Безымянный indd
Yüklə 9,98 Kb. Pdf görüntüsü
|
Kosmonavtların çoxu tərəfindən sevilməyən barani kürsüsündə (vestibulyar sistemin stimullaşdırılması üçün istifadə olunan cihaz) vestibulyar aparatın yoxlanması. Müəllifin arxivindən. Çəkisizliklə ilk görüş. “Tu-104 A” təyyarəsinin göyərtəsində Zıqmuntla birgə təlim. Müəllifin arxivindən. Vestibulyar aparatı məşqinin digər növü nistaqmın yoxlanmasıdır. Müəllifin arxivindən. Vestibulyar aparatın təkmilləşdirilmiş məşqi. Xilov yelləncəyinə başın sağa-sola əyilməsini məşq etmək üçün fırlanan kürsü yerləşdirilmişdi. Müəllifin arxivindən. “Qanın beyinə vurmaması üçün” “Çıbis” vakuum şalvarı. Müəllifin arxivindən. Professor Baranski məşqlər zamanı mənimlə birgə həyəcanlanırdı. Şəkildə erqometr vasitəsi ilə orqanizmin gücünün yoxlanılmasına dair sınaq göstərilib, Ulduz şəhərciyi, 1978. Müəllifin arxivindən. “Soyuz-30” ekipajı “Salyut-6” orbital stansiyasının simulyatorunda “Fotonlar” – Kovalyonok və İvançenkovla birgə məşq zamanı. Müəllifin arxivindən. Missiya müddətində komandirim və hər zaman dostum olan gülərüz Pyotr İliç Klimuk. Şəkildə 1975-ci ildə orbitdə 63 gün keçirdikdən sonra. Müəllifin arxivindən. Kosmodroma yollanmazdan əvvəl son dəqiqələr. Şəhərcikdə ailəmlə gəzinti zamanı. Fonda Qaqarinin abidəsi, iyun, 1978. Müəllifin arxivindən. 12 a pr el 1978 – U lduz şə hər ciy ində hər za m an tən tənə li s ur ət də qey d olun an Ü m umdün ya Kos mon av tik a G ün ü. So ld an k os mon av tla r: Zudo v, Ko valy ono k, K lim uk , A rt yu xin, N ik o- lay ev , L eono v, M ərk əz in rə isi Be re qo vo y, F ilip - çe nk o, V ol ıno v, R oj de st - ve nsk i, D yomin . F ond a yaş ad ığ ım b in a. M üə lli fin ar xiv indən . İlk kosmonavtika bayramım. Şəkildə hər zaman gülərüz olan Mərkəzin rəhbəri gene- ral Georgi Bereqovoy və Pyotr Klimukla, 12 aprel 1978. Müəllifin arxivindən. Yurinin anası Anna Timofeyevna Qaqarinanın evində. Şəkildə ev sahibəsinin mənə hədiyyə verdiyi zanbaqlar görünür. Həmin güllər bu günə qədər bağımda böyüyürlər. Sağ tərəfdə Zoya – Yurinin bacısı və Tamara – ev sahibəsinin nəvəsi. Müəllifin arxi- vindən “SOYUZ” OD ARABASI VƏ “SALYUT” KOSMİK ALAQAPISI K osmik missiyanın proqramı üzrə “Soyuz” raketi ilə ikinəfərlik ekipajın “Soyuz” kosmik gəmisi ilə yerətrafı or- bitə çıxışı, onun düzəlişinin, yaxınlaşma və “Salyut” orbital stansiyası ilə birləşmə prosedurasının icra olunması, göyərtəsində elmi proqra- mın reallaşdırılması və Yer Kürəsinə “Soyuz” gəmisinin kapsulunda qayıdışı nəzərdə tutulmuşdu. Missiyanın müddəti səkkiz sutka idi. Üç mərhələli “Soyuz” transportyor raketi S.P.Korolyovun pioner konstruksiyası olan tanınmış R-7 raketindən əmələ gəlib. Onun əsa- sında Korolyov “Sputnik” raketini yaradıb (ilk “Sputnik-1” peyki or- bitə qalxmışdı). Növbəti modifikasiya “Vostok” raketi idi (“Vostok” kosmik gəmisi orbitə ilk kosmonavtı çatdırmışdı). Hazırkı variant yerətrafı orbitə “Soyuz” ekipajlı gəmiləri və “Proqress” yük gəmiləri- ni çatdırmaq üçün istifadə edilir. Raketin ilk mərhələsi raket tiplidir. Dörd blokdan, daha doğru- su, maye material dolu baklar, bəsləmə sistemi və hərəkət qüvvəsi 0,821 MN (84 000 kq) olan, neft və maye oksigen, həmçinin iki ədəd birkameralı idarə olunan motorla işləyən RD-107 dördkameralı raket mühərriki olan muxtar raketlərdən ibarətdir. Bloklar ikinci mərhələ- nin həlqəsini simmetrik olaraq sarıyır. Onlar konus formasındadır, uzunluğu 19,8 metr, diametri isə 2,68 metr təşkil edir. Başlanğıc kütləsi 43 tondur, burada 39 ton ötürücü materialdır. İkinci mərhələ silindir formasındadır, uzunluğu 28,5 metr, di- ametri isə 3 metrdir. Başlanğıc kütləsi – 100 ton, burada 93 ton ötürücü materialdır, dördkameralı RD-108 mühərrikin dörd idarə olunan motoru var, hərəkət qüvvəsi isə 79 000 kq təşkil edir. İkinci mərhələnin zirvəsində şəbəkənin üstündə uzunluğu 7 metr, diametri 2,6 metr olan üçüncü mərhələ yerləşdirilib. Başlan- ğıc kütləsi 25,5 tondur, burada 22,7 ton ötürücü materialdır. RD- 0110 dördkameralı mühərrikin hərəkət qüvvəsi dörd ədəd idarə 94 DÖRDÜNCÜ HİSSƏ olunan motorla 30 ton təşkil edir. Üçüncü mərhələdə hərəkət qüvvəsi 76 ton, uzunluğu 13 metr olan xilasedici raket sistemli (Dİ QXS – distansiya idarəetmə qəza xila- setmə sistemi) blok yerləşib. Ballistik örtük altında “Soyuz” ekipaj gəmisi yerləşdirilib. Bloklardan dörd xarakteristik, mürəkkəb torlu stabilizatorlar görünür (qəza vəziyyətində xilasedici raketlə birgə işə düşürlər). “Soyuz” raketinin hündürlüyü 49 metr, diametri 10 metr təşkil edir. Başlanğıc kütləsi 274 ton, konstruksiyasının kütləsi isə ancaq 33,7 ton təşkil edir. Mühərriklərin startdakı birgə hərəkət kütləsi 413 tondur. Orbitə kütləsi 6850 kq olan “Soyuz” gəmisinin çatdırılması 8 dəqiqə 50 saniyə tələb edir. “Soyuz” kosmik gəmisi qısamüddətli, bir neçə günlük və 2-3 nəfərlik müstəqil orbital uçuşların, hər şeydən öncə isə, ekipajın or- bital stansiyaya çatdırılması, həmçinin Yer Kürəsinə qayıdışının tə- min edilməsi üçün layihələndirilib. Gəmi üç hissədən ibarətdir: enmə kapsulu adlandırılan, eyni zamanda qayıdış kabinəsinin funksiyasını yerinə yetirən idarəetmə kabinəsi, yaşayış bölməsi (orbital), raketin transmissiya bölməsi. Enmə kapsulu zəng (fincan) şəklindədir, germetikdir, gəmi və eki- pajı Yer Kürəsinə qayıdan zaman yüksək temperaturdan qoruyan is- tiyədavamlı qatla əhatə olunub. Kapsulun forması atmosferdə enmə trayektoriyasının idarə edilməsi üçün mühüm olan qaldırıcı qüvvə- nin yaranmasını təmin edir; kapsulun aerodinamik keyfiyyəti 57 0,35 təşkil edir. İçərisində ekipajın kürsüləri, ekipajın start, yaxınlaşma, birləşmə və Yer Kürəsinə qayıdan zaman istifadə etdiyi idarəetmə ele- mentləri, həmçinin yaşama funksiyalarının qorunmasını təmin edən, atmosfer tərkibini nizamlayan qurğular, termorequlyator, müşahidə, radio aparatı, sanitar sistemi, su və ərzaq ehtiyatları ilə konteynerlər, həmçinin yaşama üçün qəza komplekti, əsas və əlavə paraşütlər var. Kapsulun yuxarı hissəsində orbital hissəyə keçid üçün germetik lyuk yerləşdirilib. Xarici korpusda enməni idarə edən mühərriklər, illümi- nator, komandirin periskopla viziri, istiyədavamlı dibin altında isə yumşaq enmə mühərrikləri yerləşdirilib. Yaşayış hissəsi kürə şəklindədir, diametri təxminən 2,2 m təşkil edir. Elmi aparat və qurğuların nəqlini, bəzi eksperimentlərin keçiril- məsini, həmçinin istirahət zonası funksiyasını yerinə yetirir. Həmin hissə bir neçə metrlik elektron örtükdən qurulub və Yer Kürəsinə qa- 57 Aerodinamik keyfiyyət – qaldırıcı qüvvənin havanın təyyarəyə (raketə) qarşıdan göstərdiyi müqavimətin nisbətidir Yüklə 9,98 Kb. Dostları ilə paylaş:
|