Həyata nüfuz anı Demokratiyanın ibrətamiz erkən tarixinə baxış

100 

 

ərzində davamı olmayan  təkcə bir zərbədən ibarət deyildir. Şəraitə lazımınca nüfuz 

etməmək, onu öyrənməmək də ciddi çətinliklərə gətirib çıxara bilər.  

Klauzevits hərbi dühalara, Böyük  Aleksandra, Hannibala, Sezara, Napoleona 

xüsusi əhəmiyyət verir. Nəzəriyyəçi müharibədə rast gəlinən təhlükələrə də diqqət 

yetirir. 

Əsərdə ordunun təchizatı məsələsi xüsusi yer tutur. Təchizat, logistika hətta 

qədim dövrlərdəki dahi sərkərdələr üçün ən vacib problemlərdən biri sayılırdı.  Axı 

logistika müharibənin qan damarı hesab olunur. Hətta 50 minlik ya 100 minlik ordunu 

ərzaqla təmin etməyin özü də olduqca mürəkkəb bir məsələdir. Makedoniyalı 

Aleksandr Persiyadan Orta Asiyaya keçmək üçün Xəzər dənizinin cənubunu, ərzağı və 

ayaqaltı otu bol olan Hirkaniya vadisini seçdi. Bu onun yürüşünün uğurlu olmasında 

heç də az rol oynamadı. Napoleon və Hitler isə bu mühüm cəhəti Rusiyaya yürüş vaxtı 

yaddan çıxartdıqlarına görə ağır məğlubiyyətlərlə üzləşməli oldular. Axı ac ordu 

vuruşmağa qadir deyildir. Napoleon öz ölkəsindən çox uzaqlara gəlib çıxanda əslində 

Hannibalın İtaliya ərazisindəki səhvini təkrar etdi. Hannibal Karfagendən əlavə canlı 

qüvvə və digər maddi kömək xahiş etsə də, onları istənilən həcmdə ala bilmirdi. Roma 

ordusu isə Kannda ağır məğlubiyyətə düçar olsa da, öz ərazisində olduğundan, başqa 

sözlə «yeni qanla» təmin olunmaqda hansısa çətinlik çəkmirdi. 

            Napoleon ordusu Rusiya ərazisi ilə geri çəkildikdə təkcə şaxtadan, 

soyuqdan deyil, həm də ərzaq qıtlığından əziyyət çəkirdi. Ruslar «yanmış torpaq» 

metodunu həyata keçirərək, fransızların ərzaq əldə etmək cəhdlərini puça çıxarırdı. 

Vaxtilə, böyük sərkərdə Səlahəddin də III Səlib yürüşünə belə «qonaqpərvərlik» 

göstərməklə, səlibçiləri ağır məhrumiyyətlərə düçar etmişdi. Napoleonun əsgərləri ölən 

atların ətini yeyirdilər.  

Hitler isə strateji şəhər hesab etdiyi Stalinqradı işğal etmək vəzifəsini irəli sürsə 

də (bu, ona Volqa çayı ilə cənubdan, Bakıdan neft daşınmasının qarşısını kəsməyə, 

Sovet ordusunu motorlar müharibəsində yanacaq aclığına məhkum etməyə xidmət 

edəcəkdi, axı həm də bu şəhər Stalinin adını daşıyırdı), əslində öz ordusunu ərzaq 

qıtlığına, aclığa sövq etmişdi. Ordunun çox böyük məsafədə uzaqlaşması hesabına 

silah, sursat, hərbi texnika təchizatında da ciddi çətinliklər meydana gəlmişdi. Ordunun 

hərtərəfli təminatı isə onun döyüş qabiliyyətini saxlamaq üçün ən vacib məsələlərdən 

biridir. Bu əməliyyat əslində hərb tarixində tam avantyura xarakterli bir cəhd hesab 

oluna bilərdi. Ona görə də 1942-ci ilin sonundakı qışda ordu sərt şaxta ilə yanaşı, 

aclıqdan da əziyyət çəkirdi. Bu vaxt Almaniyanın hərbi aviasiyasına başçılıq edən 

Herman Gerinq Hitlerə söz verdi ki, Stalinqrad cəbhəsindəki ordunu hava yolu ilə 

ərzaqla bütünlüklə təmin edəcəkdir. Təyyarələrdən az miqdarda ərzaq atılsa da, bu 

vəziyyəti dəyişə bilmədi. Aclıqdan və soyuqdan əziyyət çəkən 300 min nəfərlik alman 

ordusu sovet qoşunlarının mühasirəsindən çıxa bilmədi və onların əksəriyyəti məhv 

edildi. Beləliklə,. Hitler ordusu 2 fevral 1943-cü ildə Stalinqradda ağır məğlubiyyətə 

uğradı, feldmarşal Paulyus başda olmaqla 91 min nəfər alman əsgəri və zabiti əsir 

götürüldü. Bu məğlubiyyətdə digər faktorlarla yanaşı, logistikaya diqqət verilməməsi 

də öz məkrli işini gördü.  

Müharibədə mənəvi amil ölçüsü, düşmənçilik hissi, igidlik, təhlükənin təsir gücü 

mühüm əhəmiyyətə malikdir. Böyük döyüş təkcə fiziki deyil, həm də mənəvi gərginlik 

---

101 

 

tələb edir. Ordu təkcə sayı ilə deyil, ən başlıcası mənəvi gücü, yüksək ruhu ilə, bütün 

çətinliklərə, məhrumiyyətlərə rəğmən qələbəyə sarsılmaz inamı ilə seçilməlidir.  

Müharibədə döyüş gedən yerin şəraiti də az əhəmiyyət daşımır. Bu yer 

əvvəlcədən yaxşı öyrənilməlidir. Hər şey döyüşün baş tutduğu müharibə teatrında öz 

həllini tapır. Hərbi fəaliyyətin döyüş yeri üç qaydada təsir edir: onu ələ keçirməyin 

qarşısını alan maneələr şəklində, müşahidə aparmağa maneələr şəklində və atəşdən 

gizlənmək şəklində. Sovet ordusu 1939-1940-cı illərin qışında Finlandiya ərazisinə 

girməklə müharibə aparırdı. Vuruşmada fin  

qüvvələri Qızıl ordu hissələrinə gözləmədikləri güclü müqavimət göstərirdilər. 

Sovet əsgərləri meşələrdəki qalın qarda çətin hərəkət edir, ağacların budaqlarında 

gizlənmiş snayperlərin atəşindən ağır itkilərə məruz qalırdılar. Ona görə də kampaniya 

Sovet ordusu üçün olduqca ağır gedirdi. Cəbhədəki finlərin “Mannerheym xətti”ni 

yalnız müharibənin son aylarında keçmək mümkün oldu və 1940-cı ilin martında 

bağlanan müqaviləyə görə, Finlandiyanın cənubdakı bəzi əraziləri, 1944-cü ildə sovet 

qoşunları yenidən Finlandiyaya hücum edərkən bütün Kareliya SSRİ-yə keçdi   

         Klauzevits havanın da döyüşə böyük təsir göstərdiyini qeyd edir. Əksər 

hallarda dumanın məlum rol oynadığını vurğulayır. Yəqin ki, o, yalnız Avropada 

gedən müharibələrdə iqlim dəyişikliklərinin təsirini nəzərə almışdı. Lakin soyuq iqlimli 

ərazilərdə sərt şaxta və qarın, həmçinin səhranın qızmar istisinin, tropik ərazilərin 

rütubətli və isti havasının ordunun fiziki və mənəvi gücünə göstərdiyi mənfi təsir ona 

görə də müəllifin diqqətindən kənarda qalır.  

Strategiyanın əsas vasitəsi qələbə, başqa sözlə, faktiki müvəffəqiyyət hesab 

olunur. Strateji vasitələrin tətbiqinə çox sayda şəraitlər öz təsirini göstərir. Hərbi 

biliklərə yiyələnmək vacibdirsə, bu biliklər hökmən bacarığa çevrilməlidir və belə bir 

cəhət heç də biliklərə yiyələnməkdən az əhəmiyyət daşımır.  

Strategiyanın elementlərinə mənəvi xüsusiyyətlər, silahlı qüvvələrin miqdarı, 

döyüş gedən yerin şəraiti, hakim mövqe tutan məntəqələr, dağlar, çaylar, meşələr, 

yollar daxildir. Bunlar həm də ordunun təchizatında mühüm əhəmiyyət kəsb edir.  

Ordunun döyüş igidliyi sadə fərdi qocaqlıqdan fərqlənir. Cəsarət, möhkəmlik, 

sayca üstün olma, qəflətən hücum, hiyləgərlik qələbənin çalınmasına xidmət edən 

cəhətlərdir. Böyük və ya kiçik ordu hissəsinin komandiri məkanda qüvvələrin 

cəmlənməsində öz ustalığını nümayiş etdirməlidir. 

Müharibənin taleyini çox vaxt görkəmli sərkərdələr həll edirdilər. Yuxarıda 

sadalananlara II Dünya müharibəsinin görkəmli sərkərdələri olan Jukovu, 

Rokossovskini, Montqomerini, Aleksanderi, Makarturu, Eyzanhaueri əlavə etmək olar. 

Onlar natsist Almaniyası və militarist Yaponiya üzərində qələbəyə öz dövlətlərinin 

liderləri Stalin, Çörçil və Ruzvelt kimi böyük töhfə vermişlər. Hər bir döyüş onlar üçün 

əslində bir yardıcılıq sınağı olmaqla yanaşı, həm də onlara layiq olduqları şöhrət 

çələngi gətirirdi. 

Döyüşə komandanlıq edənin hərbi istedadından, strateji düşüncəsindən və 

taktiki ustalığından çox şey asılıdır. Hələ qədim yunanlar deyirdilər ki, şir sürüsünə 

qoyunun başçılıq etməsindənsə, qoyun sürüsünə şirin başçılıq etməsi yaxşıdır. Pis 

komandan və ya komandir təkcə məğlubiyyətə səbəb olmur, həm də çoxlu canlı qüvvə 

itkisinə yol verir. Britaniya ( bura Avstraliya, Yeni Zelandiya, Hindistan qüvvələri də 

---