E. A. MƏMMƏdova
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II qrup - mürəkkəb hidrogeoloji şəraitə malik yataqlar.
- III qrup - çox mürəkkəb hidrogeoloji şəraitə malik yataqlar.
14 və ya təbii ehtiyatla qidalanan, eynicinsli süxurlarda intişar tapmış artezian hövzələrinin, gətirmə konuslarının və dağarası çökəkliklərin yeraltı suları aiddir. II qrup - mürəkkəb hidrogeoloji şəraitə malik yataqlar. Adətən yeraltı sular stabil yatım şəraiti, dəyişkən qalınlıqlı müxtəlif litoloji tərkib və süzülmə xüsusiyyətlərinə malik (qeyri-bərabər çatlı və ya karstlaşmış) kollektorlarda formalaşır. İstismar ehtiyatının formalaşması mənbələrindən bir qismi axtarış işləri ilə dəqiq, bir qismi isə təxmini təyin edilə bilər. İstismar zamanı suyun keyfiyyətinin dəyişməsi proqnozlaşdırılır. Bu qrupa çay dərələrində ehtiyatı dövrü bərpa olunan B yarımtipinin, müxtəlif litoloji tərkibə və süzülmə xüsusiyyətlərinə malik süxurlardakı artezian hövzələrinin, çat və çat-karst süxurları massivində məhdud sahəli strukturların YSY - ni aid etmək olar. III qrup - çox mürəkkəb hidrogeoloji şəraitə malik yataqlar. Yeraltı suların istismar ehtiyatı mürəkkəb süzülmə şəraitində qarışıq tərkibli (müxtəlif çatlı və karstlaşmış) kollektorlarda formalaşır ki, bunlar da lokal sahələrdə, yaxud laylarda dəyişən qalınlıqlı süxurlarla və tektonik pozulmalarla mürəkkəbləşmiş olurlar. Yeraltı suların istismar ehtiyatının formalaşması mənbələri kəşfiyyat işləri zamanı dəqiq, istismar zamanı suyun keyfiy-yətinin dəyişməsi isə təxmini təyin edilir. Bu qrupa çat və çat-karst sahələrinin, çayla əlaqəsi olmayan, artezian hövzələrinin kənar hissələrindəki yeraltı su yataqlarını aid etmək olar. Azərbaycanın düzən rayonlarında az minerallaşmış yeraltı suların səmərəli istifadəsinə görə yeraltı su yataqlarının beş tipi ayrılmışdır(V.A.Listenqarten,1983): xüsusilə perspektivli, pers- pektivli, zəif perspektivli, xüsusilə zəif perspektivli və qeyri- perspektivli (cəd. 1). Bu təsnifatlaşdırma zamanı birinci növbədə, az minerallaşmış yeraltı suların ehtiyatının təsərrüfat-içmək məqsədləri üçün istifadəsi nəzərə alınmışdır. 15 Respublikanın düzən rayonları üçün aparılmış rayonlaşdırma göstərir ki, ərazinin çox hissəsi az minerallaşmış yeraltı sulardan istifadə üçün perspektivlidir. Bu isə bir daha sübut edir ki, dağ çaylarının gətirmə konslarının şleyfləri ilə əlaqədar olan az minerallaşmış YSY kifayət qədər zəngin ehtiyata malikdir. Cədvəl 1 Azərbaycanın yeraltı su yataqlarının istifadə perspektivliyinə görə təsnifatı İstifadə perspek- tivliyinə görə yeraltı su yataqlarının tipləri Şirin(M şse ) və az duzlu (M adse ) yeraltı suların istismar ehtiyatı modullarının təsərrüfat-içməli su təchizatı (TİS t ) və suvarma (T suv ) üçün suya olan təlabat modullarına nisbəti Az minerallaşmış yeraltı sulardan istifadə imkanlarının səciyyəsi Az minerallaşmış yeraltı suların istismarı üçün səmərəli üsullar I.Xüsusilə perspektivli II.Perspek- tivli III.Zəif pers- pektivli M şse ≥T TİSt +T suv T TİSt +T suv >M şse ≥T TİSt M şse ≤M şse +M adse Təsərrüfat-içməli su təchizatı və suvarma şirin yeraltı suların istismarı hesabına təmin oluna bilər Təsərrüfat-içməli su təchizatı tamamilə, suvarma isə qismən şirin yeraltı sular hesabına yerinə yetirilə bilər; suvarma üçün zəif duzlu yeraltı sulardan da istifadə etmək olar Təsərrüfat-içməli su təchizatı şirin və az duzlu yeraltı suların istismarı hesabına ola bilər; suvarma üçün qonşu sahələrin və ya digər mənbələrin sula- rından istifadə edil- məlidir Şirin yeraltı sulara- iri və ya xətti, mər- kəzləşdirilmiş su- götürücülər Şirin yeraltı sulara- xətti mərkəzləşdi- rilmiş, zəif duzlu yeraltı sulara-qey- ri-mərkəzləşdiril- miş sugötürücülər Şirin yeraltı sulara- kiçik mərkəzləşdi- rilmiş, az duzlu yeraltı sulara-qey- ri-mərkəzləşdiril- miş sugötürücülər 16 Qusar düzənliyinin yeraltı su yataqları bütövlükdə istifadə üçün „perspektivli” hesab olunur. Düzənliyin şimal-şərq hissəsində (Samur və Qusarçay dərələri arasında Samur-Abşeron kanalı relyefi üzrə) kifayət qədər geniş bir sahə „xüsusilə perspektivli” hesab olunur. Alazan-Əyriçay düzənliyinin yeraltı su yataqları „xüsusilə perspektivli” hesab olunur. Yalnız düzənliyin cənub-şərq hissə-sində (İsmayıllı şəhəri ərazisində) ayrı-ayrı sahələr „perspektivli” qeyd olunur. Şirvan düzənliyinin yeraltı su yataqları „xüsusilə zəif perspektivli”dir. Bununla belə, Göyçayın gətirmə konusunda, Turyançay və Ağsuçayın gətirmə konuslarının oxları boyu „perspektivli” sahələr qeyd olunur. Düzənliyin ərazisinin böyük bir hissəsi yeraltı sulardan istifadə üçün „zəif və xüsusilə zəif perspektivli” hesab olunur. Gəncə düzənliyinin yeraltı su yataqları bütövlükdə „perspektivli” hesab olunur. Bununla belə, bu ərazidə suvarma 1 2 3 4 IV. Xüsusilə zəif perspektivli V.Qeyri-perspek- tivli M şse +M adse M şse ≅ M adse ≅ 0 Təsərrüfat-içməli su təchizatı şirin və az duzlu yeraltı sular hesabına qismən yeri-nə yetirilir; təsərrüfat- içməli su təchizatı və suvarma üçün suya olan təlabat qonşu sahələrin və digər mənbələrin yeraltı su-ları hesabına tam ödənilə bilər Təsərrüfat-içməli su təchizatı və suvarma üçün suya olan təlabat qonşu sahələrin və digər mənbələrin yeral-tı suları hesabına ödə- nilməlidir Şirin və az duzlu yeraltı sulara- qeyri mərkəz- ləşdirilmiş sugö- türücülər Sugötürücülərin qurulması müm- kün deyildir Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|