L. F. Mahmudova RƏYÇİLƏR; I e. d., prof. D.Ə. Vəliyev dos. A. Y. Yəhyayeva Məmmədova Ş. S., Əmiraslanova N. T. Müasir iqtisadi nəzəriyyələr. Dərs
Yüklə 8,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
Beləliklə, XX əsrin 40-70 -ci illərində keynsçilər qərbin iqtisadi və siyasi həyatında demək olar ki, “ağalıq” edirdisə, sonradan o, öz yerini neokonservativ nəzəriyyələrə verdi: bu nəzəriyyələr sonralar tetçerizm və reyqanomika siyasətinin əsasını təşkil etdi. ABŞ-ın B.Klinton tərəfindən həyata keçirilən siyasəti öz ziddiyyətlərinə baxmayaraq neokonservativ nəzəriyyənin ağalıq dövrünü və çərçivəsini ötərək, özünəməxsus keyns-monetar sintez ideyalarına söykənmişdir. 1.3. C.M.Keynsin iqtisadi təlimlərinin başlıca istiqamətlərinin ümumi aspektləri 1929-1933-cü illərdə baş vermiş dünya iqtisadi böhranı həm inkişaf etmiş, həm də inkişaf etməyən ölkələrin iqtisadiyyatına böyük zərbə vurdu. Bu zərbə daha doğrusu, kapitalizm cəmiyyətinin, bazar iqtisadiyyatının öz-özünü tənzimləməsi ideyalarının banilərinin konsepsiyalanna aid idi. Bununla əlaqədar bu dövrdə müasir dövrün böyük ingilis iqtisadçı alimi Con Meynard Keynsin (1883-1946) makroiqtisadi təhlil nəzəriyyəsi meydana gəldi. Onun da əsasını bazar iqtisadiyyatı şəraitində iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi mexanizmi təşkil edirdi. Onun ideyaları 1936-cı ildə nəşr olunmuş “Məşğulluğun, faizin və pulun ümumi nəzəriyyəsi” kitabında əks olumnuşdur. O dövrdən 70-ci illərin axırlarına qədər, əvvəldə qeyd etdiyimiz kimi, qərbin iqtisadi fikirlərini əsasən keynsçilər və neokeynsçilər müəy^'ənləşdirdilər. İqtisadi məktəblərin əksəriyyəti iki hissəyə: bir tərəfdən neoklassiklərə, ayrıldı. Onlar arasında bu günə qədər 2 'ms öz ideyaları ilə iki suala cavab 15 1) Böhran və işsizliyin səbəblərini tədqiq etmək. 2) Kapitalizmin xilas olmasının konstruktiv proqramını işləmək. O, bu problemlərin kapitalizmin öz daxilində mövcud olduğunu qeyd etmişdir. C.Keyns öz müəllimi A.Marşaldan fərqli olaraq, kapitalizmin öz daxili qüvvələrilə böhran və işsizliyi aradan qaldırmağa malik olmadığını qeyd etdi. O. faktiki olaraq neoklassik iqtisadi istiqamətə, həmçinin resurslann son hədd faydalıhğı və məhdudluğu tezisinə zərbə vurdu. Böhran və işsizliyin meydana gəlməsini Keyns iki səbəbin: məcmu tələbin çaiışmamaz,lığını yaradan vətəndaşların gəlirlərinin artımının onların istehlakmı qabaqlaması və yüksək faiz səviyyəsi nəticəsində kapitaldan gələn aşağı səviyyəli mənfəət normasının yaranması nəticəsində “Məcmu tələbin” kifayət qədər olmamsı ilə izah edirdi. Nəticədə, investisiyalann kifayət qədər olmayan səviyyəsi isə öz növbəsində cəmiyyətdə işsizliyin yaranmasına gətirib çıxarır. Beləliklə, istehlakın çatışmarnazlığı məcmu təklifi azaldır, nəticədə reallaşdırılmayan əmtəələr yığılır, bu da böhran və işsizliyə gətirib çıxarır. Son nəticədə isə cəmiyyətdə iqtisadi tarazlıq pozulur. Beləliklə, Keynsə görə səmərəli tələb iki hissədən: a) istehlakdan b) investisiyalardan ibarət olmaqla nəticədə o, depressiyaya gətirib çıxarır. O, iqtisadiyyatın stabil inldşaf modelini verərək, makroiqtisadi model işləmişdi. Bu modeldə investisiyalar, məşğulluq, istehlak və gəlir arasında funksional asılılıq müəyyən etməklə, Keyns dövlətin tənzimləmə rolunu yüksək qiymətləndirirdi. C.M.Keyns qeyd edirdi ki, dövlət dotasiya, dövlət alışı və s. yollarla kapital qoyuluşlarının son hədd səmərəliliyini qaldırmalıdır. Öz növbəsində Mərkəzi Bank borc faizinin dərəcəsini aşağı salmalı və inflyasiyanı tələb olunan səviy>^ədə saxlamalıdır. Bunun üçün qiymətlərin artım tempinin qarşısı alınmalı, kapital qoyuluşlarının artım tempi stimullaşdınlmalıdır. C.M.Keynsin makroiqtisadi modelində “Multiplikator” effekti və ya multiplikator prosesləri xüsusi yer tutur. “Multiplikator” anlayışı vuruq deməkdir. O, investisiyaların artımı ilə, gəlirlərin, məşğulluğun və istehlakın bir neçə dəfə artmasını müəyyən edir. Xərclərin əsasında alıcılıq qabiliyyətinin və məşğulluğun multiplikasiyası baş verir. Keynsin multiplikatoru gəlirin artımının investisiyaların artımına olan münasibəti - nisbəti ifadə edir (“gəlir multiplikatoru” və ya “investisiya multiplikatoru”). Beləliklə, ilkin investisiya nəticəsində məcmu məşğulluq və gəlirin ümumi səviyyəsi artır. C.Kejmsin yeni iqtisadi nəzəriyyəsində iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi tədbirləri xüsusi yer tutur. Dövlət müxtəlif üsullarla (vergi sistemi, faiz nonnalannın qe>d olunması və s.) iqtisadiyyatda tarazlığın saxlanamsı üçün öz apancı rolunu həyata keçirməlidir. Dövlət investisiyalan həyata keçirərkən o, iqtisadiyyatda tam (nisbi) məşğulluğa və faiz normalarmm aşağı salınmasına nail olur. Beləliklə, dövlət faiz siyasətilə ölkənin pul sistemini də tənzimləyir. Keynsə görə borc faizi aşağı olduqca, investisiyaya tələbin səviyyəsi bir o qədər artır, nəticədə bu məşğulluğu da artırır. Keyns nəzəriyyəsində işsizliyin fundamental səbəbi u 2 om müddətli perspektivdə faiz dərəcəsinin yüksək səviyyədə qalması ilə əlaqələndirilir. Nəticə kimi qeyd oluna bilər ki, makroiqtisadi tarazlığın Keynsçi modelinin əsasını və başlıca komponentlərini: istehlak, yığım və investisiyalar təşkil edir. Keynsçi konsepsiyasının mahiyyəti məcmu xərclərin (yəni bütün iqtisadi agentlərin milli məhsul əldə etmələrinə çəkilən xərcləri) araşdırılması və onların milli gəlirin miqdan ilə müqayisə ediiməsindədir. Qeyd etmək lazımdır ki, istehlak və investisiyalar məcmu xərclərin ən başlıca 17 Yüklə 8,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|