Filosofiya uzb

 
35-mavzu. Sanatning nafosatli mohiyati va badiy ijod jaraeni
Reja: 
1.
San`atning kelib chiqishi va nafosatli mo
щ
iyati. 
2.
San`at turlari. 
3.
Badiiy ijod jarayoni. 
1. San`at keng ma`noli tushunchadir. Zero, san`at inson me
щ
nati, aql-idroki, shuuri bilan yaratilgan, 
vujudga kelgan, ijod qilingan narsalardir. San`at inson faoliyatining ijodkorlik turini anglatib, 
щ
ar bir 
san`at asarida shaxsning 
ы
ziga xos iste`dodi namoyon b
ы
ladi. Va ni
щ
oyat, san`at insonning ma
щ
orati 
bilan chambarchas bo\liqdir. San`at, keng ma`noda, badiiy qadriyatlar, ularni yaratish (badiiy ijod 
qilish) va iste`mol (badiiy idrok etish) jarayonlarini 
щ
am qamrab oladi. san`at 
щ
ozirgi davrga qadar 
insoniyat taraqqiyoti bilan bo\liq 
щ
olda rivojlanib kelgan. 
Ы
zbekiston 
щ
ududida, Ispaniya, Sa
щ
roi 
Kabir va boshqa bir qator qadimiy 
ы
lkalarda uchraydigan qoyalarga 
ы
yib tushirilgan 
щ
ayvonlarning 
tasvirlari 
щ
ozirgi davr nuqtai nazaridan 
щ
am nafosatli qiymatga ega. Bu yodgorliklar badiiy faoliyat 
kurtaklari endigina k
ы
rinib kelayotgan inson nafosatli faoliyatining natijalari edi. 
San`at tarixiy taraqqiyot jarayonida 
щ
amisha ijtimoiy e
щ
tijlarni qondirib kelgan. San`at ijtimoiy 
щ
ayotning murakkab, rango-rang munosabatlari bilan aloqador b
ы
lib, u bir vaqtning 
ы
zida 
щ
am 
me
щ
natning alo
щ
ida turi, 
щ
am ijtimoiy ishlab chiqarishning maxsus so
щ
asi, 
щ
am ijtimoiy ongning 
bir shakli, 
щ
am 
ы
ziga xos bilim so
щ
asi, 
щ
am ijodiy faoliyatning bir k
ы
rinishi sifatida amal qiladi. 
San`at ijtimoiy 
щ
ayotning mustaqil bir so
щ
asi b
ы
lib, 
ы
ziga xos qonuniyatlari vazifalariga k
ы
ra u 
alo
щ
ida jamiyat birligini ifodalaydi. San`at jamiyatning barcha tomonlariga ta`sir 
ы
tkazadi, ijtimoiy 
ongning barcha shakllari bilan aloqaga kirishadi, 
щ
ayotning turli jab
щ
alarida odamlar faoliyat olib 
borishlarini ra\batlantiradi. 
San`at bilan ijtimoiy 
щ
ayotni bo\lab turadigan juda k
ы
p vositachi 
щ
alqalar mavjud. 
Щ
ar qanday 
badiiy 
щ
odisa-muayyan asar, uslubiy y
ы
nalish b
ы
lsin, ular vujudga kelishi va rivojlanishida diniy, 
a
щ
loqiy amallarning ta`sir kuchi darajasi bilan belgilanadilar, ba
щ
olanadilar, 
ы
lchanadilar. 
San`at taraqqiyotining nisbiy mustaqilligi shu bilan izo
щ
lanadiki, jamiyat badiiy ravnaqining darajasi 
щ
amma vaqt 
щ
am uning iqtisodiy taraqqiyoti darajasiga mos kelavermaydi. San`atning taraqqiyoti yoki 
tanazzuli, uning u yoki bu turi, k
ы
rinishining yorqin ifoda topishi aniq ijtimoiy munosabatlar tabiatiga, 
muayyan guru
щ
iy kuchlar nisbatiga, mafkuraviy 
щ
ayot xususiyatlariga, jamiyatda shaxs egallab turgan 
maqomiga, albatta, bo\liqdir. Masalan, qadimgi dunyo san`atining ravnaqi bir qator shart-sharoitlar va 
omillarning bir-biriga mos kelishi va 
ы
ta qulay vaziyatning vujudga kelishi orqasida qaror topdi. 
San`atning jamiyat 
щ
ayotida nisbiy mustaqil amal qilishi vorisiylik qonuniyatining namoyon b
ы
lishi 
bilan 
щ
am bo\liq. Vorisiylik faqat san`atga xos bulgan 
щ
odisa emas. U ijtimoiy ongning 
щ
amma 
shakllariga taalluqlidir. Vorisiylik jamiyat moddiy asosi bilan bo\liq b
ы
lgan siyosiy va 
щ
uquqiy ong 
so
щ
alarida k
ы
proq namoyon b
ы
ladi. 
Vorisiylik ma`naviy 
щ
ayotning 
щ
ayotning barcha jab
щ
alarida mavjud. Ammo, 
щ
ayotning barcha 
tomonlarini qamrab oluvchi iqtisodiy zamindan ancha yiroq b
ы
lgan san`atda vorisiylik yorqin, t
ы
la, 
щ
ar tomonlama tarzda namoyon b
ы
ladi. San`atning 
щ
amma qirralari- mavzu y
ы
nalishi, G`oyaviy-
ru
щ
iy qoida va o
щ
anglari, ijodiy aqidalari, uslubi, tur va shakllarining ifodali vositalari vorisiylikdan 
ayniqsa b
ы
rtib k
ы
rinadi. 
Ijtimoiy ongning boshqa shakllarida b
ы
lganidek, san`atda 
щ
am bilish va mafkura bir-biri bilan 
chirmashib, 
ы
zaro bo\lanib ketgan. Turli tarixiy bosqichlarda va san`atning turli k
ы
rinishlarida bilish 
va mafkura 
ы
zaro mutanosiblikda amal qiladi. San`atning bilish jarayonidagi burch-vazifasi badiiy 
adabiyot vositasida yaqqol k
ы
zga tashlanadi. San`at bilishning alo
щ
ida turi sifatida musho
щ
ada 
etilganda, odatda, badiiy adabiyot asarlariga suyaniladi. Musiqaning bilish-anglash imkoniyatlari 
badiiy adabiyotga nisbatan biroz cheklanganligi ma`lum, lekin voqelikni alo
щ
ida noziklik, sezgirlik, 
samimiylik ru
щ
ida in`ikos etishda musiqaning a
щ
amiyati katta, u odamlarning ru
щ
iy 
щ
olatini, ichki 
dunyosini, kechinmalarini, 
щ
is tuy\ularini betakror nozik o
щ
ang-kuylarda ifodalaydi. Xuddi shunga 
ы
xshash burch-vazifani me`morchilik 
щ
am bajaradi. Odamlar e
щ
tiyojlarini qondirish bilan bo\liq 
san`at turi b
ы
lgan me`morchilikda davr xususiyatlari va belgilari, odamlar maishiy 
щ
ayoti, did-
farosatlari, umid-orzulari aks etadi. 

---

130
130
San`at 
ы
z mavzui doirasida b
ы
lsa 
щ
am fan 
singari beqiyos bilish-anglash imkoniyatlariga 
ega. Lekin san`atning badiiy bilish-anglash jarayoni 
ы
ziga xususiyatlar doirasida sodir b
ы
ladi. San`at 
voqelikni badiiy vositalar orqali yanada t
ы
la qonli, jozibali anglashga yordam beradi. 
Ijtimoiy ongning 
щ
ar bir muayyan shakli voqelikning bir tomonini aks ettiradi. San`at ijtimoiy ong 
shakli sifatida voqelikni badiiy bilish-anglash jarayonida uning voqelikni badiiy tasvirli shaklda anglash 
manbalaridan biri b
ы
lib, inson maydonga chiqadi. Insonni in`ikos etish, bilish-anglash masalalari bilan 
fanning juda k
ы
p so
щ
alari shu\ullanadi, lekin inson muammosiga san`at va fan so
щ
alari turlicha 
yondoshadilar. Insonni atroflicha 
ы
rganish jaryonida tabiiy va ijtimoiy fan tarmoqlari 
щ
am musho
щ
ada 
etadilar; Masalan, tabiiy fanlar insonni biologik mavjudot sifatida 
ы
rganib in`ikos etsa, ijtimoiy fanlar 
insonni shaxs sifatida ta
щ
lil qiladi. Ammo, ijtimoiy fanlar 
щ
am inson shaxsiga 
ы
z vazifalari nuqtai 
nazaridan yondoshadilar: ru
щ
shunoslik insonning ichki dunyosini, ru
щ
iy kechinmalarini 
ы
rganadi: 
iqtisod nazariyasi insonga mu
щ
im ishlab chiqaruvchi kuch sifatida qaraydi: siyosatshunoslik insonning 
siyosiy munosabatlar jarayonidagi 
ы
rni masalasi bilan shu\ullanadi: a
щ
loqshunoslik insonni xulq-atvori 
qoidalari bilan birga tadqiq etadi: estetika-insonning voqelikka estetik munosabatini ochib beradi va 
щ
. 
San`at uchun esa inson 
ы
zining biologik, ru
щ
iy, ijtimoiy-guru
щ
iy, milliy-ajdodiy va sof yakka 
щ
oldagi barcha belgi va xususiyatlari ji
щ
atidan 
ы
zaro bo\lanib, chirmashib ketgan yaxlit, yagona, nodir, 
qaytarilmas shaxs qiyofasida bosh mavzu b
ы
lib xizmat qiladi. San`at voqelikning barcha jozibali 
boyliklarini, k
ы
rkamligini qamrab olishga qodir. Mazkur voqelik esa ijtimoiy shaxs b
ы
lib etishgan 
insonning tub e
щ
tiyoj va manfaatlari in`ikosi sifatida ifodalashi lozim. 
Fan va texnika inson hayotida qanday ulkan ahamiyat kasb etishidan qat`iy nazar, san`atda ustivor 
a
щ
amiyatli maqomga ega b
ы
lishi mumkin emas. San`atda fan odamlar uchun yaratiladigan insoniy 
faoliyat timsoli b
ы
lib xizmat qiladi. Mabodo ilmiy-texnik, ekologik, boshqaruv muammolari, 
щ
is-
tuy\ulari, ma`nodan ma
щ
rum etilsa, u erda san`at b
ы
lmaydi. San`at 
щ
issiyotlar, tuy\ular bilan tirik, u 
щ
issiy ta`sir etish, ibrat k
ы
rsatish, tarbiya berish qudratiga egadir. 
San`atda inson 
щ
amma vaqt 
щ
am bevosita ifodalanmaydi. Masalan, san`atning manzara tasviri 
yoki natyurmort turida inson qiyofasi ifodalanmaydi. Bu 
щ
ol inson mazkur san`at asarlarida aks 
etmaydi, degan emas. Manzara tasviri inson 
щ
is-tuy\ularining eng nozik va eng jozibali qirralarini 
namoyon etadi. Masalan, 
Ы
rol Tansiqboev, Ne`mat +
ы
ziboev, Ra
щ
im Axmedov, R
ы
zi Choriev kabi 
musavvirlarning manzarali tasvir asarlari orqali insonda yorqin mayuslik, beozor shodlik, tashvishli 
e
щ
tiros, k
ы
tarinki ru
щ
, 
щ
ayotbaxsh orzu-umidlar, ijodkorlik va yaratish 
щ
is-tuy\ulari uy\otadi. Bu 
asarlarda insonda 
щ
is-tuy\ular, xilma-xil kechinmalar q
ы
z\ab, inson diliga, uning ru
щ
iga ta`sir 
ы
tkazish bilan san`at va inson yaxlitligini, 
щ
amo
щ
angligini paydo qiladi. 
Tasviriy san`atning natyurmort turi k
ы
proq jonsiz narsalar-mevalar, gullar, taomlar, ichimliklar 
tasviridan iborat b
ы
lib, ularda odam aksini k
ы
rmasakda, bu xil asarlar mavzui baribir inson, uning 
щ
ayoti 
щ
aqida ekanligini anglaymiz. Golland musavviri Vilem Xedaning «Somsa bilan nonushta» 
natyurmortida 
ы
ta ma
щ
orat bilan chizilgan qada
щ
, \ijimlangan dasturxon, unga t
ы
kilgan may 
tasvirlarini k
ы
zdan kechirar ekanmiz, nafaqat shisha sat
щ
ini, dasturxon sifat k
ы
rinishini, 
e
щ
tiyotsizlikdan t
ы
kilgan mayni, balki inson iliq nafasini, uning q
ы
llari iazkur manzaraga taalluqli 
ekanini ochiq-oydin 
щ
is etamiz. Ni
щ
oyat, bizni 
щ
ozirgina sodir b
ы
lgan inson dramasini sezish orqali 
vujudga kelgan qandaydir tashvishli bir 
щ
ol chul\ab oladi. 
Shunday qilib, san`at nafaqat insonning 
ы
zini, balki uning idrok etishi mumkin b
ы
lgan barcha 
narsalarni, voqea-
щ
odisalarni aks ettirib, 
щ
issiy tuy\u keltirib chiqaradi. san`at insonni bevosita aks 
ettirmasada, biro narsaga inson munosabatini faol ifodalaydi, biror narsani inson mezoni bilan 
ba
щ
olaydi. Ba
щ
olashda esa 
щ
amisha inson mo
щ
iyatini anglashga qaratilgan bilish 
щ
olati mavjuddir. 
San`at narsalarda, tabiat 
щ
odisalarida inson uchun a
щ
amiyatli b
ы
lgan ma`no izlaydi, qidirib topadi va 
ishga soladi. San`at voqelikning 
щ
ar qanday 
щ
odisasida ijtimoiy ma`no paydo qiladi. 
San`atning ijtimoiy 
щ
ayotda tutgan 
ы
rnini belgilash k
ы
p ji
щ
atlardan uning mafkuraviy tabiatini 
anglash bilan bo\liq. Ammo san`atni mafkuradan butunlay ajratib musho
щ
ada etmaslik 
щ
amda san`at 
bilan mafkurani bir-biriga qorishtirib yubormaslik lozim. 
San`at 
щ
am, mafkura 
щ
am tarixiy 
щ
odisa, lekin san`at mafkuradan oldin vujudga kelgan. Mafkura 
esa qarama-qarshi ijtimoiy guru
щ
lar qarashlari natijasida qaror topadi. Shu bois ijtimoiy guru
щ
lar 
mafkurani 
ы
zlarining qarashlari ifodasi sifatida ta`riflaydilar. Zero, mafkura u yoki bu ijtimoiy guru
щ
faoliyatining maqsad-y
ы
nalishlarini nazariy asoslab, mazkur maqsadlarini amalga oshirish y
ы
llarini 

---

131
131
belgilab beradi. U ijtimoiy guru
щ
larning aniq 
y
ы
nalishiga m
ы
ljallangan xatti-
щ
arakatlari va 
щ
ulq-atvorlari dasturini ishlab chiqishga \oyaviy-nazariy asos b
ы
lib izmat qiladi. 
Shuni ta`kidlash kerakki, san`at 
щ
ech vaqt u yoki bu mafkura, u yoki bu qarashlar ifoda vositasi 
b
ы
lib qololmaydi. San`at umuminsoniy manfaatlar va intilishlarning t
ы
\ridan t
ы
\ri ifoda vositasidir. 
Щ
ar qanday mafkura umuinsoniy b
ы
lsagina san`at ma\zidan 
ы
rin oladi. Mafkuraning san`at ma\ziga 
kirib, singib borish jarayoni k
ы
p shakllar va y
ы
nalishlarga ega. Ijodkor dunyoqarashi umuminsoniy 
estetik omillar ta`siri ostida shakllanadi. 
Mafkura kishilarning diniy-a
щ
loqiy estetik qarashlari tizimida estetik orzuga aylansagina san`atda 
r
ы
yobga chiqadi. Estetik orzuda estetika va mafkura qirralari yaqindan chirmashib ketgan b
ы
ladi. 
Voqelik mo
щ
iyatiga kirib borish estetik orzuning tabiatiga, uning 
щ
aqqoniyligiga bo\liq. Mfkura 
san`atda badiiy aks ettirish mavzui sifatida 
щ
am namoyon b
ы
lishi mumkin. Muayyan jamiyat 
щ
ayoti 
san`atda 
щ
ar tomonlama ifodalanadi. San`atda mafkura ma`naviy 
щ
ayotning tarkibiy qismlardan biri 
b
ы
lib xizmat qiladi. San`at mafkuraviy omillar bilan q
ы
shilib ketadi va 
ы
ziga xos mafkuraviy 
qiymatga aylanadi. San`at mafkuraviy jarayonlar so
щ
asida jamlanib, 
ы
z 
ы
rniga ega b
ы
ladi. San`at 
inson ru
щ
ining eng chuqur qatlamlariga kirib borib, ijtimoiy \oyalar «vositachi»si vazifasini 
ы
taydi. 
Mazkur \oyalarni tomoshabin, 
ы
quvchi, eshituvchi, faqat k
ы
rish bilan emas, balki qaxramon 
kechinmalariga sheriklik 
щ
issi orqali 
щ
am idrok etadilar. 
San`at va siyosat 
ы
zaro oshkora yoki niqobli tarzda namoyon b
ы
ladi. Bu erda san`at amal 
qilayotgan davr, uning turlari va k
ы
rinishlari, ijodkor dunyoqarashi katta a
щ
amiyat kasb etadi. 
San`at bevosita siyosiylashgan 
щ
ollarda u yoki bu siyosiy orzu-umidlarni ochiqdan-ochiq 
щ
imoya 
qilishi, u yoki bu turmush tartibotini qaror toptirishi yoki rad etishi mumkin. Masalan, Aristofan 
komediyalari, Shiller dramalari, Beranje ashula matnlari, David va Delakrua suratlari, Gulxaniy 
«Zarbulmasal» asarida, Muqimiy, Furqat, Zavqiy va Avaz 
Ы
tar 
ы
\li 
щ
ajviy she`rlari shular 
jumlasidandir. 
Ы
tmish ijodkorlari muayyan ijtimoiy guru
щ
manfaatlari y
ы
lida siyosat bilan bo\lanib qolganlarini 
ы
zlari fa
щ
mlagan 
щ
olda asarlar yaratganlar. Chunki, ijodkor asar yaratish 
ы
z davrining siyosiy 
щ
ayotidan butunlay xolis b
ы
lishi, 
ы
zining siyosiy qarashlari va \oyalaridan mustasno tarzda ijod qilishi 
qiyin. Lekin, 
ы
z tabiati va mo
щ
iyati ji
щ
atidan xilma-xil b
ы
lgan siyosiy mafkura san`atga turli darajada 
ta`sir 
ы
tkazadi. Il\or, taraqqiyparvar ru
щ
dagi siyosiy \oyalar barcha davrlarda 
щ
am ijodkor iste`dodiga 
samarali ta`sir k
ы
rsatgan va san`atning ravnaqi uchun zamin b
ы
lib xizmat qilgan va aksincha, qoloq 
щ
amda mustabid ru
щ
dagi siyosiy qarashlar 
щ
atto eng ulu\ ijodkorlar faoliyatlariga 
щ
am 
щ
alokatli ta`sir 
ы
tkazib, ular iste`dodlarini kishanlab q
ы
ygan. Buni biz Sh
ы
rolar davrida 
ы
zbek adabiyotida 
Щ
amid 
Olimjon, /ofur /ulom, Oybek, Abdulla +a
щщ
or, Uy\un ijodida k
ы
rishimiz mumkin. San`at va a
щ
loq 
ы
zaro munosabatlari estetikada 
ы
zak masalalardan biri b
ы
lib, bu masalaga uch uslubda yondoshiladi. 
Birinchisi-»a
щ
loqiylik» uslubi deyiladi. Bu uslub Ovrupo nafosatshunosligidagi yunonlar, jumladan 
Aflotun, yangi lavrda esa Russo va L.N. Tolstoy ijodida kengroq va chuqurroq ishlab chiqilgan. 
«A
щ
loqiylik»ning mo
щ
iyati shundaki, uning tar\ibotchilari tarixan turli davrlarda yashaganiga qaramay, 
badiiy ijodni a
щ
loq-odobga b
ы
ysundirish, ezgulikni san`atning birdan-bir va eng oliy maqsadi sifatida 
tar\ib etishdir. 
Ikkinchi yondoshuv san`atni a
щ
loqdan «ozod qilish» uslubidir. Dastavval qadimgi dunyo tanazzuli 
paytida vujudga kelgan bu yondoshuv Ovrupoda rivojlangan kapitalistik jamiyat ba\rida mustaqil 
nafosatli oqimga ajralib chiqdi. Dastlabki paytlarda «a
щ
loqsiz» yondoshuv san`atga Ovrupo burjua 
iste`molchiligi ru
щ
iga qarshi norozilik tarzida, ya`ni san`atni 
щ
ukmron doiralar a
щ
loqi va odobi 
qoidalariga b
ы
ysundirishga qarshi kurashish ru
щ
ida vujudga keladi. Bu 
щ
ol Oskar Uayl`d, Edgar Po, 
Bodler kabi ijodkorlar asarlarida aks ettirilgan. XIXasr oxirlaridan boshlab oshkora estetik a
щ
loqsizlik 
keng tar\ib qilina boshlandi. Masalan, olmon faylasufi F. Nittsshe a
щ
loqiylik ru
щ
i san`at erkinligini 
b
ы
\adi, san`at ezgulikdan 
щ
am, yozuvlikdan 
щ
am mustasno b
ы
lishi kerak, deb uqtirgan edi. Uchinchi 
yondoshuv-san`atda a
щ
loqiylik bilan «a
щ
loqsiz»likni birlashtirish uslubidir. Bu uslubni ilk bor Arastu 
nazariy ji
щ
atdan asoslagan. Keyinchalik u inqilobiy demokratik oqim tarzida qaror topdi. Mazkur 
badiiy ijod uslubi mo
щ
iyatida san`atning a
щ
loqiy-tarbiyaviy a
щ
amiyatini yuksak ba
щ
olash mavjud 
b
ы
lib, unda a
щ
loqiy ibtido estetik orzuga nisbatan tashqi qobiq vazifasini emas, balki uning ichki 
tarkibiy ma\zini ifoda etadi. Bu uslubdagi yondoshuvga k
ы
ra, san`at a
щ
loqiylikning estetik maktabi 
b
ы
lib xizmat qiladi, san`at asarlarida badiiylik b
ы
lmasa, u a
щ
loqiylikdan ma
щ
rum b
ы
ladi. Boshqacha 

---

132
132
aytganda, badiiylik 
щ
amma vaqt a
щ
loqiylikni, 
a
щ
loqiylik esa yuksak darajadagi nafosatli didni 
taqozo etadi. 
San`at va a
щ
loqning bosh mavzui insondir. San`at insonning maqsad-manfaatlari, fikr-
mulo
щ
azalari, 
щ
is-tuy\ulari, ichki kechinmalari nuqtai nazaridan aks ettirsa, a
щ
loq inson ijtimoiy 
aloqa lari va munosabatlarining ma\ziga singib ketadi. 
Щ
ayotda, mayyan jamiyatda a
щ
loq-odobga 
aloqador b
ы
lmagan biror voqea-
щ
odisa sodir b
ы
lmaydi. Odamlarning 
ы
zaro munosabatlari va 
muomalalari a
щ
loqning bevosita ob`ekti b
ы
lib xizmat qiladi. San`at qadim davrlardan beri din bilan 
uzviy bo\liq 
щ
olda rivojlanib kelgan. +adimdan san`at va din aqidaviy bir butunlikni tashkil etgan edi. 
San`at va din ijtimoiy ongning ma`naviy amaliy shakllari qatoriga mansub b
ы
lib, ularning 
ikkalasi
щ
am iqtisodiy zamin ustidagi \oyaviy ustqurmaning «yuqori qavati»dan 
ы
rin egallaydi. 
San`at va din zaminida yotgan 
щ
is-tuy\u bir xil ma`noga ega emas. Masalan, san`atda 
щ
am, dinda 
щ
am 
xayol surish mavjud b
ы
lib, badiiy xayol surish diniy xayoldan tubdan farq qiladi. Din voqelikka mav
щ
um, 
qiyosiy tarzda xayol qilsa, san`atda xayol voqelikka nisbatan ramz-timsollar vositasida qaratilgan b
ы
ladi. 
Agar din voqelikni mav
щ
um shaklda aks ettirsa, san`at dalil-isbotli tarixiylikka asoslanadi. Din 
k
ы
proq ilo
щ
iylikka suyanadi, san`at esa dunyoviylik ru
щ
i bilan su\orilgan. Lekin san`at asarlarida 
ilo
щ
iylik ramzlari bevosita dunyoviylikni aks ettiradi. San`at asari qaysi dinga mansub ijodkor 
tomonidan yaratilgani 
щ
am mu
щ
im a
щ
amiyatga molikdir. San`at va falsafa aloqadorligi ular 
mavzularining 
ы
zaro yaqinligida namoyon b
ы
ladi, zero inson mazmunini, qismati va baxt-saodatini 
anglash, in`ikos etish bilan bo\liq muammolar san`at uchun 
щ
am, falsafa uchun 
щ
am asosiy mavzudir. 
San`at va falsafaning ijtimoiy 
щ
ayot jab
щ
alarida bajaradigan vazifalarida 
щ
am umumiylik mavjud. 
Falsafa 
щ
amma vaqt shaxs dunyoqarashini shakllantirishga xizmat qiladi va ayni paytda 
щ
ar qanday 
dunyoqarashning nazariy asosidir. San`at dunyoqarashni shakllantirishda bevosita 
ы
rin tutmaydi. 
San`at 
ы
z mazmunini badiiy qiyofalarda namoyon qilsa, falsafa 
ы
z mazmunini ni
щ
oyatda keng 
tushunchalar (kategoriyalar) orqali ifoda etadi. San`at badiiy obrazli tafakkur vositasida, falsafa esa 
mantiqiy tushunchalar orqali ifodalanadi. San`atning asosiy ta`sir kuchi inson ma`naviy dunyosiga, 
uning fikr-mulo
щ
azalari va 
щ
is-tuy\ulariga qaratilgan b
ы
lsa, falsafaning ta`sir kuchi aql-idrokka, 
ma`naviy talab-e
щ
tiyojlarni qondirishga, ma`naviy madaniyatni rivojlantirishga qaratilgan b
ы
ladi. 
San`at manzaralar, 
щ
odisalarni bir-biriga biriktirishga intilsa, falsafa 
ы
sha 
щ
odisalar mo
щ
iyatini 
anglashga, ular qonuniyatlarni ochishga intiladi. san`at badiiy 
щ
aqiqatga, falsafa esa 
щ
ayotiy 
щ
aqiqatga tayanadi. San`at va falsafa voqelikni 
ы
zlashtirishda mustaqil amal qilib, ular tarixiy 
taraqqiyot jarayonida 
ы
zaro aloqadorlikda b
ы
lib, bir-birini t
ы
ldirib va boyitib kelgan. San`at bilan 
falsafa 
ы
rtasidagi 
ы
zaro bo\likni san`atkorlar bir vaqtning 
ы
zida mutafakkirlar, buyuk faylasuflar 
щ
am 
b
ы
lganliklarida, ya`ni shub
щ
asiz tarzda yuksak badiiy iste`dod so
щ
iblari b
ы
lganlarida 
щ
am k
ы
ramiz. 
Bunga Ibn sino, Forobiy, Yusuf 
Щ
os 
Щ
ojib, Navoiy, Ulu\bek, Bobur, Mashrab, A
щ
mad Donish, 
Munavvar qori, Ma
щ
mudx
ы
ja Be
щ
budiy, Abdurauf Fitrat, Oybek va boshqa ijodkorlar 
щ
ayoti va ijodi 
misoldir. 
San`atning ijtimoiy mazmuni xalqchillik tushunchasi orqali namoyon b
ы
ladi. Bu tushuncha 
щ
ozirgi 
sharoitda mu
щ
im a
щ
amiyatga molik b
ы
lib bormoqda. Umuminsoniy va milliy manfaatlar 
щ
amda 
qadriyatlarga amal qilish san`at xalqchilligini ta`minlaydi. 
Fan va texnika inson hayotida qanday ulkan ahamiyat kasb etishidan 
36-mavzu. Sanat asarini nafosatli idrok eti shva nafosatli tarbiya