FəLSƏFƏ : tarix və
Yüklə 2,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
- 397 -
böyük ideallar mövqeyindən baxmağı öyrənməlidir. Həm də bunu başqalarının nəsihətləri şəklində deyil, kənardan təsir kimi deyil, özünün fərdi mənəvi-psixoloji yaşantısı kimi mənim- səməlidir. Bizim məqsədimiz insanlara sadəcə fəlsəfi biliklər öyrətmək yox, fəlsəfi düşüncə tərzini mənimsətməkdir ki, hər bir insan öz mənəvi-intellektual potensialının verdiyi imkan çərçivəsində filosoflaşa bilsin, İnsanlaşa bilsin. Gənclərin mə- nəvi tərbiyəsini didaktikanın, pedaqogikanın öhdəsinə burax- maq böyük sadəlövhlükdür. Əgər insanlar dünyanın ahəngini duya bilməsə, təbii gözəllik qarşısında heyrətlənməsə, öz daxili mənəvi güc qaynağını kəşf etməsə, öz mənəviyyatını dünya ilə təmasda özünüdərk və refleksiya yolu ilə daim təkmilləşdir- məsə, kənarda ülvi olan, gözəl olan nə varsa hamısının əslində öz daxilində olanların təzahürü, ikinci həyatı olduğunu dərk etməsə, yəni özünə genetik imkan şəklində təbiətən xas olan potensial mənəvi kamilliyi, müqəddəslik duyğusunu aktivləşdirməsə, canlandırmasa, özünün həyat tərzinə, fəaliyyət prinsiplərinə çevirməsə – təkcə kənar bilikləri öyrənməklə kifa- yətlənsə – insan bəlkə bilikli ola bilər, lakin kamil olmaz, alim ola bilər, lakin İnsan olmaz. Mənəvi kamilləşmə yolunun, İnsanlaşma yolunun yeganə böyük bələdçisi olan fəlsəfi təfəkkür tərzinə necə yiyələnmək olar? Necə etmək olar ki, uşaqlara fitrən xas olan fəlsəfi düşüncə qabiliyyəti, mahiyyətə varmaq, cəsarətli suallar vermək cəhdləri standart, normal təfəkkür qəliblərinə salınaraq sıradan çıxmasın, yaşlı nəslin təslimçi və praqmatik düşüncəsi uşaqların üsyankar idrak qanadlarını qırmasın? Gənclərimizin təlim- tərbiyəsini bu istiqamətdə necə yenidən qura bilərik? Min illər boyu ata-babalarımızdan bizə həm də genetik olaraq miras qalmış böyük mənəvi sərvətləri kənardan öyrənməklə yanaşı, öz daxilimizdə necə aşkar edə bilərik? Özümüz mənən yüksəlmədən övladlarımızın tərbiyəsini «müasir tələblər səviyyəsində» necə qura bilərik? Bircə şeyi nəzərə almaq lazımdır ki, bu gün Avropada aş- kar şəkildə etiraf olunsa da, olunmasa da onların qazandığı nailiyyətlərdə fəlsəfi düşüncə tərzinin rolu böyük olmuşdur. Təsadüfi deyil ki, hələ Siseron fəlsəfəni xeyirxahlığın bələdçisi, həyat müəllimi adlandırırdı. Bütövlükdə antik sivilizasiya - 398 -
fəlsəfi düşüncə üzərində qərar tutmuşdu. Avropanın ikinci böyük inkişaf dövrü, renessans da fəlsəfi düşüncəyə qayıdışdan başlanır. Yeni Dövrün bütün siyasi-hüquqi və mədəni-mənəvi dəyərlər sistemi də, demokratiya, insan haqları, beynəlxalq dəyərlər sistemi də, demokratiya, insan haqları, beynəlxalq hüquq normaları da fransız maarifçi filosoflarından, Con Lokkdan, Kantdan qidalanır. Bu gün biz bu dəyərlər sistemini Avropadan hazır şəkildə götürməyə çalışırıq. Bu yaxşıdır. Lakin öz fəlsəfi fikir qaynaqlarımıza qayıtmaqla biz həmin dəyərlər sisteminə təfəkkürün təbii inkişaf yolu ilə də gəlib çıxa bilərik. Onda milli-ictimai şüurla demokratik dəyərlər sistemi arasında müşahidə olunan müəyyən ziddiyyətlər də təbii yolla aradan götürülmüş olar. Fəlsəfi düşüncə tərzi fərdi-mənəvi inkişaf üçün, insanın kamilləşməsi üçün nə dərəcədə lazımdırsa, fəlsəfi biliklər sistemi, elmi-fəlsəfi tədqiqatlar da cəmiyyət üçün, dövlət qu- ruculuğu üçün, ictimai-siyasi və sosial-mədəni təşkilatlanma üçün bir o qədər vacibdir.
- 399 -
AD GÖSTƏRİCİSİ
Axundov M.F. · 37, 43, 44, 115, 241, 258-264, 273, 304, 316, 378, 380, 384 Axutin A.V. · 84 Akvinski F.· 6, 204, 205, 211 Aleksandrov Q.F. · 379 Aleksandr Men · 218 Al-Maturidi · 347 Anaksaqor · 66 Andre T. · 20 Aristotel · 5-7, , 25, 26, 34, 36, 38, 49, 52-62, 65, 67, 73, 76, 78, 88, 91-94, 112, 121, 125, 130, 133, 138, 143, 148, 191, 196, 205, 218, 220, 227, 230, 249, 369, 378, 380, 395, 403, 404 Arximed · 52 Artur Uyubşer · 342 Asmus · 53 Averoes · 219 Avqustin · 84, 112 Aytmatov Ç. · 89, 378
Paskal, B. · 82 Bakıxanov, A. · 43, 44, 241, 261, 380, 384 Balzak O. · 322 Bayat M.· 121 Bayron · 45, 278, 282 Bekon F. · 131, 139, 151, 158, 211, 212, 214, 221, 241, 260, 371 Berdyayev · 395 Bethoven · 238-240, 403 Bədrəddin Təbrizi · 118 Bəhmənyar · 33, 44, 45, 48, 115, 116, 243, 384, 387, 403 Bəxtiyar Vahabzadə · 377 Biruni · 58, 134, 146, 147 Bleyk · 268 Braqinski · 266 Bruno C. · 119 Böyük Albert · 219 Budda · 75, 217 Cabbarlı C. · 11, 13, 263, 269, 272, 273, 294-339 Camal Mustafayev · 44 Cami · 37 - 400 -
Cavid H.· 11, 15, 115, 157, 162, 174, 258, 269-278, 281-283, 287, 288, 290, 291, 294 -298, 300-313, 316, 319, 322, 334, 375, 377, 390, 416 Ceyms U. · 83, 95, 96 Cek London · 322 Cəfərov Ş.· 44 Cəlil Məmmədquluzadə · 263, 375 Cəmaləddin Əfqani · 325 Cübran · 267-273
Çaykovski · 403 Çumakov A. · 401 Dante · 122, 211 Darvin · 62 Dekart R. · 18, 27, 29, 30, 57, 98, 113, 130-140, 144, 151, 152, 177, 178, 200, 201, 221, 353, 354, 355, 371 Demokrit · 35, 67 Dinorşoyev M. · 92 Diogen · 34 Dominik Sordel · 347 Dostoyevski F. · 284, 285, 316, 335 Drayzer T.· 322 Düfre · 350 Eldar İsmayılov · 376 Emerson · 268 Empedokl · 66, 141, 337 Engels · 364, 366, 367 Eynşteyn · 57, 159, 371 Əbu Həfs Sührəvərdi · 246, 247, 249, 250, 251, 320 Əbu Turxan · 22, 52, 57, 87, 113, 121, 168, 183, 405 Əfəndiyev A. · 165, 170, 174, 336, 396 Əfqani · 51, 273, 325 Əflaki Əhməd · 118, 123 Əhmədov Ənvər · 44 Əl-Aşari · 347 Əli bəy Hüseynzadə · 273 Əl-Kindi · 218 Əl-Qəzali · 21, 93, 112, 124, 137, 146, 156, 164, 165, 218, 250, 251 Əsədov Sabir · 377 Əssar Təbrizi · 185 Fales · 34, 35, 337 Feyerbax · 7, 19, 38, 154, 238, 244, 245, 259, 365, 366, 371, 400 Fərabi · 6, 15, 29, 33, 38, 53, 58, 73, 75-80, 91, 134, 136, 146, 147, 169, 218,
- 401 -
Fixte · 7, 244 Fişer · 27 Filippov L.İ. · 354 Freyd Z.· 128, 177, 190, 331 Fromm E.· 189, 372 Furlani · 137 Füzuli · 35, 36, 43- 45, 115, 116, 155, 165, 171, 186, 187, 245, 253, 260, 320,
Göte · 6, 48, 153, 211, 214, 258, 259, 260, 261, 265, 266, 268, 271, 274, 275, 278, 281, 282, 285, 387 Göyüşov Z. · 44 Hacıbəyov Ü. · 403 Hafiz · 20, 266 Hartman · 223 Haydeqqer M. · 9, 12, 128, 342, 350, 352, 360 Hegel · 6, 7, 12, 19, 25, 26, 38, 48, 49, 54, 56, 62, 97, 99, 106, 137, 162, 171, 177, 186, 208, 209, 210, 211, 218, 219, 244, 245, 248, 249, 251, 252, 255, 260, 274, 358, 361, 365, 369, 370, 371, 387, 404 Henrix Heyne · 52 Heraklit · 35, 36, 54, 106, 121, 161 Hesiod · 66 Heydər Əliyev · 4, 239, 274, 398, 399 Heydər Hüseynov · 43, 48, 325, 373, 374, 375, 378, 379, 380-385, 401 Həllac · 37 Həsən bəy Zərdabi · 43, 44, 380 Hilbert · 134 Hilmi Ziya Ülken · 126, 130, 273 Hippokrat · 52, 202 Hobbs · 198, 239, 371 Hodqson M.Q. · 125 Homer · 403 Horatsi · 183, 241, 276 Husserl E. · 9, 12, 13, 18, 30, 128, 130, 137, 139, 145, 200, 339, 352, 353, 355 Hüqo · 322
Xaqani · 153 Xəlilov S. · 10, 75, 137, 233, 372 Xəyyam · 312 Xudu Məmmədov · 154
İbn Ataullah · 249 İbn Ərəbi · 125, 146, 247 İbn Rüşd · 93, 124, 218 - 402 -
İbn Sina · 18, 30, 33, 38, 58, 73, 80, 91-94, 96, 98, 102, 113, 124, 127, 133- 138, 146, 147, 169, 187, 188, 218, 219, 230, 247, 250, 251, 359, 369 İqbal · 219, 269-273 İmanquliyeva Aida · 267-271, 401 İsmayılov Fərman · 343 Kant İ. · 4, 6-9, 18, 30, 48, 54, 113, 123, 137, 143, 144, 152, 220-225, 228- 231, 235, 236, 238, 239, 242-245, 255, 272, 371, 378, 400, 403, 407 Kassirer · 9 Kerkeqor · 12 Kənan Gursoy · 401 Kılıc Arslan · 117 Kiplinq · 217 Klinger · 278, 283 Knış · 20, 247 Konfutsi · 33, 75, 217 Kopernik · 220, 227 Koplston · 19 Korbin, Anri · 107, 124, 129 Koyre · 56, 57, 146, 147 Krılov · 175 Kun T.· 133 Kuzanski Nikolay · 6, 205, 206, 208, 209, 211 Qadamer · 9 Qadir Fazili · 248 Qaliley · 57, 133 Qandi · 162 Qasımzadə F. · 44, 186 Qilye · 19, 93 Qorki M. · 335 Qurbanov Şamil · 325
Lenin · 364, 372 Leonardo da Vinçi · 150 Lermontov · 278, 290 Leybnis · 221, 371 Lokk Con · 4, 6, 11, 12, 102, 114, 144, 191-203, 221, 239, 255, 256, 371, 400, 403, 407 Marağàlı Əvhədi · 157 Mahmud Qaya · 76 Marks · 351, 363-372 Marlo · 278 Marsel · 352 Maturidi · 216
- 403 -
Maymonid M. · 119, 218 Meqerli · 214 Mehdi Əmin Razavi · 77, 91, 228 Mehdi Hüseyn · 243 Mehdiyev Ramiz · 16, 364, 399, 400 Merlo-Ponti M. · 98 Məmməd Əmin Rəsulzadə · 43 Məmmədov Zakir · 44, 120, 246 Mənsur Həllac · 119, 121, 146, 189, 249, 340, 350 Mir Daməd · 125 Mircəfər Bağırov · 376, 377, 381 Mirzə İbrahimov · 374 Mirzə Kazım bəy · 43, 261, 378, 381, 383 Mirzə Şəfi Vazeh · 261, 267, 384 Mohəmməd Əli Camniyyə · 121 Monteskye · 212, 214, 266 Mustafa Armağan · 401 Mövlana · 20, 118, 146, 187, 248 Napoleon · 214, 238-241 Narski · 252 Nəimi · 43, 44 Nərman Qocatürk · 122 Nəsimi · 43, 44, 109, 115, 119, 181, 184, 185, 350, 351 Nitsşe · 12, 330, 340, 341, 351, 352 Nizami Gəncəvi · 15, 20, 34-36, 43, 44, 48, 77, 106, 115, 134, 158, 167-169, 187, 239, 266, 316, 328, 360, 378, 380, 384, 403 Nüaymə · 268 Nyuton · 57, 133, 369, 371, 404
Orxan Hançerlioğlu · 126 Orteqa-i-Qasset · 348
Ömər Xəyyam · 312 Parmenid · 66, 208 Pifaqor · 35, 54, 55, 75, 160 Platon · 5, 6, 11, 15, 34, 35, 37, 38, 48, 49, 52-55, 58, 59-62, 67-70, 72, 73, 75-87, 91-93, 98, 106, 125, 128, 141, 144, 164, 180, 191, 196, 205, 220, 224, 230, 249, 344, 364, 404 Plotin · 6, 82, 84, 250 Plutarx · 34 Popper Karl · 4, 59-61, 364, 372, 400 Protaqor · 78 Puşkin A.S. · 45, 265 - 404 -
Rassel B. · 19, 21, 22, 38, 212, 213, 218, 219, 259, 364 Reyhani · 268, 273 Rəsul Rza · 374 Rorti · 131, 137 Rumi · 37, 120, 121, 186, 187, 248, 260 Rupud · 257 Russo C. · 242 Rüstəmov İzzət · 44 Rzaquluzadə Solmaz · 44 Sabir M.Ə. · 263, 378 Sartr J.-P. · 4, 12-14, 86, 176, 335-362, 364, 400 Səbri Təbrizi · 268, 269 Sədi Şirazi · 20, 156 Sədrəddin Şirazi · 125 Səməd Vurğun · 378 Siseron · 49, 198, 199, 407 Skirbekk · 19, 93 Smirnov · 230 Smirnova N. · 401 Sokrat · 33, 65, 75, 106, 210, 217, 230, 385, 387, 403 Solovyov · 395 Sordel · 215 Spevsipp · 61 Spenser H.· 95 Spinoza · 37, 128, 137, 221, 251 Stalin · 270, 364, 372, 376, 381 Stendal · 189 Stüart · 37, 259 Sührəvərdi · 9, 10, 18, 30, 36, 43, 44, 70, 73, 80, 83, 96, 98, 103, 106-108,
Süleyman Hayrı –Bolay · 401 Şaiq Abdulla · 267, 291 Şaymuxambetov G.B. · 77 Şellinq · 7, 244 Şestov · 298 Şeydabəy Məmmədov · 44 Şeyx Şamil · 377, 380, 381, 383 Şekspir · 45, 48, 298, 299, 316, 346, 403 Şəbüstəri · 43, 115, 384 Şəhrəstani · 121 Şəmsəddin · 118
- 405 -
Şərif · 137, 272 Şopenhauer · 6, 36, 100, 106, 189, 236, 252, 253, 254, 255,256, 257, 346 Teymurləng · 266 Tolstoy · 45, 172, 178, 215, 267, 285, 299 Tumeniçka, Anna-Tereza · 401 Tusi Nəsirəddin · 147, 159
Uaytxed · 56 Uitmen · 268 Ümit Meriç · 401 Vaqif · 45 Vazeh · 267 Vernadskiy · 149 Vergili · 199 Viktor Hüqo · 403 Voyniç · 178 Volter · 37, 121, 211, 212, 213, 214, 217 Vurğun S.· 45, 48, 157, 374, 385, 390
Yaspers · 25, 38, 217, 352 Yum · 37 Yunq · 96, 372 Yunus İmrə · 185 Yusif Məmmədəliyev · 385 Yusif Rüstəmov · 187 Yusif Səmədoğlu · 377 Ziya Göyalp · 273 Zotov · 401 Zümrüd Quluzadə · 44 Zəkuyev · 44 Zərdabi · 261 Zərdüşt · 33, 57, 66, 75, 78, 106, 123, 177, 387
- 406 -
MÜNDƏRİCAT
Ön söz əvəzi: Fəlsəfi fikir tarixinin
aktual problemləri .................... 3 Giriş: Fəlsəfi komparativistika
tədqiqat istiqaməti kimi .................... 16 Fəlsəfə, tarix, tarix fəlsəfəsi və fəlsəfə tarixi...................................... 23
Ümumbəşəri və milli fəlsəfi fikir tarixində vəhdət və özəllik məqamları ...........................................Error! Bookmark not defined.
Platon və Aristotel.............................................................................. 51 Platon və Fərabi ................................................................................. 73
Platon, Plotin və … Sartr ................................................................ 80 Aristotel, Ibn Sina və müasir özünüdərk təlimləri ........................ 88
Şərq fəlsəfəsində «işıq-qaranlıq» metaforası ................................... 100 Şihabəddin Yəhya Sührəvərdi – «öldürülmüş filosofun» ölməzliyi ......................................................................................................... 112
Sührəvərdi və onun işraqilik təlimi .................................................. 124 Ibn Sina – Sührəvərdi – Qaliley – Dekart ...............................................129
Sührəvərdi – Dekart – Husserl ......................................................... 137 Orta əsrlərdə fəlsəfi, elmi və əməli biliyin inkişaf xüsusiyyətləri.... 143
Orta əsrlər fəlsəfəsində eşq problemi ............................................... 161 Con Lokk təlimi və müasir fəlsəfi problemlər .............................. 187
Qərb fəlsəfəsində islama və xristianliğa iki fərqli münasibət........... 200
Kant – fəlsəfədə çevriliş?!................................................................ 216 - 407 -
Kant və Sührəvərdi........................................................................... 223
1804-cü il ......................................................................................... 233 Hegel və Sührəvərdi (Əbu Həfs)...................................................... 241
A.Şopenhauer Şərqlə Qərb arasında................................................ 247 İ.V.Göte və M.F.Axundov ............................................................... 253
Götedən Cavidə Gedən yolda........................................................... 260 “Faust” və “İblis”............................................................................. 268
Cavid və Cabbarlı ............................................................................ 288 Cabbarlı və milli fəlsəfi fikir........................................................... 308
C.Cabbarlı və J.-P. Sartr................................................................... 327 Ekzistensionalizm, yoxsa fenomenoloji antropologiya? .................. 342
Marksizm fəlsəfəsi və ideoloji qəlib .............................................. 354 Ideoloji qəlibdən çıxmaq cəhdləri: Heydər Hüseynov ..................... 364
Azərbaycan sovet fəlsəfi fikri və müstəqillik meylləri................. 377 Müstəqillik illərində fəlsəfi fikrimizin inkişaf məqamlarına dair 388
Ad göstəricisi ................................................................................... 399
Mündəricat .........................................Error! Bookmark not defined.
- 408 -
Document Outline
Yüklə 2,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|