«Dünya ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrinin əsərlərinin Azərbaycan dilində nəşr edilməsi haqqında»

FRANSUAZA SAQAN

54

– Bilirəm ki, «Arılar»ın  əsas mövzusu vicdan əza bı ilə 

bağlıdır; bundan başqa, onu da bilirəm ki, bu ko me di ya-

nın dəfələrlə  təqlidini çıxarmağa çalışıblar;  ək sər hallarda 

da ekzistensialistlər, düzdür?

– Hə, həm də  təkcə ekzistensialistlər yox, – Lo 

rans 

so yuq qanlılıqla qeyd etdi, – hamı  təqlid edirdi, tə bii ki, 

ro mantiklər də həmçinin.

– Nə demək olar, Ksavyenin ağlına gözəl bir ide 

ya 

gə lib. Bununla belə, o, sizi xəbərdar etməli idi ki, mən üç 

frank yox, üç milyon frank qonorar almışam! Si zin lə, elə 

mənim özümlə  də o, bundan daha artıq sə mi mi ol 

ma-

lı idi... Həm də onun görkəmindən elə nifrət yağırdı ki… 

Adama elə gəlirdi bu dəqiqə sə nin üzünə tüpürəcək… yə-

ni… az qala, mənə  şillə vu ra caq birinə öz qonorarımı ver-

mə yi qətiyyən ar zu la maz dım... nə isə… bu cür sifət ifadəsi 

qə tiy yən insanı heç bir şeyə ruhlandırmır… hər halda, hə rə-

nin özünə görə bir şıltaqlığı var da…

Lorans mənə qulaq asmırdı: onun təlaş dolu gö rü nü-

şü nə baxsaq, yəqin ki, indi ədəbiyyat lü ğə tini hara qoy-

ma sı haqqında fikirləşirdi; oradan Aris to fan la bağlı ya zıl-

mış məqalədən «Arılar»ın ümumi məz mu nu haqda nə isə 

oxu ma lıydı. Onun səsi getdikcə da ha uzaqdan gəlməyə 

başladı:

– Qulaq asın, Vensan, mən axı sizə dedim ki, ne cə is-

tə yir si nizsə, elə  də edin. Qonorarınıza  əl də vur ma ya ca-

ğam. Yaradıcılıq  əməyinizin nəticələrini məm nu niy yət lə 

bö lü şərdim – amma pianoçu əmə yi nin… daha bu uğurun 

yox… sizin bəxtiniz gətirdi, axı na düş dünüz, reklamınızı 

yax şı təşkil etdilər… am ma ba ğış layın məni! Bundan sonra 

ya özünüzə bu cür dəhşətli geyimi ala, ya da hansısa ağıllı 

bir işin qul pun dan yapışa bilərsiniz… məsələn, «Milçəklər»i 

ma liy yə ləş dirin, sonrasına isə baxarıq.

– «Arılar»ı, – mən qeyri-ixtiyari onun səhvini dü 

zəlt-

dim. 

– Sənin üçün bu qədər vacibdirsə, yaxşı, qoy «Arı lar» 

olsun, – o, əsəbiləşdi və yenidən «sən»ə keç di. Mən gül-

mə yə başladım:

– Bu, Aristofan üçün vacib idi. Özünüz fikirləşin: o 

bəd bəxt hər dəfə «Arılar», «Arılar», «Milçəklər» yox» – 

deyə cingildəməkdən nə dərəcədə bezibmiş… 

---

BOYUNDURUQ

55

– Niyə? Nə üçün hər dəfə?

– Axı,  əzizim, o vaxtlar Yunanıstanda, ümu 

miy yət-

lə, arı yox idi, milçək var idi; təsəvvür edir sən, bircə də nə 

də arı yox idi! Arılar vicdan əzabını sim vo lizə edir, Aris to-

fanın qəhrəmanları isə – siz də, yə qin, yaxşı xa tır layırsınız 

– bunun nə demək ol du ğu nu bil mir lər. Bax, at Avropada 

kənd linin əmək se vər li yi nin simvoludur. İndi hansı kənddə 

at görə bi lər si niz? Hər halda, mən heç vaxt görməmişəm, 

– mən so 

yuq-soyuq  şərh verdim, Lorans isə yerindəcə 

do nub-qalmışdı, hətta başını aşağı əymişdi. Bir sözlə, ləz-

zət alırdı.

Vaxt itirmədən Loransı Bonnun bu uğursuz layi 

hə-

si ni unutmağa vadar etmək lazım idi; əgər indi bu 

nu 

edə bilməsəydim, müxtəlif ittihamlar və  mə zəm mət lər 

eşitməli olacaqdım; tutaq ki, film bö yük uğur qa zan dı, o 

za man «çox təəssüf, siz onun çə kil mə sində  iştirak et mə-

di niz» deyiləcəkdi,  əgər mü 

vəf fə qiy yətsizliyə  uğrasaydı, 

«sən özü nü azacıq co mərd apar saydın, hər şey başqa cür 

ola bi 

lər di» de

 

yi lə cək di.  İs tənilən halda Loransın gözləri 

qar şı sın da dar ma da ğın ediləcəkdim.

– Yeri gəlmişkən, bu Ksavye qəribə oğlandır; o, məni 

ya man əyləndirdi. Siz onu yaxşı tanıyırsınız?

– Yetərincə… – Loransın sifətində dalğınlıq və  şəf-

qət ifadə olundu; adətən, cavabsız məhəbbətlə se 

vən 

və bu sevgilərinə görə  qəddarlıqla cəzalandırılan ki 

şi lə ri 

xatırladıqda qadınların sifətlərində belə bir ifa 

də ya 

ra nır; 

ara dan iyirmi il keçməsinə bax ma ya raq, bə zən onlar haq-

qın da elə ürəkdən danışırlar ki… hal bu ki bu aşiqlər, za ma-

nın da o mütəəssirlikdən bir qı rın tı da qazana bilməyiblər.

– Zavallı Ksavye, – o, danışmağa başladı, – elə sen ti-

men taldır ki… Onda qəribə nə var axı?

– Əşi heç… sadəcə, özünə acığı tutur ki, niyə sizi mə-

nim kimi arvad hesabına yaşayan birinin əlindən ala bil mə-

yib. Əgər özünü daha cəsarətli apararaq və son mə qam da 

geri çəkilməsəydi, hər şeyin tamam baş qa cür ola bi lə cə-

yini söyləyərək lap zəhləmi tök dü. Elə qəzəbləndim ki!

– Nə? Nə? – Lorans qəzəbindən sözün əsl mə na sın-

da coşdu, – necə  yəni  əgər o geri çə kil mə səy di? Bü tün 

bunlar nə deməkdir? Bu Ksavye düz beş il mə nim da lım-

ca it balası kimi sürünüb. Əgər ge ri çə kil mə səy di? Doğ-

---

FRANSUAZA SAQAN

56

ru dan? Deməli, yalnız Ksav ye nin sa yə sində mən sənə ərə 

get mi şəm? – Lorans əsə bi ləş diyindən bir yer də qərar tuta 

bil mir və təkrar-tək rar beynimi taq qıl dat mağa başlayırdı, – 

yox bir, Ksav ye geri çəkildi, – o, dayanmadan təkrar edir-

di, – sə hər dən axşama kimi, aylarla dayanmadan inil də yir-

di, ayaq la rımın altına düşüb zingildəyirdi! Sən bir işə bax! 

İşə bir bax! Nədir, bütün bunları sənə onun özü da nı şıb? 

Mən sifətimə sirli və  sədaqətli bir ifadə verdim; nə 

qə dər təəccüblü olsa da, bu ifadələr birlikdə çox gö 

zəl 

uyu şur.

– Yox, daha sənə heç nə danışmayacağam. Bəl kə də, 

yax şı başa düşməmişəm. Ümumiyyətlə, onun özü 

nün 

yox, sənin aşiq olmağın haqqında da nış ma sın da dəhşətli 

heç nə yoxdur. 

– Necə yəni yoxdur? – Lorans lap özündən çıxdı.

– Sadəcə, o qısqanır.

– Amma o, sənə  qısqanmır, – Lorans birdən-birə ba-

ğır ma ğa başladı, – onun qibtə etdiyi sən deyilsən. O part-

layır ki, sən yağ-bal içində üzürsən! Ona lazım olan budur, 

hər halda, bunu dəqiq bilirəm. Özü xə si sin biridir, beləsi 

yer üzünə  gəlməyib və  sənin hər də fə  nələrsə almağın 

onun ürəyinə xəncər kimi batır. Pa xıl lı ğı nın səbəbi də bu-

dur, inan mənə.

Lorans belə olanda çox xoşuma gəlirdi: azad, qə zəb-

lən miş, demək olar, sadə sifətli, aydın səs li… Belə olanda 

onu daha çox bəyənirdim – abır sız, özündən çıxmış, təbii, 

sərt; o, özündə bu xü su siy yət ləri görmək istəmirdi, belə 

gö rün mək xo şu na gəl mir di. Mənimsə  əksinə… O, özünü 

nü fuz lu, ideal, sa kit, intellektli, oxumuş, sadəlövh, xə yal-

pər vər tə səv vür edirdi və belə görünməyə ça lı şır dı… Uzun 

sözün qısası, özünü və başqalarını inan dır maq is tə yir di ki, 

ol du ğu kimi deyil. Mənə elə  gə lir ki, in san öv la dının  ən 

ge niş yayılmış  və  ən dəh şət li bəd bəxt lik lərindən biri də 

bu dur – özündən qaç maq və özü nə  əks olan şeyə qarşı 

giz li, acgöz bir ca nat ma ilə ya şa maq;  əgər insanın bütün 

var lı ğı şübhə altına alı nır sa, bu, sözün əsl mənasında, qor-

xu lu olur…

Mənim haqqımda danışmalı olsaq, bir qə dər daha 

cid di və daha əməksevər görünmək is tər dim; yün gül xa-

siy yətl i və dağınıq adam təsiri ba ğış la maq dan yorul muş-

dum… bir az daha çox, bir az daha az, vəssalam…

---