Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №6 (76) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №6 (76)

144 
Nəticə 
 Muxtar  respublikanın  təsərrüfatlarında  saxlanılan  camışların  anoplosefalyatoz  invziyalarının  
ekstensivliyinin    orta  göstəricisi  17,2%  olmuşdur.  Sestodların  növ  mənsubiyyəti  araşdırılarkən  28 
nüsxə  M.benedeni  (54,9%),  11  nüsxə  Th.giardi  (21,5%),  7  nüsxə  M.expansa  (13,7%)  və  3  nüsxə 
A.centripunctata  (5,9%)  aşkar  edildi.  Bağırsaqlardan  tapılmış  2  sestodun  (3,9%)  xarakterik 
əlamətləri formalaşmadığı üçün təyin edilmədi.  
Aparılan  araşdırmalarda  aşkar  edilmiş    sestodların  minimal  və  maksimal  uzunluqları, 
həmçinin,  sestodların  inkişaflarının  yetişkənlik  fazaları  da  müəyyənləşdirilmişdir.  Camışların 
bağırsaqlarından tapılan  sestodun ən kiçiyinin uzunluğu 9,8 sm, ən böyüyünün uzunluğu isə 5,63 
m-ə  çatmışdır.  Camışların  bağırsaqlarında  da  parazitlik  edən  anoplosefalyat  növlərindən 
M.benedeni  növü    daha  çox  müşahidə  edilmişdir.  Heyvanların  anoplosefalyatlarla  intensiv 
yoluxması,  helmintlərin    aralıq  sahiblərinin  otlaqlarda    geniş  yayılmasından  birbaşa    asılıdır. 
Biohelmintlər  olan  bağırsaq  sestodları  inkişaflarının  sürfə  mərhələsini  müxtəlif    torpaq 
həşəratlarının  (oribatid gənələri, ayaqquyruqlular və s.) bədənində keçirirlər.  
 
 
ƏDƏBİYYAT 
 
1.
 
Məmmədov E.N. Camışlarda parazitlik edən  anoplosefalyatların ilin     müxtəlif fəsillərində 
yetkinlik strukturu // Azərbaycan Zooloqlar      Cəmiyyətinin Əsərləri. Bakı, 2012, IV cild, №1, 
s.126-130 
2.
 
Memmedov  E.  Nahçivan  Özerk  Cumhuriyetinde  ruminatlarda  Anoplocephalidae  türlerinin 
yayğınlığı // Kafkas Üniversitesi Veteriner fakültesi dergisi. Kars,   Türkiye, 2011, cilt 17, sayı  4,  
s. 581-584 
3.
 
Арабханов  Б.Г.  Аноплоцефалятозы  буйволов  в  Азербайджанской    ССР:              Автореф. 
дис. …  канд. вет. наук.  Баку,   1971. 26 с 
4.
 
Мамедов А.К. Изучение гельминтофауны крупного рогатого скота,            буйволов и 
зебу  в  Азербайджане  /  Сб.  Работ  по  гельминтол.,  посвящ.    90-летию  со  дня  рожд.  Акад. 
К.И.Скрябина. Москва, 1971, с. 208-213 
5.
 
Мамедов  Э.Н.  Эпизоотологическая  характеристика      анополоцефалятозов  крупного 
рогатого скота в Нахчыванской Автономной Республике / Мат. V-ой Международной науч-
практич. конференц. (Одесса, Лондон, 26 мая-2 июня 2001 года), с.7-8 
6.
 
Мигачева Л.Д., Котельников Г.А. Копроовоскопическая диагностика          стронгилятозов 
овец // Тр. Всес. ин-та   гельминтол. им. Скряб
ина  Москва, 1989,  т.30, с. 87-92 
7.
 
Ивашкин  В.М.,  Мухамадиев  С.А.  Определитель  гельминтов    крупного  рогатого  скота. 
Москва: Наука, 1981, 259 с 
8.
 
Прядко  Э.И,  Казкенов  А.А.,  Губайдулин  Н.А.  Гельминты  копытных  животных.  Алма-
ата:  Кайнар, 1974,  с.158-160 
ABSTRACT 
                                                                                                                  Etibar Mammadov 
 
Anoplocephalates  of  buffolos  in the Nakhchivan Autonomous Republic 
Per  2013-2015  in  various  areas  of  Nakhchivan  АR  with  the  methods  carpological  and 
helminthological dissection of thin intestines of buffalos were studied the species structure of agents 
of  anoplocephalates.  46  intestines  of  buffalos  were  observed.    By  results  of  dissection  intestines 
were found 4 species of anoplocephalates: Moniezia expansa, M.benedeni, Thysaniezia giardi and 
Avitellina centripunctata. As a result of researches 46 intestines of buffalos  were found 51 cestodes 
from which 7 was (13.7 %) M.expansa, 28 were (54.9 %) - M. benedeni, 11 (21.5%) were Th.giardi 
and 3 were (5.9 %) А. centripunctata. Average intensity of invasion at small cattle varied between 1 
to 4 (mean 4.2±0.5) helminthes.   
 
 

---

145 
РЕЗЮМЕ 
                                                                                 Этибар Мамедов 
Аноплоцефалятозы  буйволов в Нахчыванской Автономной Республике 
      В  2013-2015  гг.  проведено  изучение  зараженности  буйволов  аноплоцефалятами  в 
различных  районов  Нахчыванской  АР.  Методом    копроовоскопи  и  послеубойного 
гельминтологического  вскрытия    тонкого  кишечника  буйволов  изучали  распространение  и 
видовой  состав  анополоцефалят.  Исследовано  46  кишечников  буйволов.  По  результатам  
вскрытия кишечника обнаружены 4 видов  цестод: Moniezia  expansa, M.benedeni, Thysaniezia 
giardi  и  Avitellina  centripunctata.  Установлено  что,  из  46  кишечников  коров  обнаружены  51 
экз. цестод, из которых  7 экз.  (13,7%)  были M. expansa, 28 экз. (54,9%)- M.benedeni, 11 экз. 
(21,6%) Th.giardi и 3 экз. (5,9%) А.centripunctata. Средняя интенсивность инвазии у буйволов  
составила  4,2±0,5 экз. 
 
 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  26  aprel  2016-cı  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa 
tövsiyə olunmuşdur (protokol № 09) 
       
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

146 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 6 (76) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 6 (76) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 6 (76) 
 
 
ELSEVƏR ƏSƏDOV  
[e-mail] 
ƏLİ TAHİROV 
Naxçıvan Dövlət Universiteti 
UOT:638 
 
AZƏRBAYCANDA ARIÇILIQ MƏHSULLARININ İSTEHSALININ MÖVCUD 
VƏZİYYƏTİ VƏ PERSPEKTİVLƏRİ (NAXÇIVAN İQTİSADİ RAYONU ÜZRƏ) 
 
Açar sözlər: bal arısı, bal, vərəmum, mum, çiçək tozu, arı südü 
Key words: honey bee, honey, propolis, beeswax, pollen, royal jelly 
Ключевые слова: медоносная пчела, мед, прополис, воск, пыльца, маточное молочко 
 
Azərbaycanın  coğrafi  mövqeyi,  biomüxtəlifliyi  ilə  seçilən  əlverişli  təbiəti,  relyef  quruluşu, 
müxtəlif  və  məhsuldar  torpaq  örtüyü,  bu  ərazidə  arıçılığın  qədim  zamanlardan  bir  sıra  təsərrüfat 
sahəsi kimi inkişafına səbəb olmuşdur.  
 
Azərbaycanda arıçılığın bütün inkişafının mərhələlərini (vəhşi arı balı toplamaq, meşə arıçılığı 
(ibtidai arıçılıq) və mütərəqqi arıçılıq) keçməsini tarixi mənbələrdən görmək mümkündür (5; 6: 9). 
Azərbaycanın  ən  qədim  yaşayış  məsgənlərindən  olan  Naxçıvan  Muxtar  Respublikası,  eyni 
zamanda Qafqazda arıçılığın ən erkən yarandığı bölgələrdən hesab olunur. 
Hal-hazırda  muxtar  respublikada  arıçılıq  özünün  ən  yüksələn  dövrünü  yaşayır.  Naxçıvan 
arıçılığı tarixən olduğu kimi, yenə də Azərbaycan arıçılığının ən böyük payını təşkil edir. Belə ki, 
təkcə son 15 il ərzində  muxtar respublikada arı ailələrinin miqdarı artaraq 70 minə çatmışdır (10; 
11). 
Cədvəl 1 . Azərbaycan Respublikası ərazisində mövcud olan  
arı ailələrinin sayı (2000-2013-cü illər üzrə) 
 
 
 
 
Göründüyü  kimi  Naxçıvan  MR-də  arı  ailələrinin  hazırki  sayı  bütün  Azərbaycanda  mövcud 
olan arı ailələrinin miqdarının 28,82%-ni təşkil edir ki, ərazi bölgüsünə görə baxdıqda bu çox böyük 
bir  rəqəmdir.  Bu  baxımdan  da  yerli  şəraitdə  arıçılığın  inkişafı  istiqamətində  elmi-praktiki  işlərin 
İqtisadi rayonlar və illər 
2000 
2005 
2010 
2013 
Bakı şəhəri 
- 
98 
- 
- 
Abşeron iqtisadi rayonu 
826 
709 
849 
850 
Gəncə-Qazax iqtisadi rayonu 
10301 
21951 
33434 
35431 
Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonu 
10765 
18432 
31886 
40077 
Lənkəran iqtisadi rayonu 
10536 
17715 
24770 
30126 
Quba-Xaçmaz iqtisadi rayonu 
4956 
6173 
12215 
15299 
Aran iqtisadi rayonu 
965 
2302 
5464 
6476 
Yuxarı Qarabağ iqtisadi rayonu 
1053 
3575 
5264 
7446 
Kəlbəcər-Laçın iqtisadi rayonu 
1384 
4297 
11515 
16354 
Dağlıq Şirvan iqtisadi rayonu 
3566 
7640 
15143 
17594 
Naxçıvan iqtisadi rayonu 
12620 
22063 
52685 
68705 
Naxçıvan MR üzrə nisbət 
22,15% 
21,02% 
27,26% 
28,82% 
Respublika üzrə cəmi 
56972 
104955 
193225 
238358 

---