Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Folklorşünaslığa giriş
- Almaz H əsənqızı 120 FOLKLOR VƏ COĞRAFİYA
- Almaz H əsənqızı
Folklorşünaslığa giriş 119 h əm fiziki, həm zehni cəhətdən sağlam nəslin yetişməsini tə- min ed ən vasitələrdəndir. Folklor v ə xalq təbabəti çox geniş, hər zaman aktual bir mövzudur. Onun ayrıca tədqiqat kimi işlənməsinə ehti- yac vardır. Bu, təbii üsullarla müalicənin aktuallaşdığı dövrümüzd ə səhiyyə üçün nə qədər dəyərli bir məsələdirsə, xalq yaddaşını qorumağa çalışan folklor tədqiqatçıları üçün bir o q ədər əhəmiyyətlidir. Almaz H əsənqızı 120 FOLKLOR VƏ COĞRAFİYA Folklor öz geniş əhatə dairəsinə görə coğrafiya ilə də birbaşa bağlıdır. Bu əlaqə həm iri, həm də kiçik həcmli folklor örn əklərində açıq-aşkar görünməkdədir. Qeyd etm əliyik ki, folklor və coğrafiya arasındakı əlaqə qarşılıqlıdır. Hətta folklorda xatırlanan müəyyən məkanlar var ki, bu gün artıq mövcud deyildir, lakin xalqın yaratdığı örn əklərdə adı hələ də yaşamaqdadır. Belə faktlar isə gələ- c ək nəsilləri həmin coğrafi məkanlar haqqında düşünməyə vadar edir. M əsələn: M ən aşıq Hun dağına, G əl, çıxaq Hun dağına. Oğlu ölən analar, Yaş tökər qundağına, – bayatısı Azərbaycanda “Hun” adında dağın mövcudluğun- dan x əbər verir. B əzən isə xalq yaradıcılığı örnəyinin hansı məkana aidliyi problemi il ə qarşılaşanda coğrafiya folklorşünaslığa istiqam ət göstərir. Bu, xüsusilə, qədim abidələrlə bağlı ola- raq meydana çıxır. Məsələn, “Kitabi-Dədə Qorqud”la bağlı t ədqiqatların əksəriyyətində onun hansı coğrafi məkanda yaranması ilə bağlı mülahizələr söylənməkdədir. Dərbənd, Qazılıq dağı, Əlincə qalası, Düzmürd qalası, Trabzon, Tu- Folklorşünaslığa giriş 121 man qalası və sairənin adı eposda müxtəlif boylarda səslənir. F.Köprülü, Ə.Cəfəroğlu, M.Ə.Rəsulzadə və başqaları kimi Ş.Cəmşidov da bu cöğrafi məkanları boylar üzrə təhlil ed ərək, əlyazmanın Azərbaycanda yarandığı fikrini irəli sürür 99 . Az ərbaycan dünyada yadların əlilə torpağı ikiyə parça- lanan çox az xalqlardan biridir. H ər parçası ayrı-ayrı müst ələkəçinin – Güneydə şah, Quzeydə sovet rejiminin k əskin qadağaları dövründə belə xalqın yaratdıqlarında parçalanma əzabından bəhs olunsa da, qardaş qardaşa həsrət qalsa da, m ədəni səviyyədə Azərbaycan bir bütöv şəklində göünm əkdədir. Birbaşa xalqın yaradıcılığı olduğu üçün bu bütövlük folklor örn əklərində daha çox özünü göstərmək- d ədir. Belə ki, folklorun bütün janrlarında həm Güney, həm d ə Quzey ərazilərimizin adları sevə-sevə vəsf olunur. Mə- s ələn, bayatılarda Bütöv Azərbaycanın xəritəsi görünmək- d ədir: Əzizim, Ordubada, S əlmasdan Ordubada. S ərkərdə qoçaq olsa, Heç verm əz ordu bada. Yol verm ə yada, Təbriz, El ged ər bada, Təbriz. S ənin həsrətindəyəm, Can s ənə fəda, Təbriz. Əzizinəm Qarabağ, Şəki,Şirvan, Qarabağ. 99 Şamil Cəmşidov. Kitabi-Dədəm Qorqud, Bakı: Elm, 1999, s.23 Almaz H əsənqızı 122 Tehran c ənnətə dönsə, Yaddan çıxmaz Qarabağ. Şirvanım, Şəkim ağlar, Muğanım, Bəkim ağlar. S ən ölsən, mən ağlaram, M ən ölsəm bə kim ağlar? G əl məni bəndə atma, Xoydan M ərəndə atma. Hamı üz döndəribdi, R əhm elə, sən də atma. Burdan uzaq G əncədir, Gülü p əncə-pəncədir. Ölüm allah əmridir. Ayrılıq işgəncədir. Bayatılardakı dərin məna və Azərbaycan torpağının bütöv mənzərəsilə bağlı Orxan Paşanın (professor Məhərrəm Qasımlının – A.H.) “Taleyimdən və ürəyimdən keçənlər” adlı məqaləsində çox düşündürücü bir qənaəti səslənmək- d ədir: “Azərbaycan dövlətçilik düşüncəsinin və vətən coğ- rafiya mızı vahid mərkəzə yönəltməyin ən unikal tarixi ör- n əyi bir bayatının qoşa qanada bənzəyən iki misrasında dü- n əndən sabaha daşınır: Qar yağdı dizə kimi, Burdan T əbrizə kimi... Folklorşünaslığa giriş 123 Burdan – G əncədən, burdan – Naxçıvandan, burdan – Qarabağdan, burdan – Zəncandan, burdan – Urmiyadan, burdan – Ərdəbildən, burdan – Borçalıdan, burdan – Şir- vandan ... T əbrizə kimi! Bu bayatı harada, daha doğrusu, Az ərbaycanın harasında səslənirsə, ölçünün miqyası ora- dandı, oradan Təbrizə kimidir. Adam bayatı misralarında qə- rarlaşmış bu tarixi möhtəşəmliyin boynuna sarılmaq is- t əyir” 100 . Atalar sözləri, məsəllərdə, lətifələrdə, nağıllarda müx- təlif bölgələrin adları sadalanır. Xüsusən nağıllarda Azərbaycanın qədim məkanlarının, eyni zamanda digər ölkə və yer adları (Hindistan, Bağdad, Firəngistan, Misir və s.) tez- tez xatırlanır. Onların içərisində Azərbaycana aid yerlər – Şirvan, Təbriz, Marağa, Gəncə Şəki kimi bu gün də iş- lənən adlarla yanaşı, Qaf dağı, Əcəm diyarı şəklində mətndə yaşayanlar da vardır. Bəzən coğrafi ərazilərlə bağlı müəyyən məlumatları folklor mətninə əsasən bərpa etmək mümkün olur. Məsələn, müxtəlif məkanların adlarının ən çox səsləndiyi əsərlərdən biri “Aşıq Qərib” dastanıdır. Burada sevgisi yolunda qürbət ell ərə – Tiflis, Hələb, İsfahan, Ərzurum və b. yerlərə getm əyə məcbur olan, lakin vətən həsrəti ilə yanıb-tutuşan Aşıq Qərib bütün dastan boyu çox sevdiyi doğma Təbriz, onun tarixi, t əbiəti, gözəlliklərilə bağlı məlumatlar verir. Bu dastanın əhəmiyyətini artırır və bəzən verilən məlumatların h əqiqət dərəcəsi onun variantlarının müqayisəsi nəticəsində mü əyyənləşdirmək mümkün olur. Belə ki, “Aşıq Qərib”in 100 Orxan Paşa. Taleyimdən və üəyimdən keçənlər, “ Ədəbiyyat qə- zeti ” , Bakı: 26 iyun 2015, sayı 41-42 (4996-97) Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|