Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
107 baxılması, silinməsi və s.) haqlı hesab eləmək olar. Lakin, burada hər şey birmənalı şəkildə problemsiz də deyil. İnkişaf etmiş ölkələrdən bəziləri (ABŞ, Böyük Britaniya və s.) borcların bir hissəsinin silinməsi yolu ilə kasıb ölkələrə kömək etməyə hazır olduqlarını bildirir, bunun əvəzində isə həmin məbləğin hərbi və bürokratik məqsədlərə deyil, sosial-iqtisadi inkişafa xərclənilməsi şərtini qoyurlar. Analitiklərin fikrincə, bəzi kasıb ölkələr öz borclarını müstəqil surətdə ödəmək iqtidarında deyillər. Ona görə də bu ölkələr üzərində BMT çərçivəsində beynəlxalq qəyyumluğun tətbiq olunması və onlara “inkişaf etmiş dövlətlər klubu” tərəfindən müasir sosial-iqtisadi inkişaf səviyyəsinə qalxmaqda köməklik göstərilməsi təklif edilir. Beləliklə, qlobal sosial-iqtisadi vəziyyətlə bağlı yuxarıda göstərilən məqamlar müasir dövrün qlobal iqtisadi problemlərinin tam mənzərəsini yaratmasa da, onları doğuran səbəblərin araşdırılması, həlli yollarının müəyyən edilməsi, dövlətlərin, beynəlxalq təşkilatların, ictimaiyyətin və ən əsası isə, kütləvi informasiya vasitələrinin bu proseslərə cəlb edilməsi və problemlərin həllində iştirakı məsələlərinin incələnməsi istiqamətində baza materialı kimi istifadə oluna bilər. Bunun üçün ilk addım kimi iqtisadi islahatlar prosesində mətbuatın iştirakının tarixi təcrübəsinə və əldə olunan nəticələrə müraciət etmək daha məqsədəmüvafiqdir. Məlum olduğu kimi, jurnalistika insanların informasi- yaya olan tələbatının ödənilməsi vasitəsi kimi nəzərdən ke- çirilir. İnsanlar arasında informasiya mübadiləsinə olan tələbat hələ lap qədim dövrlərdə yaranmış və insan şəxsiyyətinin mahiyyəti onun başqaları ilə müxtəlif üsullarla ünsiyyətdə olan sosial varlıq kimi başa düşülmüşdür. İctimai-istehsal münasibətləri möhkəmləndikcə, bu münasibətlərin hüquqi aktlar və qanunlar şəklində 108 tənzimləyiciləri meydana gəldikcə, əmtəə-mübadilə fəaliyyəti haqqında qanunvericiliyə aid informasiyanın yayılmasına da ciddi ehtiyac yaranır. Bəzi jurnalistika tədqiqatçıları hesab edirlər ki, dövlətçiliyin meydana gəldiyi, vergi, əmtəə, mübadilə və şifahi əməliyyatların təsbit edildiyi dövrdə ünsiyyətin yeni tipinə - yazıya müraciət edilmişdir. 56 Bir qrup tədqiqatçılar isə onların bu fikirlərini inkişaf etdirərək belə qənaətə gəlirlər ki, dövri mətbu nəşrlərin yaranmasının ilkin səbəblərindən biri məhz iqtisadi informasiyaya olan tələbatdır. Əvvəllər bu infor- masiyanın çatdırılması ilə çaparlar məşğul olurdular. Lakin, onların xidməti çox baha başa gəlir, vacib informasiyanın operativ və müntəzəm çatdırılması mümkün olmurdu. Ona görə də bu cür informasiyanın kifayət qədər tez və sistemli şəkildə alınmasını təmin edən yeni bir vasitə növünə ehtiyac var idi və beləliklə də yeni vasitə növü - dövri mətbuat yaranır. 57 Jurnalistika nəzəriyyəçiləri eyni zamanda, kommunikasiyanın və informasiya fəaliyyətinin özünəməxsus forması olan jurnalistikanın yaranmasında və sonrakı inkişafında iqtisadi amilin misilsiz rol oynadığını qeyd edirlər. Onlar bunu əmtəə-pul dövriyyəsinin yaranmasının ilkin dövrlərində natural əmtəə və xidmət mübadiləsinin tədricən qanunauyğun şəkildə bazardakı imkanlar, malların qiyməti, həcmi və keyfiyyəti haqqında informasiya mübadiləsinə çevrilməsi ilə izah edirlər. 58 Tədqiqatçılar kütləvi kommunikasiyanı bu və ya digər fəaliyyət sahəsində cəmiyyətin üzvləri arasında ünsiyyət və informasiya mübadiləsi kimi xarakterizə edir və göstərirlər ki, ünsiyyət və informasiya mübadiləsi mühiti genişlənərək 56 http://www.unesco.kz/massmedia/pages/6_1.htm 57 Гуревич С.М. Газета и рынок: как добиться успеха. – М. 1994; Экономика средств массовой информации. – М., 1999. 58 Ворошилов В.В. Журналистика. Учебник. – СПб. 2002., с.456-458. 109 və müəyyən keyfiyyət səciyyələri əldə edərək əmək bölgüsü prosesi ilə birlikdə strukturlaşır. Onlar təsdiq edirlər ki, sosial mühitdə cəmləşmiş böyük qrupların özlərinin daxilində və ya bu qruplar arasında, həmçinin bütövlükdə bu qruplarla cəmiyyət arasında olan qarşılıqlı informasiya təsiri KİV-in struktur dəyişikliklərinin əsasını təşkil edir. 59 Keçən əsrin iyirminci illərində biznesin formalaşması prosesində kommunikasiyanı təmin edən işgüzar jurnalisti- kanın sürətlə inkişaf etməsini buna nümunə göstərmək olar. Maliyyə kapitalının, maliyyə münasibətlərində yeni əlaqələrin inkişafı KİV-in müvafiq strukturlarını formalaşdırır və onları yeniləşdirir. İqtisadi publisistikanın yaranması və inkişafı cəmiyyətin iqtisadi əsasını təşkil edən sosial-istehsal münasibətlərinin müəyyən təbəqəsinin sərbəst struktura çevrilməsi prosesi ilə birbaşa bağlıdır. Bu proseslər bir-birinə bağlılıqla yanaşı, həm də qarşılıqlı təsir imkanlarına malikdir. Jurnalistikanın cəmiyyətin iqtisadi həyatına, onun xarakterinə, inkişaf səviyyəsinə və istiqamətlərinə təsiri isə mətbuatın iqtisadi informasiya mənbəyi və kanalı olması ilə müəyyən edilir. 60 Müasir iqtisadiyyatı bu cür informasiyasız təsəvvür etmək mümkün deyildir. Digər mənbələrlə yanaşı mətbuat və digər dövri nəşrlər iqtisadiyyatın bütün sahələrinin normal fəaliyyət göstərməsi və inkişafı üçün vacib olan informasiya və məlumatları iqtisadi strukturlara çatdırırlar. Bu xüsusiyyət həm kütləvi ictimai-siyasi qəzet və jurnallara, həm də sənaye və ticarət müəssisələrinin, şirkət və firmaların rəhbərləri, birja və bank işçiləri üçün buraxılan işgüzar mətbuata aiddir. Lakin, ictimai-siyasi nəşrlərdən fərqli olaraq (yer çatışmazlığı və redaksiyalarda 59 http://www.unesco.kz/massmedia/pages/6_1.htm 60 Ворошилов В.В. Журналистика. Учебник. – СПб. 2002., с.456-458. 110 müvafiq mütəxəssislərin olmaması səbəbindən) işgüzar qəzet və jurnallar öz oxucularına daha təfərrüatlı məlumatlar çatdıra bilirlər. İnformasiyanın iqtisadi səmərəliliyinin artırılmasında qəzet müstəsna rol oynaya bilir. Çünki, qəzet geniş təhlillər aparmaq imkanına malikdir. Qəzeti geniş oxucu auditoriyası ilə informasiyaya münasibətdə könüllülük, vaxt baxımından isə tam sərbəstlik kimi səciyyəvi cizgilər bağlayır. Oxucu informasiya ilə tanış olmaq və yaxud da ona diqqət yetirməmək barədə özü sərbəst şəkildə qərar qəbul edir. Ona görə də iqtisadi mövzuda olan bütün publikasiyalar, xüsusilə də iqtisadi nəşrlər konkret və geniş oxucu ünvanına malikdir. Məhz bu xüsusiyyət iqtisadi publikasiyaların müvəffəqiyyət qazanmalarının əsas rəhni hesab edilir. KİV-in iqtisadiyyata təsir istiqamətlərindən biri də tənqidi publikasiya və proqramların hazırlanması, iqtisadi strukturların müsbət təcrübələrinin, beynəlxalq təcrübənin təbliğ edilməsidir. Belə materiallar nəinki iqtisadiyyatın bu və ya digər sahəsində yaranmış böhranlı vəziyyət haqqında operativ məlumat verir, eyni zamanda yol verilmiş səhv və uğursuzluqların səbəblərini araşdırmağa da şərait yaradır. Müasir dövrün mürəkkəb, bəzənsə ziddiyyətli proses- lərinin, həmçinin yeni istehsal münasibətlərinə malik cəmiyyətin əsaslarının qurulması və iqtisadi islahatların həyata keçirilməsi sahəsində əldə olunan nailiyyətlərin KİV-də işıqlandırılmasında getdikcə demokratiyanın mühüm institutuna çevrilən iqtisadi publisistika (işgüzar jurnalistika) böyük rol oynayır. İşgüzar jurnalistika insanlarda yeni iqtisadi təfəkkürün formalaşmasında fəal iştirak edir və cəmiyyətdə aparılan radikal islahatların tərəfdarlarının sayını durmadan artırır. Postsovet məkanında iqtisadiyyatın inzibati-amirlik sistemi ilə idarə olunduğu dövrdə iqtisadi mövzuda yazılan publikasiyaların sadəcə say etibarı ilə artımı müasir dövrdə keyfiyyətcə yeni bir Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|