Design Elm Dunyasi2 215x290 Iyun++ Layout 1
Yüklə 0,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- – AMEA-nın elmi tədqiqatlarının maliyyələşməsi sahəsində, sizcə, hansı optimal sistem qəbul edilməlidir
- Bu gün, gəlirin nəticə kimi vacib olduğu bir zamanda biz innovasiya müəssisələrini geniş inkişaf etdirməliyik.
– Respublikanın dayanıqlı inkişafının əsa sını təşkil edən, ölkənin enerji təh lü kə - siz liyinin yüksəldilməsinə və enerji kom p - l e k s lərinin səmərəli fəaliyyətinə yö nəl - dilmiş elmi tədqiqatlar; – Ölkənin faydalı qazıntı yataqlarının aşkar olunması, yataqların xammallarının tərkibinin elmi əsaslarla öyrənilməsi və səmərəli emal texnologiyalarının işlənib hazırlanması; – Neft və qazın kimyası, bərpa olunan bioyanacaqların yaradılması istiqamətində tədqiqatlar; – İnformasiya-kom muni kasiya texno - logiyaları sa hə sində elmi tədqiqatlar; – Həyat elmləri (tibb və insan sağ - lamlığı); – Ölkənin milli təh lü kə siz liyinə və müdafiə qa biliy yə tinin artırılmasına yö - nəldilmiş elmi tədqiqatlar; – Ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində elmi tədqiqatlar; – İctimai və humanitar elm lər – tarix, ədəbiyyat, dilçilik sahəsində elmi təd - qiqatlar. – AMEA-nın elmi tədqiqatlarının maliyyələşməsi sahəsində, sizcə, hansı optimal sistem qəbul edilməlidir? – Bildiyiniz kimi, Dünya dövlətlərinin əksəriyyətinin elmi-texniki siyasətində elmi tədqiqatların maliyyələşdirilməsi hakim mövqeyə malikdir. Sənaye ba xımından
inkişaf etmiş ölkələrdə elmə qoyulan xərclərin dinamikasının təhlili göstərir ki, cəmiyyətin tərəqqisi birbaşa elmə sərf olunan vəsaitin həcmindən asılıdır. Bunu nəzərə alaraq, dövlət, bir qayda olaraq, elmə böyük vəsait ayırır. Bu xərclərin yu - xarı həddi ümumi milli məhsulun 2,2%-də n (Almaniya) baş layaraq 5% (İsrail) arasında dəyişir. Amerika iqtisadçısı F.Şererin for - ma laşdırdığı “texniki tə rəqqinin təbii qa - nunu” birmənalı olaraq elmi tədqiqatların maliyyələşdirilmə həcm ində dəqiq ifadə olunmuş tendensiya əyani olaraq izlənilir:
Azərbaycanda iqtisadi inkişaf tempi heyrətamiz olsa da, təəssüf ki, ölkəmizdə elmin maliyyələşdirilməsi hələ də “qalıq prinsipi” üzrə həyata keçirilir. Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Ko mi təsinin rəsmi məlumatına görə, əgər 1980–1990-cı il
lər ərzində dövlət büdcəsindən elmə ayrılmış maliyyə vəsaitinin həcmi ümumi milli məhsulun (ÜMM) 0,3–0,5 %-ni təşkil edirdisə, bu rəqəm 1995-ci ildən baş layaraq ÜMM 0,2% səviyyəsinə enmişdir. Əlbəttə, bu həcmdə vəsait nəinki elmi inkişaf etmiş dövlətlər sırasında texnoloji sıçrayışa nail olmaq, hətta mövcud olan elmi potensialı, elementar olaraq, qorumaq üçün də əsla kifayət deyildir. Eyni za manda elmin maliyyələşdirmə həcminin sadəcə olaraq artırılması bazar iqtisadiyyatı şəraitində elmin rəqabət qabiliyyətinə nail olması üçün heç də qənaətbəxş tədbir sayıla bilməz. Ayrılan vəsaitlərin paylanmasında elə bir səmərəli mexanizm yaradılmalıdır ki, bu vəsaitlər az əhəmiyyətli təd qiqatlara yox, milli maraqlara cavab verən prioritet istiqamətlərə yönəldilsin. İns titutlara vəsait ayırarkən onların mul tidissiplinar elmi-tədqiqat proqramları çərçivəsində apar dıqları işlərini, nəşr olunmuş əsərlərin sayını, istinad gös təricisini, Akademiya üzvlərinin sayını, cavan elmlər dok tor - larının tərkibini, beynəlxalq elmi jur - nallarda iştiraklarını, elmi nəşrlərdə nə dərəcədə fəal olduqlarını nəzərə alaraq qiymətləndirmək lazımdır. Zənnimizcə, 9 ELM DÜNYASI / Elmi‐kütləvi jurnal / №02 (02) 2013 AMEA-nın fəaliyyətində elmi-tədqiqat işlərinin maliy yələş diril məsində məhz belə metodik yanaşma iş lənib hazırlanmalıdır. Digər tərəfdən biz yalnız dövlət büd cə - sindən maliyyələşməyə ümid bağlamamalı və onun nə vaxtsa lazım olan səviyyəyə çatacağını gözləməməliyik. Biz özümüz maliyyə vəsaiti əldə etməyi öyrənməliyik. Büdcəsində kənar mənbələrdən maliyyə vəsaitlərinin payı olan (kontraktlar, tə - sərrüfat müqavilələri, konsaltinq xidmətləri, dövlət-özəl tərəfdaşlığı və i.a.) ayrı-ayrı elmi təşkilatların təcrübəsi göstərir ki, bunu etmək mümkündür. Ancaq bu mümkün olsa da, bizim real şəraitimizdə o qədər də asan deyildir. Yaxşı bilirsiniz ki, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası institutlarının əksəriyyətində sınaq-təcrübə bazası yox dərəcəsindədir, mövcud olanlar isə elə vəziyyətdədir ki, aparılan tədqiqat işlərini rəqabət qabiliyyətli elmi məhsul kimi, in - tellektual mülkiyyət bazarında tələb olunan səviyyəyə çatdırmağa imkan vermir. Nə - ticədə innovasiya tsiklində qırılma baş verir, hətta çox perspektivli və ola bilsin ki, potensial baxımdan dünya nümunələrindən geri qalmayan yaxşı iş rəflərdə yatıb qalır. Vəziyyətdən çıxış yolunu biz elmi axtarışlarımızın müəyyən hissəsinin kom - mer siyaya yönəldilməsində görürük (“kom - mersiyalaşma” sözündən qorxmaq lazım deyildir, axı biz artıq bazar iq tisadiyyatı şəraitində yaşayır və işləyirik). Nəzərdə nə tutulur? Birincisi, bu, şəxsi kapitalı və xarici investisiyaları cəlb et məklə, Akademik ins titutların tematik planlarında tətbiqi xa rak terli elmi təd qi qatların həc - minin artırılmasını; ikincisi isə innovasiya fəa liy
yətini gücləndirməyi və bunun əsasında texnopark şəbəkələrininin, onların ideo logiyasının və
infra struk tur larının yaradıl masını nəzərdə tutur. Bu nə üçün lazımdır? Bu, elmi nəticələrin praktikada daha tez həyata keçirilməsinə yardım edərək, müasir “tətbiqetmə zonası”nın formalaşdırılmasına imkan verəcəkdir. Bu gün, gəlirin nəticə kimi vacib olduğu bir zamanda biz innovasiya müəssisələrini geniş inkişaf etdirməliyik. Bu müəssisələrin, texnoparkların özlərinin güzəştli ab-havalı investisiya infrastrukturu olmalıdır. Güman edirəm ki, Elmlər Aka de
- miyasının “tənəzzül vəziyyətindən çıxıb stabil maliyyələşməyə keçidi”ni təmin etmək məqsədi ilə maliyyələşdirmə sa - həsində müasir yanaşmaların tətbiqində olan maneələri aradan qaldırmağı, qa - nunvericiliyi zaman baxımından təhlil etməyi və AMEA ilə birgə respublikada marağı olan təşkilatlara təkliflərin hazır - lanmasını tapşırmaq vaxtı gəlib çatmışdır. Ümumiyyətlə, Azərbaycan elmi üçün bu gün tənəzzül dövrünün başa çatması bir fakt olaraq qəbul edilməlidir. Ölkəmiz əhə - miyyətli dərəcədə dəyişmişdir və biz bu gün yalnız elmə dəstək vermək barəsində düşünməməliyik, həmçinin xarici ölkələrin akademiyaları və elmi mərkəzləri ilə prioritet tərəfdaşlıq mövqeyindən mü - nasibətlər qurulmalıdır. Sözsüz ki, bu məqsədə nail olmaq üçün elmə sərf olunun xərclərin həddini tədricən, heç olmasa, ÜMM-in 1,0–1,2 %-nə qədər çatdırmaq lazımdır (müqayisə üçün qeyd edək ki, bu göstərici Ukraynada – 1,2 %, Rusiyada – 1,5 %-dir, Avropa İttifaqı isə elmin və innovasiya prosesinin maliy yələş diril - məsini ÜMM-in 3 %-i səviyyəsinə qal dır - mağı bu gün iddia edir).
/ Elmi‐kütləvi jurnal / №02 (02) 2013 Yüklə 0,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|