Həcər Adil qızı Qasımova Elmi redaktor: h e. d., dos. MƏMMƏdov r. F
Yüklə 4,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4.6.2. Funksiyaların həyata keçirilməsi vasitələri
kimi, xüsusi səlahiyyət tələb olunur (1969-cu il müqavilələr hüququ haqqında Vyana Konvensiyasının 7-ci maddəsi). Yeri gəlmişkən, bu səlahiyyət Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq müqavilələrinin bağlanması, icrası və ləğv edilməsi qaydaları haqqında Azərbaycan Respublikası Qanununun 6-cı maddəsinə əsasən yalnız Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən verilir. Diplomatik nümayəndəliklərin daha bir funksiyası informa- siya funksiyasıdır. Yerləşmə dövlətindəki siyasi, iqtisadi, sosial və s. durumun öyrənilməsi, akkreditiv dövlətin ictimai həyatının müxtəlif aspektləri haqqında informasiyanın təbliğ edilməsi səfirliyin fəaliyyətinin hər zaman mühüm hissəsini təşkil etmişdir. Uyğun olaraq informasiya funksiyasının iki tərəfi vardır. Bir tərəfdən bu akkreditiv dövlətin xarici və daxili siyasəti, ölkənin iqtisadi, sosial və mədəni həyatı haqqında informasiyanın diplomatik nümayəndəlik vasitəsilə xaricdə yayılmasının təmin edilməsidir. İnformasiya funk- siyasının ikinci tərəfi isə yerləşmə dövləti, buradakı ictimai-siyasi və s. vəziyyət barəsindəki məlumatın alınması və onun akkreditiv dövlətə çatdırılmasıdır. İnformasiya materiallarının toplanmasında müxtəlif mənbələrdən – mətbuatdan, rəsmi orqanların məlumatlarından, şəxsi görüşlərdən və s. istifadə olunur. Diplomatik personalın demək olar ki, bütün üzvləri öz səlahiyyətləri çərçivəsində bu informasiyanın əldə olunmasında iştirak edir. Onu da qeyd edək ki, mərkəzə göndərilən, xüsusilə siyasi infor- masiyanın tərtib olunması onu hazırlayanlardan əlavə məsuliyyət tələb edir. Belə ki, rəsmi informasiya mənbələrindən fərqli olaraq, mətbuat orqanlarından alınan materialların əlavə araşdırılması və ya mətbuat orqanının statusunun qeyd olunması zəruridir. Öz ölkəsi, onun insanlarının həyatı, həmçinin onun xarici siyasət aksiyaları haqqında düzgün və dolğun informasiyanın yerləşmə ölkəsinə çatdırılması ölkənin tanıtımı ilə yanaşı müxtəlif düşmən təbliğatın qarşısının alınmasına da xidmət edir. Vyana Konvensiyasının 3-cü maddəsinin 1“ d” bəndində xüsusi olaraq qeyd edilir ki, bu cür nəzarət və informasiya toplanması yalnız qanuni yollarla həyata keçirilməlidir. Diplomatik əlaqələr haqqında Vyana Konvensiyasının 3-cü maddəsi beşinci funksiya kimi – akkreditiv dövlət və nümayəndəliyin yerləşdiyi dövlət arasındakı dostluq münasibətlərinin təşviq edilməsini, iqtisadi, mədəni və elm sahələrində onların qarşılıqlı münasibətlərinin inkişaf etdirilməsini müəyyən edir. Vyana Konvensiyasının 3-cü maddəsinin 2-ci bəndində dip- lomatik nümayəndəliklər tərəfindən konsul funksiyalarının həyata keçirilməsinin mümkünlüyü nəzərdə tutulur. 1961-ci il Vyana Konvensiyasının 3-cü maddəsi diplomatik funksiyaların qəti, tam siyahısı deyil. Dövlətlər arasında qarşılıqlı razılıq əsasında digər funksiyalar da həyata keçirilə bilər. Yuxarıda adı çəkilən funksiyalar, lakin daha geniş şəkildə “Diplomatik xidmət haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun “Diplomatik xidmət orqanının funksiyaları” adlanan 4-cü maddəsində öz əksini tapmışdır. Bu maddədə qeyd olunur ki, dip- lomatik xidmət orqanları Azərbaycan Respublikasını digər dövlətlərlə və beynəlxalq təşkilatlarla münasibətlərdə təmsil edir (4.1.1.), Azərbaycan Respublikasının digər dövlətlərlə və beynəlxalq təşkilatlarla iqtisadi, sosial, elmi-texniki, mədəni və başqa sahələrdə əməkdaşlığının inkişafına kömək göstərir (4.1.2.), Azərbaycan Re- spublikasının digər dövlətlərlə və beynəlxalq təşkilatlarla danışıqların aparılması və beynəlxalq müqavilələrin imzalanmasını təşkil edir (4.1.3.), xaricdə yaşayan həmvətənlərlə əlaqələrin inkişafına yardım göstərir (4.1.5.) və s. mühüm funksiyaları yerinə yetirir. Azərbaycan Respublikasının Səfirliyi haqqında əsasnamədə səfirlik funksiyaları daha geniş şəkildə təsbit olunmuşdur. 4.6.2. Funksiyaların həyata keçirilməsi vasitələri Bütün bu sadalanan funksiyaları həyata keçirə bilməsi üçün diplomatik nümayəndəliklər uyğun personala, maddi-texniki bazaya malik olmalı və yerləşdikləri dövlətdə xüsusi şəraitlə təmin olun- malıdır. Vyana Konvensiyasının 25-ci maddəsində də deyilir ki, yerləşmə dövləti nümayəndəliyin funksiyalarının yerinə yetirilməsi üçün hər cür imkan yaratmalıdır. Belə vasitə ilk öncə nümayəndəliyin binasıdır. Yerləşmə dövləti ya öz ərazisində öz qanunlarına uyğun olaraq akkreditiv dövlətə nümayəndəlik üçün zəruri binaların alınmasında kömək etməli, ya da onun başqa yollarla binalar almasına yardım etməlidir (maddə 21). Akkreditiv dövlət də beynəlxalq hüquqa uyğun olaraq nümayəndəliyi üçün binanı seçərkən yerli dövlətin qanun və qay- dalarına müvafiq davranmalıdır. 136 137 Nümayəndəliyin funksiyalarının həyata keçirilməsində mühüm rol oynayan vasitələrə, həmçinin akkreditiv dövlətlə azad əlaqə sax- lamaq hüququ və yerləşmə dövlətinin ərazisində azad hərəkət etmək hüququ aiddir. a) Azad əlaqə saxlamaq hüququ Azad əlaqə saxlamaq hüququ nümayəndəliyin normal fəaliyyət gostərməsində mühüm rol oynayan vasitədir. Azad əlaqə saxlamaq hüququ dedikdə nümayəndəliyin akkreditiv dövlət və onun orqanları ilə istər ölkə daxilində, istərsə də xaricində maneəsiz əlaqə saxlamaq hüququ nəzərdə tutulur. Yerləşmə dövləti nümayəndəliyin rəsmi məqsədlər üçün bütün əlaqələrinə icazə verməli və bu əlaqələri mühafizə etməlidir. Akkreditiv dövlətin hökuməti və digər nümayəndəlikləri, konsulluqları ilə – onlar harada olursa olsunlar- əlaqələrində nümayəndəlik diplomatik kuryerlər və kodlaşdırılmış, şifrələnmiş depeşlər daxil olmaqla bütün əlverişli vasitələrdən istifadə edə bilər (maddə 27.1.). Yerləşmə dövlətinin icazəsi ilə nümayəndəlik radioqəbuledici qurub onu istismar edə bilər. Beynəlxalq hüquq doktrinalarında nümayəndəliyin əlaqə saxlamaq azadlığının müəyyən hallarda məhdudlaşdırılmasının mümkünlüyü qeyd olunur. Diplomatik praktikada da belə məhdudiyyətlərə rast gəlinir və onlar adətən dövlətin təhlükəsizliyi, onun iqtisadi maraqlarının qorunması baxımından əsaslandırılır. Diplomatik nümayəndəliyin əlaqə saxlamaq azadlığının məhdudlaşdırılması istisna hallarda mümkün sayıla bilər. Azad əlaqə saxlamaq hüququnun həyata keçirilməsində mühüm vasitə diplomatik poçtdur. Diplomatik poçt dedikdə sənədlərin daşınmasında istifadə olunan istənilən çanta, torba, konvert və ya hər hansı bir görünüşlü paket (diplomatik valiz) başa düşülür. Beynəlxalq hüquqda diplomatik poçtun tam toxunulmazlığı prinsipi təsdiq olunmuşdur. Konvensiyanın 27- ci maddəsinə əsasən diplomatik poçtu açmaq və gecikdirmək olmaz. Diplomtik poçtu təşkil edən bütün yerlərin onların xarakterini göstərən görünən xarici nişanları olmalıdır və bunlarda rəsmi istifadə üçün nəzərdə tutulan ancaq diplomatik sənədlər və əşyalar olmalıdır (maddə 27. 4.). Diplomatik immunitetlərin məhdudlaşdırılmasına yönələn ümumi tendensiyanın bir hissəsi kimi son dövrlərdə diplomatik poçtun mütləq toxunulmazlığının da məhdudlaşdırılması cəhdləri olunmaqdadır. Bir sıra hallarda diplomatik poçtun toxunulmazlığından dövlətlərin sui- istifadə etdiyini əsas gətirərək bunun üçün əsaslı şübhə olduqda onun açılması və ya geri göndərilməsinin mümkünlüyü beynəlxalq hüquq doktrinalarında da qeyd olunur. Müstəsna hallarda, yerləşmə dövlətinin maraqlarına ciddi zərər vuran ağır cinayət hadisələrinin qarşısını almaq məqsədilə diplomatik poçtun saxlanılması və açılmasına yol verilməsinin mümkünlüyü Konvensiya layihəsinin müzakirəsi zamanı Beynəlxalq hüquq Komissiyası tərəfindən də qeyd olunmuşdur. Belə müstəsna tədbirlərin əsaslandırılması üçün ədəbiyyatlarda repressali institutuna istinad olunur. Repressali diplomatik poçtun toxunulmazlığından sui- istifadə edərək Konvensiyanın 27- ci maddəsini (1-ci və 2-ci bənd) pozmuş olan dövlətə qarşı cavab tədbiri kimi Konvensiyadakı toxunulmazlıq prinsipinin pozulmasında ifadə olunur. Təbii ki, bu zaman cavab tədbirinin törənmiş hüquq pozuntusuna adekvat olması nəzərə alınmalıdır. Ədəbiyyatlarda və praktikada müzakirələrə səbəb olan məsələlərdən biri də diplomatik poçta yoxlanışın texniki vasitələrin köməyi ilə həyata keçirilməsi məsələsidir. Konvensiyanın özündə texniki nəzarət vasitələri ilə əlaqəli müddəa yer almamışdır ki, bu da həmin vasitələrin daha gec dövrlərdə meydana çıxmasından irəli gəlir. Lakin ümumilikdə Konvensiyada diplomatik poçtun açılmasını qadağan edən norma buradakı sənədlərin məxfiliyinin təmin olunması məqsədini daşıdığına görə, məntiqi olaraq texniki nəzarət vasitələrinə də icazə verməməlidir. Bu məsələ ilə bağlı dövlətlərin praktikası isə qeyri-sabitdir. Konvensiyada diplomatik poçtun ölçüləri və kütləsi ilə bağlı məhdudiyyətlərin yer almaması praktikada məlum çətinliklərin yaranmasına səbəb olmuşdur. Bəzi hallarda dövlətlər gömrük nəzarətindən azad olmaq üçün yükləri diplomatik poçt kimi qələmə verirlər. Bir sıra hallarda hətta yük avtofurqonlarının diplomatik poçt adı ilə gömrükdən keçirilməsi cəhdlərinə rast gəlinir. Lakin bu beynəlxalq hüquq normalarına, diplomatik praktikaya və dövlətdaxili qanunvericiliyə uyğun olmayan haldır. Bir sıra hallarda dövlətlər tərəfindən diplomatik poçta mü- nasibətdə təktərəfli tələblər qoyulur (məsələn, ölçüsünə, tərtibatına və ya həcminə məhdudiyyətlər). 138 139 Yüklə 4,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|