MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud
XVI Fəsil. HEYVANAT ALƏMİNİN QORUNMASI
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- XVI Fəsil. HEYVANAT ALƏMİNİN QORUNMASI
- XVIII Fəsil. XÜSUSİ MÜHAFİZƏ OLUNAN ƏRAZİLƏR
- XXI Fəsil. YENİ SİVİLİZASİYA DÖVRÜNÜN EKOLOGİYASI
8
Azərbaycanın heyvanat aləmi XVII. FƏSİL. LANDŞAFTLARIN QORUNMASI VƏ MÜHAFİZƏ OLUNAN ƏRAZİLƏR 17.1.Dünyanın müasir landşaftları 17.2.Azərbaycanda landşaft komplekslərinin ekoloji qiymətləndirilməsi 17.3.Bioloji müxtəliflik 17.4.Torpağın bioloji müxtəlifliyi 17.5.Azərbaycanda bioloji müxtəlifliyin qorunması problemi
18.1.Qoruqlar 18.2.Yasaqlıqlar 18.3.Milli parklar 18.4.Azərbaycanın xüsusi mühafizə olunan əraziləri 18.4.1.Qoruqlar 18.4.2.Yasaqlıqlar 18.4.3.Milli parklar 18.4.4.Planlaşdırılan milli parklar
19.1.Azərbaycanda turizmin vəziyyəti 19.2.Azərbaycanda beynəlxalq turizmin vəziyyəti
PROBLEMLƏRİNİN EKOLOJİ ASPEKTLƏRİ
20.1.Urbanizasiyanın ekoloji aspekti 20.2.Azərbaycan Respublikasında urbanizasiyanın vəziyyəti 20.3.Energetikanın ekoloji aspektləri 20.4.Azərbaycanda energetika 20.5.Dünyanın ərzaq problemi 20.6.Nüvə müharibəsi bəşəriyyət üçün təhlükəlidir 20.7.Dünya əhalisinin sağlamlıq problemləri 20.8.Ətraf mühitin mühafizəsi işində beynəlxalq əməkdaşlıq
DÖVRÜNÜN EKOLOGİYASI
21.1.İnkişafın alternativ yollarının axtarışı 9 21.2.Davamlı inkişaf konsepsiyası 21.3.Yeni sivilizasiyanın mədəniyyəti və əxlaqı 21.4.Siyasi ekologiya 21.5.Ekoloji hüquq 21.6.Ekoloji təhsil 21.7.Ekoloji informatika 21.8.İqtisadi ekologiyalaşdırma 21.9.Ekoloji mühəndisliyi 21.10.Kosmosun mənimsənilməsi və ekoloji problemləri 21.11.Sosial ekologiyanın qanunları insan fəaliyyətinin normativləri kimi
Azərbaycan dilində Rus dilində Alman və ingilis dillərində
10
İnsan özü üçün nə lazımsa – hava, su, maddi nemətlər, sənaye üçün xammal və s.-ni təbiətdən alır. Bu sərvətlərdən yüz illərdən bəri kor-təbii istifadə olunması nəticəsində ətraf mühit dünya miqyasında dəyişilməyə məruz qalmışdır. Bu vəziyyət müasir elmi-texniki tərəqqi dövründə daha da kəskinləşmişdir. Belə ki, dünya əhalisinin sayının artımı onun tələbatının yüksəlməsini ötüb keçməsi, Yer sərvətlərinin istifadəsinin durmadan çoxalması, energetika, sənaye, kənd təsərrüfatı, nəqliyyat sahələrində yeni texnologiyanın tətəbiqi və istehsalının genişlənməsi, dünya landşaftlarının antropogen dəyişməsi, beynəlxalq təsərrüfat əlaqələrinin mürəkkəbləşməsi və genişlənməsi – bu və ya digər amillər ətraf mühitlə bəşəriyyətin qarşılıqlı əlaqəsinin güclənməsinə və insanı əhatə edən mühitə antropogen yükün (təzyiqin) artmasına səbəb olmuşdur. Ekoloji tarazlığı, onun mürəkkəb və bir-birilə sıx bağlı mexanizmlərini, təbiətin insanın təsirinə reaksiyasını, təbii sistemlərə yol verilə biləcək yükü bilmədən, yəni ekoloji biliyə dərindən yiyələnmədən təbiətdən, onun ehtiyatlarından səmərəli istifadə etmək, təbii mühiti həyat üçün yararlı halda saxlamağı proqnozlaşdırmaq mümkün deyildir. Bu baxımdan, ekologiya elminə tələbat və maraq günü-gündən artır. Müa- sir dövrdə ekologiya elmi bütün sənət adamlarının, alim və mütəxəssislərin, müəssisə və dövlət rəhbərlərinin diqqət mərkəzindədir. Ekologiya yunan sözüdür (oykos – ev, daxma, logiya - elm). Lakin yunan sözü olsa da onu ilk dəfə alman biolo- qu 1869-cu ildə Ernest Hekgel işlətmişdir. Ekologiya canlı orqanizmlər arasında və onların olduğu mühitlə qarşılıqlı əlaqə haqqında sintetik bioloji elmdir. Ekologiyanın əsas predmeti daxilində enerji və üzvi maddələrin transformasiya prosesi gedən və bir-birilə qarşılıqlı əlaqədə olan canlı orqanizmlərin məcmusunu öyrənməkdir. Ekologiyanın əsas vəzifəsi ekosistemdə enerji və materiyanın qarşılıqlı təsirini öyrənməkdir. Müasir ekologiyanın diqqət mərkəzində ekosistemin konsepsiyasının – ekoloji paradiqmanın konstruksiyası əsası durur. Ayrı-ayrı fərdlər, populyasiyalar, növlər, qruplaşmalar və onların ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqəsi də ekoloji tədqiqat obyektləri hesab olunur, lakin müstəqil bir elm kimi ekologiya üçün spesifik deyildir, belə ki, onlarla digər bioloji elmlər (botanika, zoologiya, sis- tematika, genetika, biocoğrafiya və b.) məşğul olur.
Şəkil 1. Ekologiyanın strukturu
Ekoologiya elminin inkişafı XX əsrin əvvəlinə təsadüf edir. Çünki təbiətin vəziyyəti bu əsrin 30-cu illərinə qədər ciddi təşviş doğurmurdu. Lakin II Dünya müharibəsindən sonra təbiətə, ətraf mühitə, təbii ehtiyatlara qarşı mənfi münasibət ilbəil gücləndiyindən ekologiya elmi tamamilə yeni, inkişafı zəruri sayılan elm sahəsinə çevrildi. Hazırda elmi-texniki tərəqqinin sürətlə inkişafı ilə əlaqədar təbii ehtiyatların mühafizəsi məsələlərinin həlli müasir ekologiyaya olan maraq dairəsini özünün qanuni bioloji sərhədindən çıxarmışdır. Bununla əlaqədar ekologiya elminin xüsusi sahələri meydana gələrək sürətlə inkişaf etməkdədir: bitkilərin ekologiyası, torpağın ekologiyası, coğrafi ekologiya, heyvan ekologiyası, mikroorqanizmlərin ekologiyası, suların, dənizlərin ekologiyası, atmosferin, hidrosferin ekologiyası, kənd təsərrüfatının, sənayenin, nəqliyyatın, şəhərlərin ekologiyası, ekoloji biologiya, geokimyəvi ekologiya, mədəniyyət ekologiyası, sosial ekologiya və onun qolu olan insan ekologiyası, Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|