il noyabrın 22-dən dekabrın 3-dək Moskvada Şərq xalqları kommunist təşkilatlarının II Ümumrusiya qurultay- ında N.Nərimanov iştirak etmiş və Tatar-Başqırd muxtar respub- likasının yaradılması haqqında çıxış etmişdir. O, bu çıxışında qeyd etmişdir ki, sovet hakimiyyəti dəfələrlə hər bir xalqa müstəqillik vermək, muxtar respublikası yaratmaq haqqında bəyanatlar vermişdir. Biz Tatar-Başqırd muxtar respublikasının yaranmasının əleyhinə deyilik, lakin onun sonralar burjua nümayəndələrin əlinə keçməsindən qorxuruq. «Bu məsələnin həllinə ehtiyatla yanaşmaq lazımdır». Qurultay RK(b)P MK yanında Şərq xalqları kommunist təşkilatlarının Mərkəzi büro- sunun yeni tərkibini seçmişdir. N.Nərimanov RK(b)P MK Siyasi bürosunun iclasında Şərq xalqları kommunist təşkilatlarının mərkəzi bürosuna üzv seçilmişdir. 1920-ci il fevralın 11-12-də Bakıda gizli şəraitdə keçirilən Azərbaycan komunist təşkilatlarının I qurultayında V.İ.Lenin və N.Nərimanovu fəxri sədr seçildilər. V.İ.Leninin göstərişi ilə Qafqaza gedən N.Nərimanovun üzərinə 1920-ci il aprelin 5-də RSFSR Xalq Millətlər Komissar- lığı Kollegiyasının qərarı ilə Zaqafqaziya müsəlmanları işləri üzrə komissar vəzifəsi də qoyulur. N.Nərimanov Azərbaycana yola düşməmişdən əvvəl apre- lin 20-də V.İ.Leninlə görüşmüş və bir saatdan çox söhbət etmiş- dir. O, V.İ.Leninlə Azərbaycanın iqtisadi və siyasi vəziyyət haqqında məlumat vermiş, Şərqdə, o cümlədən Azərbaycanda sovet hakimiyyəti məsələləri və onun istiqlalı haqqında fikir mübadiləsi etmişdir. Sonralar N.Nərimanov Bakıda iclasların birində V.İ.Leninlə bu söhbəti haqqında danışaraq qeyd edirdi: «Lenin mənə dedi ki, bizə ancaq Bakı və Xəzər sahili torpaqlar 35 lazımdır. Mən isə cavabında dedim ki, Bakı Azərbaycansız, Azərbaycan da Bakısız yaşaya bilməz.» Aprelin 27-də Azərbaycan Müvəqqəti İnqilab Komitəsi yaradılmış və N.Nərimanov qiyabi olaraq onun sədri seçilmişdir. Aprelin 28-də Azərbaycan Müvəqqəti İnqilab Komitəsinin iclasında Azərbaycan Xalq Komissarları Soveti (Azərbaycan XKS) təşkil olundu. Azərbaycan Xalq Komissarları Sovetinin sədri və xalq xarici işlər komissarı vəzifələrinə N.Nərimanov təsdiq edilmişdir. Mayın 16-da N.Nərimanov Bakıya gəlmişdir. Qırmızı bay- raqlarla, şüarlarla bəzədilmiş Bakı vağzalında o, böyük təntənə ilə qarşılanmışdır. Onu qarşılamağa gəlmiş şəhər əhalisi içərisində İnqilab Komitəsinin üzvləri ilə yanaşı məktəblilər, partiya və ordu nümayəndələri var idi. N.Nərimanov vaqondan düşəndən sonra nitq söyləyərək hamını qırmızı Moskva və ordu adından təbrik etmiş, Azərbaycan fəhlə və kəndli hökumətinin qızıl Şərq inqilabı üçün əhəmiyyətindən bəhs etmiş və Azərbaycan zəhmətkeşlərinin şimal qardaşları ilə birlikdə gələcəklərinə əmin olduğunu bildirmişdir. N.Nərimanov 1920-ci il aprelin 28-dən 1922-ci il martın 12-nə kimi Azərbaycan XKS sədri olmaqla yanaşı Azərbaycan İnqilab və Müdafiə Şurasının sədri vəzifələrində də çalışmışdır. O, Azərbaycan sovet hakimiyyətinin ilk vaxtlarında daxili və beynəlxalq vəziyyətin gərginliyi ilə əlaqədar olaraq 1920-ci ilin aprelindən mayın axırlarına kimi Azərbaycan xalq xarici işlər komissarı vəzifəsini də daşımış, sonralar bu vəzifəni müavini M.Hüseynova həvalə etmişdir. N.Nərimanov Azərbaycana rəhbərliyə başladığı ilk gündən Azərbaycanın yeni istiqamətdə tərəqqisi işinə gərgin fəaliyyətlə başlamışdır. Onun və İnqilab Komitəsinin başqa üzvlərilə birlikdə imzaladıqları – əhalini sovet hakimiyyəti ətrafında birləşdirmək, inqilabi qaydalara əməl etmək, orduya yardım etmək, sovet quruculuğunu və onun möhkəmləndirilməsinə 36 Yüklə 2,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|