Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №6 (76) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №6 (76)

124 
     
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 6 (76) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 6 (76) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 6 (76) 
 
 
ŞƏHLA QULİYEVA  
NDU-Tibb fakültəsinin rezidenti 
GÜLTƏKİN ƏLİYEVA   
Naxçıvan Dövlət Universiteti,  
Nax Mr Onkoloji Mərkəzi, Nax Mr Doğum  Mərkəzi 
UOT:618 
 
20-55 YAŞLI QADINLAR ARASINDA MASTOPATİYANIN RASTGƏLMƏ TEZLİYİ 
 
  Süd  vəzi  mürəkkəb  hipotalamus-hipofiz-yumurtalıq  sisteminin  hormonal  dəyişikliklərə  
reaksiya  verən  bir  həlqəsidir. Bu  reaksiya  xüsusilə  qadın  cinsiyyət  üzvlərində  hiperplastik  
xəstəliklər – endometrioz, mioma, poliplərə  verilən  reaksiyadır.  Əsas  xüsusiyyəti isə, süd  vəzi  
toxumasının    proleterativ    dəyişməsidir.  Məsələn:  endometrioz    zamanı    süd    vəzi    vəzili-fibroz 
mastopatiya,  mioma    zamanı    fibroz  fibroz-kistoz  –  düyün    əmələ    gəlməyə    meylli,  dayanıqlı  
hiperplaziya    zamanı    isə    süd    vəzində    yağ    komponenti    üstünlük    təşkil    edir  .  Yəni  süd  
vəzilərinin    strukturu,  vəziyyəti    hormonal    sistemdə    baş    verən    dəyişikliklərin    həssas  
göstəricisidir. Süd vəzinin  mastopatiyası  xoş xassəli xəstəlikdir. Bu zaman süd vəzi toxumasında 
patoloji  artım  baş  verir.  Formaları  -  paycıqlı  ,  axarda,  kistoz,  fibroz,  adenoz-vəzili  komponentin 
üstünlüyü  ilə  gedən  diffuz  proses.  Diffuz  fibro-kistoz-fibroz  toxuma  üstünlüyü  ilə,  fibro-kistoz- 
kistoz  toxuma  üstünlüyü  ilə,  qarışıq  forma,  sklerozlaşmış  adenoz,  düyünlü  forma  mastopatiya 
öyrənilir.  Süd  vəzilərindəki  tsiklik  dəyişiklik  hipotalamus-hipofiz-  yumurtalıq  böyrəküstü  vəzi 
sisteminin  bütün  etaplarındakı  neyroendokrin  dəyişikliklərdən  asılıdır.  Məsələn  qadın  cinsiyyət 
üzvlərindəki  hiperplaziya  və  süd  vəzilərindəki  dəyişikliklər  eyni  neyroendokrin  mexanizmlərin 
pozğunluqları ilə baş verir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Mastopatiyanın  təsnifatı  sterogen  və  progesteronun  snerjik  təsiri  ilə  süd  vəzi  epitelial 
hüceyrələr  inkişaf  edir  yəni  bu  hormonlar  mamogenezdə  iştirak  edir.  Süd  vəzin  toxumasında  çox 
miqdarda qonodotrop hormonlara, estrogen, progesterona, insulinə və prolaktinə spesifik reseptorlar 
mövcüddur.  Epitelial  hüceyrələrdə  yerləşən  progesteron  və  prolaktinə  spesifik  reseptorlar  daha 
çoxluq təşkil edir. 
 
Lokal forma 
Mastopatiya 
Fibroadenoma 
Süd vəzi 
kistası 
Diffuz forma 
Kistoz 
Düyünlü  
Süd axarı 
papilloması 
Fibroz 
kistoz 
Fibroz 

---

125 
 
 
 
Aybaşı  tsikli  normaya  salınandan  dayanıqlı  estrogen-progesteron  tsiklik  ifrazı  alındıqdan 
sonra  süd  vəzinin  morfoloji  strukturu  dəyişir.  Süd  vəzinin  reproduktiv    inkişaf    genezində  
prolaktinin    estrogen    və  progesteronla  birlikdə  funksional  aktivlik  hamiləlik  zamanı    isə    süd  
vəzilərini    laktasiyaya  hazırlayır.  Proqesteronunun    reseptorlarının    estrogen    ekspressiyasını  
azaltmaq  xüsusiyyəti – orqanizmdə  aktiv  estrogenlərin  local  konsentrasiyasını  azaldır. Beləliklə  
də, süd  vəzi  toxumasının  proleteraziyasının  qarşısını  alır. Estrogen  kimi, Proqesteron  da  süd  
vəzi    epitelinin    hüceyrə    proleterasiyasına    səbəb  olur.  Ancaq,  böyümə    faktorunun    təsiri    ilə   
Proqesteron  –(T.B.F.)    transformasiyaedici    və    (E.B.F  )–  epidermal    böyümə    faktorunun  
ekspressiyasını    artırır.Eyni    zamanda  -T.B.F.    və    İnsulinəbənzər    böyümə  faktoru  (İ.B.F.)-nun  
ekspressiyasını  endirir.Yuxarıda  göstərilən  faktorlar  proqesteronun  təsiri  ilə  süd  vəzilərinin  
stromasında    əmələ    gəlir.  Məlumdur  ki,  E.B.F.,  -T.B.F.        və    İ.B.F.    epitelin    proleterasiyasına  
səbəb  olur, ancaq  -T.B.F.  isə  bu  proleterasiyanı  tormozlayır.   Böyümə  faktorları öz  effektlərini  
proqesteron  təyin  olunan  kimi  göstərmir. Daha  gec  zamanda  ləng  göstərir. Bu  zaman  əvvəlcə  
toxumaların  proleferasiyası,  sonar  isə  azalması   baş  verir. Hiperplastik  proseslər  58%  halda  
hiperprolaktinemik    proseslər    zamanı    baş    verir.  Testesteron    və    estrogenin    pre.-    və  
nostmenopauzada  yüksəlməsi  həmişə  abdominal  piylənmə  ilə  assosiasiya  olunur. Abdominal  
piylənmə  isə, demək  olar  ki, həmişə  insulinorezistentlik  və  hiperinsulinemiya  ilə  gedir. Bu  da  
kalorili  qida  qəbulu  və  az  fiziki  aktivliyin  nəticəsidir. Süd vəzilərindəki funksional və orqanik 
dəyişikliklər istər normada istərsə də patologiyalar zamanı aybaşı tsiklindən asılıdır. Eyni zamanda 
uşaqlıq ,uşaqlıq boynu ,yumurtalıq ,uşaqlıq yolu, borularının selikli qışası da aybaşı tsiklinə uyğun 
olaraq  dəyişikliyı  uğrayır.Yəni  ginekoloji  hormonal  xəstəliklərin  hormonal  səbəbi  elə  süd 
vəzilərinin  xəstəliklərinində  əsasında  durur.  Aybaşı  funksiyasının,hormonal  pozğunluğu  aybaşının 
II fazasında progestronun defisiti, 17 
??????estradiolun,ifrazının artıqlığı, hiperprolaktinomiya, süd vəzi 
toxumalarının  estrogen  reseptorlarının  hesabına  həssaslığının  artması,  digər  endokrin  vəzlərin 
xəstəlikləri, süni və öz-özünə abortlar- hamiləliyə uyğun olaraq hormonal yenidənqurmanı  yarıda 
kəsilməsi  uşaqlıq  və  yumurtalıq  kimi  süd  vəzilərində  patoloji  proseslərin  yaranmasına  və  ya  bu 
proseslərə  fon  yarada  biləcək  proseslərə  səbəb  olur.Piylənmə-degenerativ  xəstəliklərə  aid  olan 
xəstəlik kimi insulinə rezistentlik hiperinsulinemiya,şəkərli diabet və hipertoniya xəstəliyi kimi süd 
vəzin hiperplastik xəstəliklərinə səbəb olub  , metabolik sindrom kimi meydana çıxır. Süd vəzilərin  

---