Elmi ƏSƏRLƏR, 2018, №1 (90) nakhchivan state university. Scientific works, 2018, №1 (90)
Yüklə 3,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- 34 - Ədəbiyyat məlumatlarından məlumdur ki, emosional gərginliyin təsiri altında ilk növbədə intellektual proseslərin normal gedişində dəyişiklik yaranır (8, 9).Yaranmış stres şəraitlərində insanın normal fəaliyyəti məhz adaptasiya proses-lərinin gedişindən asılıdır. Eksperimentlər zamanı psixoloji testləşdirmə üsulları ilə yanaşı, imtahan dövründə gənclərin davranışı müşahidə olunub. Praktik sağlam məktəblilərin əksəriyyətində gözlə müşahidə oluna biləcək dərəcədə həyəcan hissi müşahidə olunmuş- dur. Belə ki, imtahan prosesi zamanı psixoloji parametrlərin dəyişilməsi, vegetativ göstəricilərin dəyişi- lməsi bir daha bu dövrdə orqanizmin tənzimləmə sistemlərinin gərginliyini sübut edir. Məlumdur ki, orqanizmin xarici mühitlə sıx əlaqəsi homeostazın özünü tənzimləmə sistemləri ilə həyata keçir, bu za- man müxtəlif funksional proseslərə nəzarət etmək və həmin prosesləri birləş-dirmək qabiliyyəti üzə çıxır. Ətraf mühitin dəyişməsi homeostazın gərginliyinə səbəb olur. Hansı ki, ən yaxşı halda bütün para- metrlərə və ya şəraitə müvafiq yeni funksional vəziyyət yaranır. Nəticədə, yaranmış emosional gərginlik aradan götürülür. Beləliklə, stres prosesinə emosional gərgin vəziyyətlərdə homeostazın kompensasiya- sına yönəldilən normal fizioloji adaptasiya reaksiyası kimi baxmaq olar (3). Şəxsi tədqiqat işlərinin nəti- cələrindən məlum oldu ki, imtahan dövründə emosional gərginliyin təsiri altında psixofizioloji reaksiya- lar yaranır. Bu zaman emosional oyanıqlığın dərəcəsi və davamiyyəti obyektiv təsir edən faktorun qav- ranılma dərəcəsindən və şəxsiyyətin psixofizioloji xüsusiyyətlərindən asılıdır. Ədəbiyyatdan məlumdur ki, stres bütün orqanizmə təsir edir və bu zaman canlıların reaksiyası da müxtəlifşəkilli olur (8). Stres zamanı ən çox müşahidə edilən cavab - qorxu, həyəcan və s.-dir (6). Şəxsi təcrübələrimizin nəticələrin- də sağlam yeniyetmələrdə adi dərs günündə psixoloji testləşdimə zamanı orta həyəcan səviyyəsinin olması müəyyən edildiyi halda, imtahan prosesindən əvvəl həyəcanın yüksək səviyyəsi müşahidə edilib. İmtahandan sonra isə həyəcanın orta səviyyəyə enməsi aydınlaşdırılıb. Alınmış faktlar bir daha sübut edir ki, həyəcan səviyyəsinin dəyişməsi yaranmış vəziyyətin emosional qiymətləndirilməsindən asılıdır. Həyəcan səviyyəsinin artması özünü davranışın dəyişilməsi, narahatlıq hissi və aydın təzahür edən nevrotik hallarla əks etdirmişdir. Qeyd edildiyi kimi, stres özündə ətraf mühit faktorlarına qarşı orqanizmin müdafiə sistemlərinin kompleks inteqrasiyasını əks etdirir. Ətraf mühit faktorlarına qarşı orqanizm adaptasiyanın fizioloji və psixoloji mexanizmləri vasitəsilə reaksiya verir (7). Yəni, stres zamanı orqanizm həm qeyri-psixi cavabla, həm də şəxsi psixi reaksiyalarla – mənfi emosiyalarla (hansı ki, cavab çox vaxt məhdudlaşa bilir) reaksiya verir və müvafiq davranış aktı reallaşır. İmtahandan əvvəl həyəcan səviyyəsinin artması məhz orqanizmi düşdüyü gərgin vəziyyətdən çıxarmağa xidmət edir. Amma maraqlı fakt kimi qeyd etmək lazımdır ki, yeniyetmələrdə bütün eksperimentlər zamanı depres- siv hal müşahidə edilməmişdir. Alınmış nəticə MSS-nin psixi funksiyalarının şəraitə adaptasiya olaraq vəziyyətdən çıxa bilməsini sübut etmişdir. Adaptasiya proseslərinin, MSS-nin funksiyalarının tam formalaşmaması nəticəsində psixi göstəricilərin gərginləşməsi və həyəcan göstəricilərinin yüksəlməsi müşahidə edilir. (8). İmtahan zamanı bütün yaş qruplarında qeyd edilən göstəricinin adi dərs günü ilə müqayisədə təxminən 18% enməsi müşahidə edilmişdir. Bunu emosional gərginliyin təsiri nəticəsində MSS-də ləngimə proseslərinin sürətlənməsi və orqanizmin müdafiə reaksiyaların inkişafı ilə əlaqələndirmək olar (2). İmtahandan sonra isə stres təsir edən faktorların tam aradan götürüldüyünü dərk edən yuxarı son kurslarda göstəricinin giriş səviyyəsinə yüksəlməsi müşahidə edildiyi halda, 17 yaşlılarda adi dərs günündən 17% aşağı olması qeyd olunub. İmtahandan sonra bu proseslərin ləngiməsi stres yaradan faktorlardan birinin aradan götürülməsi kimi rol oynaya bilər ki, bu da orqanizmin adaptik imkanları hesabına daimi vəziyyətinə qayıtmasına imkan verə bilər. Aşağı kurslarda adaptasiya proseslərinin tam formalaşmaması səbəbindən tədqiq edilən göstəricinin adi dərs günündə olduğu səviyyəyə qayıtması prosesinin ləngiməsi qeyd olunub. Belə ki, adi dərs günündə qeyd edilən göstərici 3, 45±0, 72 bal olmuşdur, yəni normal səviyyədən 48, 8% aşağı. Tələbələrdə imtahan zamanı yüksək nəaliyyət əldə etmək qarşıya məqsəd qoyulduğu üçün onlarda emosional gərginliyin səviyyəsi də yüksək olmuşdur. Bir sıra tədqiqatçılar təhlükənin təbiətindən asılı olaraq, nəinki həyəcan və narahatçılıq təhlükənin risk kimi qavranılması və onun qiymətləndirilməsi prosesinin baş verdiyini qeyd etmişdir. Tədqiqatçıların fikrilə razılaşsaq, insanda stres faktora qarşı bir-birindən asılı olmayan iki reaksiya ayırd edilir: emosional (həyəcan və s.) və intellektual (riskin qiymətləndirilməsi, mövcüd təhlükənin koqnitiv səviyyədə təhlili) (9). Məlumdur ki, stres faktor təsiri altında həm fizioloji, həm də psixoloji proseslər eyni vaxtda aktivləşir və birgə kombinə olmuş işləyir. - 35 - Alınmış nəticələrdə şəxsiyyətin fərdi inkişaf səviyyəsindən asılı olaraq emosional gərginliyin gənclərin psixofizioloji proseslərinə təsirinin xüsusiyyətləri təqdim olunmuşdur. ƏDƏBİYYAT 1. Белопольская Н.Л. Психологическая диагностика личности детей с задержкой психического развития. М.: Изд-во УРАО, 1999, 148 c. 2. Бодров В.А. Психологический стресс: развитие учения и современное состояние проблемы. - М.: Ин-т психологии РАН, 1995. - 128 с. 3. Дмитриева Е.С., Гельман В.Я., Зайцева К.А., Орлов А.М., Ланько С.В. Связь возрастных изменений психофизиологических механизмов восприятия эмоциональной интонации речи с адаптацией к среде обучения. Тезисы 13-го Международного совещания по эволюционной физиологии. СПб.: ИЭФБ им. И.М.Сеченова, 2006.с.74 4. Переслени Л.И., Рожкова Л.А.Нейрофизиологические механизмы нарушений прогнос- тической деятельности у детей с трудностями в обучении //Дефектология, 1996, №5, с.15 5. Петров В.П.Психология умственно отсталых школьников / Красноярск, 1995. - 106 с. 6. Щербатых Ю.В. Экзамен и здоровье // Высшее образование в России. 2000, №3, С.53-56 7. Canon A.V. Reaktion to “anxiety and motor behavior”. “Journal of Motor Behavior”, 1981.2.p 181-188. 8. Cohen S, Kamarck T, Mermelstein R. A global measure of perceived stress. J. Health. Soc. Behav. 1983; 24: 385–396 9. Lazarius R.S. Progress on a cognitive motivational- relational theory of emotion // American Psychology, 1991, Vol.46.P.819-837 10. Molen Van Der G. M., Нoit Van Den M. A. Cognitive determinants of lactate induced anxiety // J. of behavioral research and therapy.1986, 24, 6, 677-680 11. Vedhara K, Nott K. The assessment of the emotional and immunological consequences of examination stress. J. Behav. Med. 1996; 19: 467–478 12. Wolf TM, Heller SS, Camp CJ, et al. The process of coping with a gross anatomy examination during the first year of medical school. Br. J. Med. Psychol. 1995; 68: 85–87. ABSTRACT Tukezban Rustamova STUDYING THE PSYCHOLOGICAL INDICATORS OF STUDENTS UNDER THE INFLUENCE OF EXAMINING STRESS In order to increase self-confidence among adolescents in the pre-examination period, creating conditions similar to the exam can be adapted to the process of this exam. During this period, you need to conduct psychological conversations in order to reduce the level of emotional stress. РЕЗЮМЕ Тукезбан Рустамова ИССЛЕДОВАНИЕ ПСИХОЛОГИЧЕСКИХ ПОКАЗАТЕЛЕЙ СТУДЕНТОВ ПОД ВЛИЯНИЕМ ЭКЗАМЕННОЦЕННОГО СТРЕССА С целью повышения самоуверенности у подростков в пред-экзаменационный период, создавая условия похожие на экзамен возможно адаптировать к процессу настоящего экзамена. В этот период нужно проводить психологические беседы, чтобы уменьшить уровень эмоциональной нагрузки. NDU-nun Elmi Şurasının 27 fevral 2018-ci il tarixli qərarı ilə çapa tövsiyyə olunmuşdur. (protokol № 06). Məqaləni çapa təqdim etdi: Pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru, professor E.Maqsudov Yüklə 3,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|