Dinler tariHİ BİLİm dali

 
20
Tirmurtinin her bir üyesi faklı tarikatlarda önem kazansa da, Vişnu ve Şiva’ya 
inananların her ikisini de tanrı olarak kabul ettikleri anlaşılmakdır
63
.  
Vişnu ve Şiva inanlılarına atfedilen Vişnuculuk ve Şivacılık iki ayrı dünya 
görüşünü temsil eder. Vişnucuların daha çok duygusal ve insânî oldukları, ilahları 
koruyan ve seven bir gruptan müteşekkil bulundukları ifade edilirken, Şivaizm’in daha 
çok felsefi ve bilimsel olduğu belirtilmektedir
64
.  
Modern Hinduizm’in Brahma’ya pek değer vermediği bilinmekle beraber 
bugün aslında trimurti inancının geçerliliğini pek de koruyamadığı, Brahma’nın sadece 
isminin bulunduğu, Vişnu ve Şiva kültlerinin ise sürekli birbirleriyle çatışma içinde 
oldukları söylenebilir
65
.  
         
a. Brahma 
Sanskritçe  genişleyen, büyüyen anlamındaki Brahma terimi Hint trimurtisinin 
yaratıcı tanrısı şeklinde kişileştirilmiştir
66
. Öte yandan Brahman, sihir ve büyüye ait şiir, 
dini merasim, adak rahibi, büyük ve ulu, dua ve adak merasimi, sihirli kudret ve her 
şeyin üzerinde olan mutlak kudret şeklinde de tanımlanmaktadır. Güneşteki  ışık ve 
sıcaklık kudreti, rüzgardaki hassalar, insânîn akıl ve bedenindeki kabiliyetlerin her biri 
Brahmanın tecellisi kabul edilmekte ve yeryüzündeki her şeyin esası, her şeyin 
yaratıcısı ve mutlak kudreti olarak tanımlanmaktadır
67
.   
Hinduizm’in kişileştirilmiş Brahması, Saguna Brahma olarak 
isimlendirilmektedir. Diğer bir adının da Iswara olduğu ifade edilen Saguna Brahma, 
gücü sınırsız, her şeyi bilen, her şeyde olan olarak nitelendirilmektedir
68
. 
Hint dini düşüncesinde iki Brahma söz konusu edilmekte ve zaman zaman isim 
ve görev karmaşası ortaya çıkmaktadır. Brahma, brh kökünden türeyen ve büyüklüğü, 
kudreti ve boyutu asla ölçülemeyen mutlak varlık olarak tanımlanmakta ve 
transandantal ve fenomenal olmak üzere iki temel fonksiyonel özelliğinin 
                                                 
63
 Narayanan, a.g.e., s. 47 
64
 Eliot, Sir Charles, Hinduism and Budhism, an Historical Sketch, Barnes and Noble Inc., New York  
    1971, s. 141 
65
 Meriç, a.g.e., s. 136 
66
 Helfer, J., “Brahma”, The Perennial Dictionary of World Religions, s. 116
 
67
 Bayur, Hikmet, Hindistan Tarihi, c. I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1987, s. 36 
68
 Bhaskarananda, a.g.e., s. 70 

---

 
21
bulunmaktadır. Ayrıca bazı kaynakların transandantal Brahma için Brahman; 
fonksiyonel Brahma içinse Brahma terimini kullandıkları; ancak Brahman kavramının 
Hindu din adamlarına verilen bir isim olması nedeniyle böyle bir kullanımın yanlış 
olacağı ifade edilmektedir
69
.    
Buna benzer bir ayrım da Bhaskarananda’nın The Essentials of Hinduism adlı 
eserinde yer almaktadır. Bhaskarananda, Nirguna Brahma ve Saguna Brahma şeklinde 
iki Brahma olduğunu ifade etmektedir. Nirguna Brahma deneyüstü yani transandantal 
Brahmadır ve sonsuzdur. Saguna Brahma ise kişileştirilmiş Brahma’dır ve diğer adı da 
Iswara’dır
70
.  
Saguna Brahma bu dünyanın yaratıcı tanrısı, gücü sınırsız, her şeyi bilen ve her 
şeyde olan şeklinde tanımlanmaktadır.  İsterse kendini evrende türlü türlü 
gösterebilmekte,  şekilsizliğine rağmen tanrısal büyülü gücü Maya sayesinde değişik 
şekillere girmektedir. Maya ile dünyayı, iyi ve kötüyü de içinde barındıracak biçimde 
yaratmıştır. Bir kobraya benzetilir. Zehri sadece ağzında olduğu için kendine bir zararı 
dokunmayan kobra gibi o da iyilik ya da kötülüğü sadece Maya’sında 
barındırmaktadır
71
.  
Hint mitolojisinde aslında pek de önemli bir yere sahip olmayan kişileştirilmiş 
Brahma’nın Vedalar’da tanrı kabul edilmediği, Rig Veda’da tanrı mertebesine 
yükseltilen Brahman sınıfının üyesi olduğu ifade edilmektedir. Zira önceleri sadece 
ibadetleri yöneten rahipler sınıfını oluşturmakta olan Brahmanların, son Vedalar 
döneminde bir hayli önem kazandıkları, hatta önce sosyal yapıda en üstte kendileri 
olmak üzere hükümdarlar ve askerlerden oluşan bir üstünlük sıralaması yaptıkları, halkı 
ezen bir Brahman egemenliğinin hüküm sürmesini sağladıkları belirtilmektedir. Böylece 
Brahma her şeyin yegane sebebi ve yaratıcısı sayılmaya, hatta insânîn ruhu yani atman 
ile özdeş olduğu düşünülmeye başlanmıştır
72
.  
                                                 
69
 Hayıt, Halil, Hinduizm’de Tanrı-Kainat İlişkisi, Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat 
    Fakültesi, Bursa 1984, s. 26 
70
 Bhaskarananda, a.g.e., s. 68 
71
 Bhaskarananda, a.g.e., s. 70 
72
 Bayur, a.g.e., s. 30  

---

 
22
En üst sosyal yapıyı teşkil eden Brahmanlar zamanla kendilerini tanrılardan da 
üstün görmeye başlamışlar, bütün dünyanın hatta tanrıların dahi adak âyinlerinde 
yaratıldıklarını iddia eder hale gelmişlerdir
73
.  
Önceleri sadece bir rahipler sınıfı olan Brahmanların tanrısallık kazanmalarının 
bir sebebi de, Hint düşüncesinin bütün tanrıları kurban olarak görmesine 
bağlanmaktadır. Çünkü kurban doğanın gücü kabul edilmekte ve Pracapati’nin doğanın 
gücüne eşit olduğuna inanılmaktadır. Dolayısıyla Brahma’nın da Pracapati ile 
özdeşleştirildiği ve kurban âyinlerini yaptırdıkları için Brahmanların tanrısallık 
kazandıkları ifade edilmektedir. Tanrıların kurban âyinlerinde yaratıldığı inancı ise 
beraberinde tanrıları yaratanların da Brahmanlar olduğu hükmünü getirmiştir
74
.  
Dünyanın yaratılışını sembolize eden Brahma, ulu tanrı Iswara’nın emriyle 
dünyaya şekil veren demiurg olarak tanımlanmaktadır
75
. Altın renginde dört yüzlü ya da 
başlı, beyaz giysiler içinde bir kaz ya da tavus kuşuna binmiş olarak veya bir lotus 
yaprağında dinlenirken tasvir edilmektedir
76
. Karısı müzik, şiir ve felsefe tanrıçası 
Sarasvati’dir ve Sanskrit yazısını onun icat ettiği söylenir. Tasvirlerde daha çok bir 
elinde kocası, diğer elinde palmiye yapraklarından bir kitap ve bazen de bir lotus içinde 
vina çalarken yer almaktadır
77
. 
Satapatha Brahmana’da Brahma’nın ateş ve papazlığın birleştirilmesinden 
doğduğu ifade edilmektedir. En fazla dikkat çeken özelliklerinden biri bilgi ile yakın 
ilgisi ve insanlarla tanrıların öğretmeni olmasıdır
78
.  
Schimmel, Brahmanların tanrısallık kazanmasını Hinduizm’deki kurtuluşa 
erme kavramından hareketle anlatmaktadır. Onun ifadeleriyle Hinduizm’de kurtuluşa 
erme üç şekilde gerçekleşir: Bir ilahı severek ona teslim olarak, bilgi ve marifet yoluyla 
ve de amellerle. Amellerle kurtuluşa erme eski dönemlerde ev sahibinin karısının da 
yardımıyla kurban merasimini gerçekleştirmesi ve Vedalar’ın okunmasıyla mümkün 
olmaktaydı. Ancak zamanla ağırlaşan bu kurban merasimleri Brahman adı verilen 
                                                 
73
 Doğrul, Ömer Rıza, Yeryüzündeki Dinler Tarihi, 3.bs,  İnkılâp ve Aka Kitabevleri Koll. Şti., İstanbul 
    1963, s. 76   
74
 Kaya, Hintlilerde Tanrı, s. 23-26. 
75
 Sarıkçıoğlu, a.g.e., s.172-175; Aydın, Ansiklopedik Dinler Sözlüğü, s. 113 
76
 Cesary, Rev. C., İndian Gods, Sages and Cities, Mittal Publications, Delhi 1987, s. 13; Meriç, a.g.e., s.  
    126 
77
 Meriç, a.g.e., s. 126  
78
 Helfer, a.g.md., s. 116 

---