35
ki, həmin əhəmiyyətli hadisə ilə əlaqədardır
və Ərəfə günü ilə heç bir
rabitəsi yoxdur. Nəticədə, ayənin həzrət Əmirəl-möminin Əlinin (ə)
imamət və canişinliyi ilə bağlı nazil olduğunu göstərən müxtəlif şahid
və qərinələrin olması aydın olacaq.
Sual:
“Maidə” surəsinin üçüncü ayəsinin əvvəlində haram
ətlərdən
1
, ayənin sonunda isə onun hökmü
2
, məcburiyyət və iztirari
(ekstermal) hallardan danışılır və bu iki mətləbin ortasında “imamət”
və “vilayət” məsələsindən bəhs edilir.
Belə olan halda, Peyğəmbərin
(s) canişini, “imamət” və “vilayət” məsələsi ilə haram ətlər, ekstermal
və zəruri vəziyyətlərdə onların hökmü arasında hansı münasibət və
bağlılıq mövcuddur? Görəsən, bunun özü ayə barədə bəhs edilən
cümlələrin “vilayət” məsələsi ilə rabitəsinin olmadığına və onun
(ayənin) başqa bir mətləbi izlədiyinə dəlil və şahid deyilmi?
Cavab:
Quran ayələri klassik bir
kitab şəkilində tənzimlənməmiş,
əksinə Peyğəmbərin (s) göstərişi ilə nazil oduğu kimi (bəzən dəyişiklik
və yerbəyer olunma ilə) yazılmışdır.
Ola bilsin ki, barəsində bəhs edilən ayənin əvvəli Qədir hadisəsindən
qabaq Peyğəmbərə (s) haram ətlər barəsində verilən suallara görə və
bir müddət sonra da Qədir hadisəsi baş verdiyi üçün onun barəsində
nazil edilmiş və vəhy katibləri də ayəni
həmin tərtiblə haram ətlərin
hökmünün ardınca yazmış olsun. Daha sonra məcburiyyət və iztirari
hallar meydana çıxmış və onun hökmü nazil edildikdən sonra,
ayənin ortasında yerləşən Qədir hadisəsinin ardınca yazılmışdır.
Həmin məsələrə diqqət etməklə, ayələrin bir-birinə nisbətdə xüsusi
münasibətə malik olması zəruri deyil. Bu məsələni nəzərə aldıqda,
Quranın ayələri barəsindəki bəyan edilən irad və şübhələrin çoxu həll
edilərək aradan qalxır.
Digər bir sual:
Əvvəlki bəhslərdə “Maidə”
surəsinin üçüncü
1. Xatırladılan ayənin əvvəli belədir:
ﺎﻣ ّﻻﺇ ﻊﺒ ﱠﺴﻟﺍ ﻞﻛﺃ ﺎﻣﻭ ﺔﺤﻴﻄﱠﻨﻟﺍﻭ ﺔﻳﱢﺩﺮﺘﳌﺍﻭ ﺓﺫﻮﻗﻮﳌﺍﻭ ﺔﻘﻨﺨﻨﳌﺍﻭ ﻪﺑ ﷲﺍ ﲑﻐﻟ ﱠﻞﻫﺍ ﺎﻣﻭ ﺮﻳﱰﳋﺍ ﻢﳊﻭ ﻡﱠﺪﻟﺍﻭ ﺔﺘﻴﳌﺍ ﻢﻜﻴﻠﻋ ﺖﻣّﺮﺣ
ﻖﺴﻓ ﻢﻜﻟﺫ ﻡَﻻﺯﻷﺎﺑ ﺍﻮﻤﺴﻘﺘﺴﺗ ﻥﺃﻭ ﺐﺼﱡﻨﻟﺍ ﻰﻠﻋ ﺢﺑﺫ ﺎﻣﻭ ﻢﺘﻴﱠﻛﺫ
“Ölmüş heyvanın əti, qan, donuz əti və
Allahdan başqasının adı çəkilərək kəsilən, boğulan və buynuzlu heyvanların vurub
öldürdüyü, hündürlükdən düşüb ölən və yırtıcı heyvanların ovlayaraq parçaladıqları
(can verməmişdən qabaq başı şəriətə uyğun olaraq kəsilənlər istisnadır) və ya
bütlərə qurban edilərək kəsilən heyvanların əti haramdır. Eyni zamanda, fal və
qumar alətləri ilə heyvanların ətlərinin bölüşdürülməsi də günahdır.”
2
Bəhs edilən ayənin sonuncu hissəsi isə aşağıdakı kimidir:
ﻢﻴﺣﺭ ﺭﻮﻔﻏ ﷲﺍ ّﻥﺈﻓ ﰒﻹ ﻒﻧﺎﺠﺘﻣ ﲑﻏ ﺔﺼﻤﳐ ﰲ ﱠﺮﻄﺿﺍ ﻦﻤﻓ
“Amma günaha meyl olmadan və əlləri digər
halal yeməklərə çatmayan və ac olan kəslərin ehtiyyacları miqdarda haram ətlərdən
yeməsində heç bir maneə yoxdur. Allah bağışlayan və mehribandır.”
2.
36
Əbülqasim Əlyan Nejadi
ayəsinin Peyğəmbərə (s) nazil olan sonuncu
ayə olduğu və bu ayənin
nazil edilməsilə dinin kamilləşdiyi və Peyğəmbərə (s) zəruri olan
bütün qanun və göstərişlərin tamamilə bəyan edildiyi bildirildi. Əgər
məsələ belədirsə, bəs onda, nə üçün həmin ayə barəsində “məcburiyyət
və iztirari halla bağlı” hökm bəyan olunur? Əgər “İkmalud-din”
ayəsi sonuncu, həmçinin, din və qanunların kamilləşməsini bildirən
ayədirsə, bəs, ondan sonra nazil edilən yeni qanun nədir?
Cavab:
Bu irada iki cür cavab vermək olar:
Birinci cavab:
Aclıq və qıtlıqla bağlı olaraq nazil edilən məcburiyyət
və iztirari məsələ yeni
və təzə bir hökm deyil, əksinə üzərində təkid
edilən bir hökmdür. Belə ki, həmin hökm yuxarıdakı ayədən qabaq
Quranın üç ayəsində nazil edilmişdir:
a) Məkki surələrdən olan “Ənam” surəsinin 145-ci ayəsində:
ْوَأ ًﺎﺣﻮُﻔ ْﺴَﻣ ًﺎﻣَد ْوَأ ًﺔَﺘْﻴَﻣ َنﻮُﻜَﻳ ْنَأ ّﻻِإ ُﻪُﻤَﻌْﻄَﻳ ﻢِﻋﺎـﻃ ﲆَﻋ ًﺎﻣﱠﺮَﺤُﻣ ﱠ َﱃِإ َﻲِﺣوُا ﺎـﻣ ِﰲ ُﺪِﺟَأ ﻻ ْﻞُﻗ
ٌﻢﻴِﺣَر ٌرﻮُﻔَﻏ َﻚﱠﺑَر ﱠنِﺎَﻓ دﺎـﻋ ﻻَو غﺎـﺑ َ ْيرَﻏ ﱠﺮُﻄ ْﺿا ِﻦَﻤَﻓ ِﻪِﺑ ِﻪﻠﻟا ِ ْيرَﻐِﻟ ﱠﻞِﻫُا ًﺎﻘ ْﺴِﻓ ْوَأ ٌﺲْﺟِر ُﻪﱠﻧِﺎَﻓ ﺮﻳﺰْﻨِﺧ َﻢْﺤَﻟ
“(Ey Rəsulum!) De: “Mənə edilən vəhylər içərisində murdar olduqları
üçün ölü hüyvan, axar qan, dönuz əti və ya Allahdan başqasının adı ilə
(bismillah deyilmədən) günah olaraq kəsilmiş heyvanlar istisna olmaqla,
hər hansı bir kəsin yediyi yeməklər içərisində haram buyururlan bir
şey görmürəm. Bununla yanaşı, kimsə məcburiyyət qarşısında qalsa,
həddi aşmadan zəruri ehtiyyacını ödəyəcək qədər bunlardan yesə,
Allah ona cəza verməz, çünki sənin Rəbbin həqiqətən, bağışlayan və
mehribandır.””
Diqqət etdiyiniz kimi, bu ayə Peyğəmbərin (s) Mədinəyə hicrətindən
qabaq nazil olmuş və məcburiyyət hökmünü bildirməkdədir.
b) Bir qismi Məkkədə, bir qismi isə Mədinədə nazil olan “Nəhl”
surəsinin 115-ci ayəsində belə buyurulur:
دﺎـﻋ ﻻَو غﺎـﺑ َ ْيرَﻏ ﱠﺮُﻄ ْﺿا ِﻦَﻤَﻓ ِﻪِﺑ ِﻪﻠﻟا ِ ْيرَﻐِﻟ ﱠﻞِﻫُا ﺎﻣَو ﺮﻳﺰْﻨِﺨْﻟا َﻢْﺤَﻟَو َمﱠﺪﻟاَو َﺔَﺘْﻴَﻤْﻟا ُﻢُﻜْﻴَﻠَﻋ َمﱢﺮَﺣ ﺎـ ﱠنمِا
ٌﻢﻴﺣَر ٌرﻮُﻔَﻏ َﻪﻠﻟا ﱠنِﺎَﻓ
“Allah sizə ancaq ölü heyvanı, qanı, donuz ətini və Allahın
adı çəkilmədən (bismillah deyilmədən) kəsilmiş heyvanı haram
buyurmuşdur. (Özgənin malına əl uzatmamaq şərtilə) başqa bir şey tapa
bilməyib zəruri ehtiyacını ödəyəcək qədər bunlardan yeməyə məcbur
olan şəxsə (günah yazılmaz). Çünki Allah (bəndələrini) bağışlayan,
rəhm edəndir.”
Barəsində bəhs edilən yuxarıdakı ayədən əvvəl nazil olan bu ayədə
də məcburiyyətlə bağlı hökm qeyd edilmişdir.
