FəLSƏFƏ : tarix və
Yüklə 2,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MÜSTƏQİLLİK İLLƏRİNDƏ FƏLSƏFİ FİKRİMİZİN İNKİŞAF MƏQAMLARINA DAİR
- 387 -
ibarət idi. «İnsanı kamilləşdirmədən cəmiyyəti təkmilləşdirmək olmaz» tezisi açıq-aşkar marksizmə zidd olmaqla yanaşı, həmişə insana, onun mənəvi aləminə istinad edən Şərq fəlsəfi düşüncəsinin də ifrat variantını önə çəkirdi. Belə ki, «cəmiyyəti təkmilləşdirmədən kamil insan yetişdirmək olmaz» deyən marksizm digər ifrat qütb kimi tamamilə atıla bilməzdi. Ən optimal yol bu iki qütb arasında dayanmaqla onların sintezindən çıxış etmək idi. Lakin Asif Ata hər hansı bir aralıq vəziyyəti, hər hansı bir kompromisi qəbul etmədiyi kimi, bu iki qütbün sintezinə də təşəbbüs göstərmədi və nəticədə onun təlimi ifrat Şərq fəlsəfi düşüncəsinin bərpası cəhdindən başqa bir şey olmadı. Bununla belə, müstəqillik dövründə marksizmə alternativ olan və milli fəlsəfi fikri ehtiva edə bilən təlimlərin yaranması üçün əsas qaynaqlardan biri ədəbi-bədii fikrin fəlsəfi mündəricəsi idisə, digəri də təbii ki, disident hərəkatı və peşəkar fəlsəfi axtarışlar idi.
- 388 -
MÜSTƏQİLLİK İLLƏRİNDƏ FƏLSƏFİ FİKRİMİZİN İNKİŞAF MƏQAMLARINA DAİR
Son illərdə ölkəmizdə fəlsəfi fikir elə bil ki, yenidən doğulur və bu yeni nəfəsin səbəbi, heç şübhəsiz, yeni əsrdə və ya yeni minillikdə deyil, müstəqillik amilində axtarılmalıdır. Lakin nə qədər təəccüblü olsa da, müstəqilliyin ilk illərində fəlsəfi fikirdə inkişaf əvəzinə, bir tənəzzül və dur- ğunluq müşahidə olunmağa başladı. İqtisadiyyatda, elmdə, təhsildə azadlıqdan sui-istifadə, qərarlaşmış strukturların da- ğıdılması halları fəlsəfədən də yan ötmədi. Bir sıra başqa istiqamətlərdə olduğu kimi, fəlsəfədə də konturları görünməyən bir azadlıq dəryasına qərq oldu. Uzun illər ərzində fikirləri məngənədə saxlayan, yaradıcı fantaziyaya meydan verməyən ideoloji qəliblər sındırıldıqdan sonra azad və nəhayətsiz fikir dünyasına qədəm qoyarkən keçirdiyimiz sevinc hissləri tezliklə dibi görünməyən, sərhədləri müəyyənləşməmiş bu nəhayət- sizliyin doğurduğu əsrarəngiz bir qorxu ilə müşayiət olundu. Həmişə nədənsə yapışmağa məcbur olan, divarları özünə bələd- çi seçən kor adam sərhədsiz, geniş meydanda oriyentiri itirdiyi kimi, azadlığa çıxmış fəlsəfi fikirdə büdrəməmək üçün yenidən köhnə qəliblərin qırıntılarından yapışmağa çalışdı. Müasir Azərbaycanda fəlsəfənin inkişafı üçün, bir tərəf- dən Qərb fəlsəfi fikrinin açdığı geniş asfalt yolla getmək, digər tərəfdən, əsasən qonşu müsəlman ölkələrindən daxil olan dini- fəlsəfi biliklərə yiyələnmək kimi əlavə imkanlar açılmışdır. Üçüncü bir yol isə kommunist ideologiyasından əl çəkmiş - 389 -
Rusiya ilə elmi-fəlsəfi əlaqələri bərpa etməkdən ibarətdir ki, əhalinin rus dilini bilməsi və rusdilli fəlsəfi kitabların və dövrü mətbuatın Azərbaycanda geniş yayılması bu yolun imkanlarını xeyli artırır. Lakin biz ona görə müstəqillik əldə etməmişik ki, yenə də kimləri isə təqlid edək. Azərbaycan fəlsəfi fikrinin öz siması, öz problematikası, öz dəst-xətti olmalıdır. Mütləq ruha gedən yol milli ruhdan keçməlidir. Lakin bunun üçün əvvəlcə milli özünüdərk tələb olunur ki, bu vəzifənin də ictimai miqyasda yerinə yetirilməsi milli fəlsəfi fikrin inkişafından kənarda mümkün deyil. Cəmiyyət boşluğu sevmir və yaranmış sosial-idraki va- kuum həqiqi fəlsəfi fikirlə dolana qədər bura çoxlu psev- dofəlsəfələr, saxta «tədqiqatlar» daxil oldu. Azərbaycan elminin strukturunda fəlsəfə üçün ayrılmış yeri tutmaq, kvotaya yiyələnmək üçün müxtəlif çeşidli cəhdlər göstərildi. Bu sahədə yazılan dissertasiya işlərini və kitabları nəzərdən keçirsək, yaranmış real vəziyyəti daha aydın təsəvvür edə bilərik. Peşəkar fəlsəfi tədqiqatlar istiqamətində xüsusi uğurlar əldə edə bilməsək də cəmiyyətdə gedən quruculuq proseslərinin tərkib hissəsi kimi milli ideologiyanın və ictimai-siyasi fikrin də xeyli dərəcədə inkişaf etdiyini görməmək mümkün deyil. Müstəqil Azərbaycan dövlətinin qurulması prosesi onun ideya siyasi təməllərinin hazırlanması ilə müşayiət olunmuşdur. Burada biz, Azərbaycanın ümummilli lideri Heydər Əliyevin müstəsna rolunu qeyd etməyə bilmərik. Onun ictimai-siyasi fəaliyyətinin fəlsəfi mündəricəsini ortaya çıxarmaq xüsusi tədqiqatlar tələb edir və yəqin ki, bu istiqamətdə gələcəkdə də tədqiqatlar aparılacaqdır. Amma onun özünün bilavasitə irəli sürdüyü ideyalar da çağdaş fəlsəfi fikrin səviyyəsini müəyyən edir. Bu baxımdan, Heydər Əliyevin aforizmlərinin seçilib nəşr edilməsi çağdaş fəlsəfi fikir üçün önəmli hadisə hesab edilə bilər.
1 Heydər
Əliyevin milli ideologiyamızın formalaşdırılması, azərbaycançılığın ideya siyasi əsaslarının işlənib hazırlanması sahəsində xidmətləri də xüsusi diqqətə
1 Heydər Əliyev. Aforizmlər (Azərbayсan, rus və ingilis dillərində). B., «Azərbayсan Universiteti» nəşriyyatı, 1998. - 390 -
layiqdir. 1
ların həyata keçirilməsi üçün zəruri ideya siyasi mühitin hazırlanması sahəsində professor Ramiz Mehdiyevin xidmət- ləri, həm də Azərbaycanda fəlsəfi fikrin inkişafına müsbət təsir göstərməkdədir. O, öz əsərlərində Heydər Əliyev ideyalarına, klassik fəlsəfi irsə və müasir dövrün peşəkar fəlsəfi tədqiqatlarına istinad etməklə Azərbaycanda müstəqil dövlət quruculuğunun elmi-nəzəri əsaslarını işləyib hazırlamış, habelə dünyada gedən böyük miqyaslı ictimai-siyasi proseslərin Azərbaycan ictimai gerçəkliyində spesifik xüsusiyyətlərini araşdırmaqla bu sahədə daha konkret tədqiqatlar üçün yol açmışdır. Prof. Ramiz Mehdiyevin «XXI əsrdə milli dövlətçilik» 2
3 mövzusunda kitabları Azərbaycanda sosial-fəlsəfi fikrin inkişafı sahəsində ciddi addımlar hesab edilə bilər. Kitablarda köhnə ideologiyadan imtina edərək yeni iqtisadi münasibətlərə və demokratik dəyərlər sisteminə keçən Azərbaycanın dövlət quruculuğu praktikası, sosial-iqtisadi və mədəni-mənəvi inkişaf yolu qloballaşma kontekstində nəzərdən keçirilir. Son dövrlərdə Azərbaycanda bu problematika üzrə tədqiqatlar xeyli artmışdır ki, bu da mövzunun xüsusi aktuallığına dəlalət edir. Azərbaycanda fəlsəfi fikir mühitinin formalaşdırılması işində müəyyən təşkilati addımlar da atılmışdır ki, bu da müs- təqillik dövrünün uğurları sırasına daxil edilə bilər. 2002-ci ildə Azərbaycan fəlsəfi ictimaiyyətinin, Rusiyanın və Türkiyənin filosofları ilə əlaqəsini daha mütəşəkkil səviyyədə təmin etmək üçün Bakıda (Azərbaycan Universitetində) keçirilən beynəlxalq konfrans itirilmiş yaradıcılıq əlaqələrinin bərpası istiqamətində mühüm addım oldu. Bundan sonra azərbaycanlı fəlsəfə
1
Universiteti» nəşriyyatı, 2002. 2 Ramiz Mehdiyev. XXI əsrdə milli dövlətçilik. B., «XXI – Yeni Nəşrlər Evi», 2003. 3 Ramiz Mehdiyev. «Azərbaycan: qloballaşma dövrünün tələbləri». B., «XXI – Yeni Nəşrlər Evi», 2005. Yüklə 2,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|