Азярбайъан Республикасы
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5. 1920 – 1991 – ci illər sovet dövrü ( II Respublika dövrü) 6. 1991 – 2007 – ci illər müstəqil Azərbaycan Respublikası dövrü ( III Respublika dövrü)
- 1. Səfəvi dövləti müştərək tarixin ən parlaq dövrü kimi
12
6. 1991 – 2007 – ci illər müstəqil Azərbaycan Respublikası dövrü ( III Respublika dövrü) Sizə təqdim etdiymiz kitabda bu günümüz üçün daha zəruri olan XVI – XIX əsrlər tarixinə yeni baxış öz əksini tapmışdır. Bu kitabın elmi əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, bu günə qədər əksər tarixçilərin müdafiə etdikləri sovet dövründən qalmış konsepsmiyalardan imtina edilmiş, tarixi hadisələrə bu günki siyasi proseslərin təsiri ilə subyektiv deyil, həqiqəti əks etdirən obyektiv münasibət bəslənilməsinə cəhd edilmişdir. Tarixi ədalətin bərpa olunmasına edilmiş bu cəhtin gələcəkdə daha da inkişaf etdirilməsinə ehtiyac var. Fikrimizcə XVIII əsrin ortalarına qədər eyni dövlətin vətəndaşları olaraq eyni tale yaşamış insanların varisləri olan Iran və Azərbaycanın hazırki əhalisi mövcud müştərək tarixə "mənim" və ya "sənin" konteksindən deyil "bizim" konteksindən yanaşmasının vaxtı çoxdan çatmışdır. Məhz tarixi keçmişə bu cür yanaşma müasir dövrdə mövcud problemlərin həllinə yaxından kömək göstərə bilər.
1. Səfəvi dövləti müştərək tarixin ən parlaq dövrü kimi
Azərbaycan və Iran arasında münasibətlərin inkişafında Səfəvi dövləti (1501 – 1736) tarixinin obyektiv öyrənilməsinin mühüm əhəmiyyəti vardır. Ərazisi Azərbaycan, Şərqi Ermənistan, Şərqi Gürcüstan, Iran, Cənubi Türkmənistan, Əfqanıstan (Bəlx vilayəti istisna olmaqla), bəzi dövrlərdə Iraqi – Ərəb və başqa torpaqları əhatə edən Səfəvi dövləti müasir dövrdə hər iki dövlətin əhalisinin qürur duya biləcəyi güclü və qüdrətli bir dövlət olmuşdur. Bu dövlətin tarixinə aid Azərbaycanda bir çox əsərlər(23) yazılmasına, Bakının mərkəzində Şah Ismayıl Xətainin möhtəşəm abidəsi ucaldılmasına, adına metro stansiyası verilməsinə baxmayaraq hələ də bu görkəmli şəxsiyyətə və Səfəvi dövlətinə yad münasibət bəsləyənlərə, hətta düşməncəsinə yanaşanlara rast gəlmək olur. 2001 – ci ildə Səfəvil dövlətinin yaranmasının 500 illik yubleyinin təntənə ilə keçirlməsinə ilə bağlı təkliflər səslənməsinə baxmayaraq bu yubleyin keçirilməsinə qarşı kampaniya aparılması deyilənləri sübut edir. Mətbuatda keçirilən debatlarda bir çox ziyalıların, o cümlədən o zaman Azərbaycan Jurnalistlər Ittifaqının sədrinin Səfəvi dövlətinin əleyhinə fikirlər söyləməsi, Şah Ismayılı Şirvan ərazilərini işğal etmiş, yerli əhalini qılıncdan keçirmiş təcavüzkar adlandırması müştərək tarixə düşmən münasibətin nəticəsidir. Hələ də keçmiş kommunist rejiminin ideoloji təsirindən azad ola bilməyən bu cür insanlar tarixin düzgün dərk olunmasına əvvəlki illərdə olduğu kimi bu gün də maneçilik törədirlər.
13 Məhz bu cür ziddiyyətli fikirlərin mövcudluğu, öz tarixinə ögey münasibət müasir dövrdə Azərbaycan – Iran münasibətlərin inkişafına mənfi təsir göstərir ki, bu ziddiyyətlərdən də regionda maraqlı olan qüvvələr bəhrələnirlər. Tarixən dünyanın müxtəlif ərazilərində hökümdarlar mərkəzləşmiş dövlət yaradılmasına ayrı – ayrı əylətləri öz hakimiyyəti altına salmaqla başlamışlar. Bu prosesə görə məsələn, Rusiyada I Pyoturu, Almaniyada Bismarkı heç kim işğalçı adlandırmır. Əksinə həmin şəxsləri mərkəzləşmiş dövlətin başçısı kimi qəhrəman səviyyəsinə yüksəldirlər. Akademik M. Ismayılov yazırdı: " Bir tarixçi 1969 – cu ildə "ehtiyatsızlıq" edərək cəmisi 15 – 20 nəfərin iştirak etdiyi elmi şuranın iclasında rəsmi ədəbiyyatda I Pyotrun Azərbaycana yürüşünü, onun Azərbaycan xalqına "azadlıq göstərməsi" kimi qiymətləndirmənin tarixi həqiqətdən uzaq olduğunu, bu yürüşün əsl mahiyyəti barəsində öz mülahizələrini söyləmişdi. Həmin məclisdə iştirak etmiş iki nəfər də – indi artıq akademik olmuş Z. M. Bünyadov və professor olmuş S. S. Əliyarov da Azərbaycanın Rusiyaya birləşdirilməsini qiymətləndirərəkən bəzi nöqsanlara yol verilməsi barəsində öz fikirlərini dinləyicilərə çatdırmışlar. Buna görə onların başına nə oyun açmadılar? Iş o yerə çatdı ki, Azərbaycan KP MK- nın plenumunda edilən rəsmi məruzədə də onlar tənqid hədəfinə çevrildilər."(24) Azərbaycan KP MK - nın "Sov.IKP XXV qurultayının qərarları ilə əlaqədar olaraq ideoloji işin daha da gücləndirilməsi sahəsində respublika partiya təşkilatlarının vəzifələri haqqında " plenumunda (oktyabr 1971 - ci il ) Respublikada ictimai elmlər sahəsində az əsər yazılmadığı qeyd olunsa da, lakin bu əsərlərin bir çoxunun lazımi səviyyədə olmaması, həmin əsərlərdə metodoloji səhvlərin olması, elmi təhlilin dayazlığı, fakt materiallarının nəzəri cəhətdən lazımınca ümumiləşdirilməmsi, bəzi müəlliflərin tarixi keçmişdən bəhs edərkən partiyalılıq prinsiplərindən kənara çıxması, istismarçı siniflərin ayrı - ayrı nümayəndələrinin müəyyən dərəcədə ideallaşdırması, burjua filantropiyasının ictimai təbiətinin düzgün izah edilməməsi tənqid olunaraq alimələrə aşağıdakı göstərişlər verilmişdir: "Ictimai elmlərlə məşğul olan alimlərimiz tarixi keçmişi və müasir dövrü qiymətləndirərkən həmişə aydın partiya mövqeyində durmalı, ideya büdrəmələrinə, burjua təsirinin hətta ən kiçik təzahürlərinə qarşı barışmaz olmalı, antikommunizmə qarşı, burjua alimlərinə qarşı ideoloji mübarizənin ön cərgəsində getməlidirlər." Bundan başqa plenumda qeyd olunmuşdur ki, Azərbaycan EA müxbir üzvü Z. Bünyadov, prof. M. Ismayılov və universitetin dosenti S. Əliyarov bir sıra tarixi faktları qiymətləndirərkən kobud səhvlərə yol verilmişlər.(25) Məhz sovet dövründə tarixi keçmişə bu cür münasibət bəzi tarixi şəxsiyyətlərə, o cümlədən Şah Ismayıla qarşı bəzi şəxslərdə düşmən Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|