Bakixanovun
Yüklə 279,25 Kb. Pdf görüntüsü
|
116 növlərinin eyniliyində də özünü göstərir. Məsələn, «Hədiqətüs- süəda»dakı Müslim bin Əqilin şəhadətinə həsr olunan beşinci babda belə bir epizod var: Müslim Əqil ona kömək edən Hani bin Ürvənin öldürüldüyünü eşidəndən sonra Kufə valisi Übeydullah Ziyadın qoşunu ilə vuruşmağa gedir və iyirmi minə yaxın kufəli də ona qoşulur. Bu zaman xəbər gəlir ki, Übeydullaha kömək üçün Şamdan qoşun gəlir. Bu xəbəri eşidən kufəlilər Müslimi tənha qoyub dağılışırlar. Əvvəlcə Müslimin müdafiəsinə qalxan kufəlilərin bu hərəkətini Füzuli obrazlı şəkildə belə təsvir edir: «Əhli-Kufə ki zatlarında səbati-e'tiqad yok idi, bu hekayətdən mütəvəhhim olub, güruh-güruh həzimətə təvəccöh qıldılar və Pərvin kibi cəm' ikən Bənatünn'əş kibi mütəfərriq oldılar» (29, 190). Füzuli burada kufəlilərin əvvəlcə Müslimin yanına yığılmasını (cəm olmasını) klassik ədəbiyyatda birlik rəmzi kimi işlənən Pərvin (Ülkər) ulduzuna, sonradan dağılmalarını isə dağınıqlıq, pərakəndəlik rəmzi olan Bənatünnəşə - Böyük və Kiçik Ayı bürclərində bir-birindən aralı yerləşən ulduzlara bənzədir. A.Bakıxanov da kufəlilərin Müslimi tərk etməsini təsvir edərkən eyni təşbehdən (bənzətmədən) istifadə etmişdir: «Bu ittiladən güruhi-ənbuh iqdi-Sürəyyaasa müctəme' ikən Bənatənnə'şvəş mütəfərriq oldılar» (39a). Qeyd edək ki, bu cümlədə işlənən ərəb mənşəli Sürəyya da ulduz adıdır - fars mənşəli Pərvin ulduzunun başqa adıdır. A.Bakıxanov burada Füzulidən fərqli olaraq, «kibi» qoşması əvəzinə eyni mənanı daşıyan fars mənşəli «asa» və «vəş» şəkilçilərindən istifadə etmişdir. Bu cümlələrin məzmunu, xüsusilə də son hissəsi tam eynidir: «Hədiqətüs-süəda»da olan «cəm ikən» sözünü A.Bakıxanov eyni mənalı «müctəme' ikən» sözü ilə vermiş, birincidəki «mütəfərriq oldılar» (dağıldılar) sözünü isə eynilə saxlamışdır. Bütün bunları nəzərə alaraq düşünmək olar ki, A.Bakıxanov bu cümlədə bilavasitə Füzulinin təsirilə sözügedən 117 təşbehdən istifadə etmişdir. F * F «Riyazül-qüds»dəki cümlənin «Cəlaül-üyun»dakı qarşılığında ulduzlarla bağlı təşbehin işlədilməməsi də bunu sübut edir: «Çun əhl-e ğəbile-ye u şenidənd ke, dər-həyat əst, pərakənde şodənd» (202a). (Onun qəbiləsinin camaatı eşitdi ki, [Hani bin Ürvə] sağdır, dağılışdı.) Qeyd edək ki, Müslim Əqili müdafiə edən kufəlilərin dağılması ilə bağlı verilən yuxarıdakı cümlədə onların bu hərəkətinin səbəbi «Hədiqətüs-süəda»da Şamdan Kufəyə kömək üçün qoşunun gəlməsi ilə izah edildiyi halda, «Cəlaül-üyun»da (həm də «Riyazül-qüds»də) isə buna səbəb olaraq Müslimi evində gizlədən Hani bin Ürvənin sağ olması göstərilir (qorxuya düşən Übeydullah kufəlilərə xəbər göndərir ki, Hani ölməyibdir, sağdır). «Riyazül-qüds»lə «Hədiqətüs-süəda»nın mətnlərinin qarşılıqlı təhlili birincidə ikincinin təsirinin nəsrlə müqayisədə nəzm parçalarında daha qabarıq şəkildə özünü göstərdiyini üzə çıxarır. Bu təsir iki şəkildə özünü göstərir: birincisi, «Riyazül- qüds»dəki bir sıra şeir parçalarının işlənmə məqamları «Hədiqətüs-süəda»dakı uyğun şeir parçaları ilə üst-üstə düşür; ikincisi isə, hər iki əsərdə verilən bəzi şeir nümunələri arasında məzmun baxımından müəyyən yaxınlıq müşahidə olunur. Bu məsələ ilə bağlı birinci növbədə qeyd etmək lazımdır ki, «Hədiqətüs-süəda»nın ümumi həcmi «Riyazül- qüds»dən təxminən üçqat artıq olduğu kimi, ondakı şeir parçaları da istər ümumi sayına, istərsə də beyt sayına görə * Füzulidən çox-çox əvvəl dahi Nizami Gəncəvi də « Xosrov və Şirin » poemasındakı aşağıdakı beytdə eynilə bu iki ulduz - bürc adını məcazi mənada (istiarə kimi) işlətmişdir. Dəvidənd an şegerfan su-ye Şirin, Bənatonnə'şra kərdənd Pərvin. ( 108,134) (O gözəllər Şirinə tərəf qaçdılar, Bənatünnə'şi Pərvin etdilər). 118 ikincidən xeyli çoxdur. Belə ki, Füzulinin bu əsərindəki şeir nümunələrinin ümumi sayı (türkcə 525, ərəbcə 16), onlardakı beyt sayı isə 1151-dir. «Riyazül-qüds»də isə bu rəqəm, qeyd etdiyimiz kimi, müvafiq olaraq 294-ə və 845-ə bərabərdir. Deməli, «Riyazül-qüds»dəki şeir parçalarının istər ümumi sayı, istərsə də həcmi (beytlərin sayı) «Hədiqətüs- süəda» ilə müqayisədə azdır. Məsələn, «Riyazül-qüds»ün Məhəmməd peyğəmbərin(s.) vəfatından bəhs edən ilk babındakı şeir nümunələrinin sayı 14 olduğu halda, «Hədiqətüs-süəda»nın eyni babında bu rəqəm 26-ya bərabərdir. Eləcə də «Riyazül-qüds»də Müslim bin Əqil haqqındakı fəsildə olan şeirlərin sayı cəmi 5-dir, «Hədiqətüs- süəda»da isə həmin babda 31 şeir parçası verilmişdir. Bununla belə, bu iki əsərdəki şeir parçaları arasında say baxımından kəskin fərq olsa da, onların işlənmə məqamları bir sıra hallarda üst-üstə düşür. Bu isə aydındır ki, yalnız «Hədiqətüs-süəda»nın təsirinin nəticəsi kimi dəyərləndirilə bilər. İndi isə hər iki əsərdə işlənmə məqamlarına görə eyni olan bir neçə şeir parçasına nəzər salaq. «Hədiqətüs-süəda»nın səkkizinci babında təsvir olunur ki, Müslim bin Əqil şəhid olmamışdan qabaq əmisi oğlu imam Hüseyni (ə.) yada salaraq göz yaşları tökür. Bu məqamda Füzuli onun dilindən aşağıdakı şeir parçasını verir: Buq 'eyi-Bəthayə bir lütf eyləyib var, ey səba, Qıl Hüseyni hali-zarimdən xəbərdar, ey səba. Gör bəni könlümdə yüz bin dərdi-dil, üstümdə tığ, Necə kim gördün, aŋa şərh eylə, zinhar, ey səba. Cəhd qıl, mən' eylə ol məzlumi meyli-Kufədən, Öp ayağın çizginüb başına yalvar, ey səba... (29, 194) Yüklə 279,25 Kb. Dostları ilə paylaş:
|