E. A. MƏMMƏdova
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
17 məqsədilə yerüstü sulardan istifadə edilməlidir. Düzənliyin böyük bir sahəsi yeraltı sulardan istifadə üçün „xüsusilə perspektivli” və „perspektivli”dir. „Xüsusilə perspektivli” sahələr Tovuz-çayın cənub-şərq hissəsində gətirmə konusunun mərkəz his-səsində yayılmışdır. Düzənliyin periferiyası üzrə yeraltı sulardan istifadə üçün „zəif perspektivli” sahələr qeyd olunur. Qarabağ düzənliyinin yeraltı su yataqları zonası bütövlükdə yeraltı sulardan istifadə üçün „perspektivli” hesab olunur. Burada suvarma üçün əsas su mənbəyi kimi yerüstü sulardan istifadə edilə bilər. Ərazinin çox kiçik bir hissəsini „perspektivli” və „xüsusilə perspektivli” sahələr əhatə edir. Dağ zonası zolağında, Kür çayının sol sahilində və düzənliyin cənub-şərq hissəsində yeraltı sulardan istifadə üçün „zəif perspektivli ” və „xüsusilə zəif perspektivli” zonalar ayrılır. Mil düzənliyinin yeraltı su yataqları zonası bütövlükdə „perspektivli” hesab olunur. Nisbətən „zəif perspektivli” sahələr düzənliyin dağətəyi zolağında rast gəlir. Talış dağətəyi düzənliyinin yeraltı su yatağı zonası yeraltı sulardan istifadə üçün „zəif perspektivli”dir. „Perspektivli” sahə-lər Lənkərançayın gətirmə konusu sahəsində və Cəlilabad şəhəri zonasında yayılmışdır. Naxçıvan düzənliyinin yeraltı su yatağı zonası yeraltı sulardan istifadə üçün „zəif perspektivli” hesab olunur. Sədərək və Şərur düzləri hüdudunda „perspektivli” sahələrə rast gəlmək mümkündür. Hər bir düzənliyin sahəsində sugötürücülər sulu hori-zontların konkret hidrogeoloji parametrləri nəzərə alınmaqla yeraltı sulardan istifadə üçün perspektivli sahələrdə yerləşdiril-məlidir. Şirin yeraltı suların istismar ehtiyatı modulları təsərrüfat- içmək məqsədləri üçün suya olan təlabat modulundan böyük olan sahələrdə iri, mərkəzləşdirilmiş sugötürücülərin yaradılması məqsədəuyğundur.Təsərrüfat-içmək məqsədləri üçün suya olan təlabat modulu şirin yeraltı suların istismar ehtiyatı modulundan böyük olan sahələrdə hidrogeoloji şərait xüsusilə əlverişsiz olduğu üçün kiçik mərkəzləşdirilmiş sugötürücülərin qurulması zəruridir. 18 1.4. Hidrogeoloji tədqiqatların əsas növləri Yeraltı suların öyrənilməsində hidrogeoloji tədqiqatların növləri həll ediləcək məsələnin xarakterindən, miqyasından və spesifik xüsusiyyətlərindən, yatağın öyrənilmə dərəcəsindən, mürəkkəbliyindən və təbii şəraitinin xüsusiyyətlərindən, layi- hələndirilən tədqiqatın icrasının konkret texniki - iqtisadi göstəricilərindən asılı olaraq təyin edilir. Praktiki olaraq, bütün hallarda yeraltı suların öyrənilməsi hidrogeoloji və di-gər tədqiqat növlərini özündə birləşdirən mürəkkəb kompleks tədqiqat kimi özünü büruzə verir. Hidrogeoloji tədqiqatların əsas növlərinə aşağıdakılar aiddir: -Fond və dərc olunmuş materialların toplanması, ümumi- ləşdirilməsi və analizi yeraltı suların öyrənilməsinin ilk mərhə- ləsində aparılır. Bu zaman əsas diqqət rayonun geoloji və hidrogeoloji şəraitinə, fəaliyyyətdə olan sugötürücünün və ayrı – ayrı istismar quyularının iş rejiminə verilir. - Rekoqnostsirovka tədqiqatı sahənin sərhədlərinin dəqiq- ləşdirilməsi, geoloji- , geomorfoloji- və hidrogeoloji xüsusiy- yətlərinin qabaqcadan öyrənilməsi, o cümlədən müxtəlif növ kəşfiyyat işlərinin yerinə yetirilməsinin texniki – iqtisadi şərai-tini müəyyənləşdirmək məqsədilə aparılır. - Hidrogeoloji planalma kompleks çöl tədqiqatından ibarət olub, ərazinin hidrogeoloji şəraitinin öyrənilməsi və xəritələnməsi (hidrogeoloji kəsilişin, sulu layların və yeraltı suların müxtəlif tiplərinin yayılması qanunauyğunluqları və onların keyfiyyəti) məqsədilə aparılır. - Kəşfiyyat işlərinə qazmalar, qazma quyuları, bəzi hal- larda şurf, ensiz arx və s. aiddir. Qazıma işləri hidrogeoloji quyuların qazılması tələb olunan dərinliyə qədər geoloji – litoloji kəsilişi öyrənməyə, sulu horizontun daban və tavanını, yatım dərinliyini, onun qalınlığını, sulu süxurların tərkibini, yeraltı su səviyyəsinin vəziyyətini və pyezometrik səviyyəni, təzyiqin 19 hündürlüyünü, müəyyən şəraitdə isə quyularla suyun axıb getmə hündürlüyünü müəyyən etməyə imkan verir. -Təcrübə – süzülmə işləri sulu layların və aerasiya zo-nası süxurlarının hidrogeoloji parametrlərinin təyini məqsədilə aparılır və bu zaman quyulardan suçəkmə, quyulara və şurflara suvurma və s. işlər həyata keçirilir. Suçəkmə təcrübə – süzülmə işlərinin əsas növüdür. Bu iş müxtəlif məqsədlərlə yeraltı suların hidrogeoloji tədqiqatında aparılır. Quyulara və şurflara su vurulması əksər hallarda, torpaqların suvarılması və qurudulması, kanalların çəkilməsi, su anbarlarının tikilməsi məqsədilə aparılır. -Yeraltı suların rejimi üzərində müşahidələr - onların formalaşması şəraitinin qiymətləndirilməsi, rejimin proqnoz- laşdırılması, bu sulardan istifadə və ya onlarla mübarizə, ehtiyatının qiymətləndirilməsi, onların çirklənmədən qorun-ması üçün tədbirlərin işlənilib hazırlanması məqsədilə aparılır. Rejim müşahidələri quyu, bulaq, çayların üzərində qurulmuş suölçən məntəqələrdən ibarət xüsusi şəbəkə üzrə aparılır. -Sınaq və laboratoriya işləri- qruntların su-fiziki xassə- lərinin və yeraltı suların kimyəvi və qaz tərkibinin öyrənil-məsi məqsədilə aparılır. Bu iş zamanı süxur və su nümunəsi götürülür və müxtəlif növ analizlər edilir. Nümunələr hidro- geoloji planalma, kəşfiyyat işləri, təcrübə – süzülmə işləri və yeraltı suların rejimi üzərində müşahidələr prosesində götürülür. Hidrogeoloji tədqiqatın məqsəd və məsələlərindən asılı olaraq, işlərin əsas növlərinə geofiziki, topoqrafik – geodezik, hidrogeoloji işlərin aparılması da əlavə edilə bilər. Hidrogeoloji tədqiqatların növünün və həllinin əsaslandırılması daha mükəmməl strukturun təyini, öyrənilən rayo-nun konkret xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla həmin tədqiqatların təşkili və aparılma ardıcıllığı, bu prosesdə operativ nəzarət, alınan nəticələrin nəzərə alınması ilə zəruri düzəlişlərin edilməsi - hidrogeoloji tədqiqat üsullarının əsas məsələsidir. Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|