Microsoft Word A5 n?sr Ansambl ifac?l?g?n?n ?saslar?
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
52 bütün məsələlər xüsusi diqqət və xüsusi yanaşma tələb edir. Ilk növbədə bu tempə - ifa sürətinə aiddir. Bu məsələnin də həmçinin həm obyektiv, həm subyektiv tərəfləri var. Belə ki, bir tərəfdən hər stilistik dövrə aid ənənələr və müəllifin temp göstərişləri mövcuddur. Digər tərəfdən, biz XXI əsrdə yaşayırıq və, məsələn, XVIII əsr üçün təbii olan templər bizə daha asta, daha ləng görünür. Belə olan halda ən əsas məsələlərdən biri – musiqi nəfəsinin təbiiliyini və musiqinin nəbzini itirməyən, həm bəstəkarın, həm də ifaçı ideyasını qoruyub saxlayan, bədii cəhətdən daha ifadəli tempo-ritmin tapılmasıdır. Unutmaq olmaz ki, ifa edilən əsərdə vahid bədii obrazın yaradılması, musiqinin bütün xırda və texniki detallarında vahidliyin gözlənilməsi, yəni bütün ansambl iştirakçıları tərəfindən musiqinin vahid interpretasiyası-şərhi məhz temp seçimindən asılıdır. Temp seçimi həmçinin əsərin metrik təqtisini, pulsunu (nəbzini) müəyyən edir. Adətən əsərin metrik təqtisi açar yanında göstərilən ölçü ilə üst-üstə düşür, lakin bəzən fərqli də ola bilir. Unutmaq olmaz ki, sakit, ağır temdə daha xırda ölçülü “döyüntü”yə, nəbzə - metrik təqtiyə ehtiyac olur, iti tempdə isə metrik təqti daha böyük olur, iriləşir. Belə ki, temp hissinin sinxronluğunu təmin etmək üçün əsərə birgə dirijorluq etmək lazımdır. Bu vaxt metrik təqti bütün iştirakçılarda eyni olmalıdır, bir-birinə uyğun olmalı, üst-üstə düşməlidir. Əsərə birgə dirijorluq edilən zaman ansambl iştirakçılarından biri yarım notlarla, digəri – çərəklərlə, üçüncüsü səkkizliklərlə sayarsa, hətta bəzi təqtilər üst-üstə düşsə belə, vahid temp hissi əmələ 53 gəlmir, ifaçıların temp hissləri müxtəlif olacaq, hərə özünün duyduğu tempdə sayacaq, ifa edəcək. Ansambl ifaçılığında temp və ritm sinxronluğu ansambl iştirakçılarının ən vacib xüsusiyyətlərindən, keyfiyyətlərindən biridir. Temp və ritm sinxronluğu – tərəfdaşlar tərəfindən əsərin temp və ritmik nəbzini, pulsunun eyni anlanması və hiss edilməsinin nəticəsidir. Temp və ritm sahələrində ifaçıların individual xüsusiyyətləri olduqca aydın görünür. Solo ifada tempin yüngülvari dəyişməsi və ya ritmdən cüzi dəqiqsizlik hiss edilmir, ansamblda isə hər-hansı bir ansambl iştirakçısı tərəfindən tempin dəyişdirilməsi və ya ritmik sapmalar sinxronluğu kəskin surətdə pozur, dağıdır: belə hallarda ansambl iştirakçısı irəli gedərək və ya geri qalaraq tərəfdaşlarından “ayrılır”. Birgə ifa zamanı sinxronluğun cüzi surətdə pozulması isə dinləyici tərəfindən o saat hiss edilir. Musiqinin məğzi parçalanmış olur, harmoniya pozulur və nəticə etibarilə auditoriya ilə əlaqə itir. Ifanın həm tempi, həm ritmi ansamblın bütün iştirakçıları üçün təbii olmalıdır: bir tərəfdaşın digərinə passiv “uyğunlaşması” ifanı canlı nəfəsdən məhrum edir. Vahid temp və vahid ritmik puls hissi yalnız musiqi həmtəəssüratının təbiiliyi və möhkəm, ayrılmaz musiqi ünsiyyəti nəticəsində yaranır. Tempin müəyyən edilməsinin yekdilliyi hələ tempin tərəfdaşlar tərəfindən hiss edilməsinin ümumiliyi deyil. Bütün ifaçılar Adagio tempinin ağır, Allegro tempinin isə tez, iti temp olduğunu təsdiq edir. Lakin bu templərin nə dərəcədə ağır və nə dərəcədə iti olmasının müzakirəsi zamanı fikir ayrılığı əmələ gələ bilər. Аmma tempin 54 ağırlığının və itiliyinin bu mübahisəli dərəcəsi adətən musiqinin xasiyyəti üçün həlledicidir, olduqca böyük əhəmiyyət kəsb edir. Həmçinin tempin müəyyən edilməsi zamanı bədiilik tələblərindən başqa tərəfdaşın alətinin texniki imkanlarını da, yəni çevikliyini, səslənmənin uzunluğunu və s. nəzərə almaq lazımdır. Ansamblın hər iştirakçısının qəbul edilmiş tempdən sapmamağı olduqca vacibdir. Ansamblda bir dəfə təyin edilmiş tempi saxlamaq və lazım olanda yeni tempə keçmək kimi ifaçı bacarıqları xüsusi əhəmiyyət kəsb edir; temp dəyişəndə tənasübün, nisbətin gözlənilməsi üçün düzgün “gözəyarı ölçmək” bacarığı (və əsas tempdən sapma ilə tempin dəyişdirilməsi arasında mühüm fərqin dərk edilməsi); bir sıra temp sapmaları və ya temp dəyişmələrindən sonra ilkin tempə qayıtmaq üçün lazım olan “temp yaddaşı” (bu növ yaddaşın lazımınca inkişaf etməməsi ekspozisiya və repriza templərinin üst-üstə düşməməsinə səbəb olur). Ritmik məsələlərinin kollektiv həlli üçün tərəfdaşların individual ritminin möhkəmliyi, dayanıqlığı və çevikliyinin hərtərəfli inkişafı, “ritmik eşitmə qabiliyyəti”nin həssaslığı bərabər dərəcədə vacibdir. Musiqiçinin ansambl ifasında iştirakı ona xas olan bir sıra çatışmamazlıqların, nöqsanların aradan qaldırılmasında kömək edir (tempi saxlaya bilməmək, solğun, ətalətli və ya həddən artıq sərt ritm), onun ifasını daha parlaq, daha inamlı etməyə kömək edir. Çox vaxt ansambl ifası zamanı tempin artırılması, tezləşdirilməsi problemi əmələ gəlir. Bu problemə, adətən, dinamik, parlaq, texniki hissələrdə daha çox rast gəlinir. 55 Ifa sürətinin artırılması həmçinin dinamikanın artması, güclənməsi müşahidə olunan yerlərdə də baş verir. Tempin sürətləndirilməsi əsərin o hissələrində baş verir ki, orada dinamika artır. Bu səbəbdən tələbələrin diqqəti bu məsələyə cəlb edilməsi və müəllifin tempə dair göstərişlərinə əməl edilməsi olduqca vacibdir. 6.2. Metro-ritmik və temp sinxronluğunun formalaşması barədə Motor-hərəki səviyyəsində metro-ritmik və temp vərdişlərinin, metro-ritmik və temp sinxronluğunun formalaşma prosesi ən mühüm və eyni zamanda ən ağır fəth edilən ansambl çətinliyi hesab olunur. Bu çətinlik onunla bağlıdır ki, temp nisbətləri improvizə xasiyyəti daşıyır. Metro-ritmik sinxronluğa gəldikdə isə ansamblın hər iştirakçısı fərdi “ritm hissi” və “temp hissi”nə malikdir. Məhz bunların aralarında mövcud olan fərqlilik vahid metro-ritmik vərdişlərin formalaşmasında çətinliklər yaradır. Ritmik fiqurların həm birgə, həm də növbə ilə ifası xüsusi çətinlik təşkil edir. L.Auer qeyd edirdi ki, “Heç vaxt iki artist eyni passajı tam oxşar ifa etmir” («Никогда два артиста не играют один и тот же пассаж абсолютно одинаково». Л.Ауэр). Ola bilsin ki, musiqiçinin fərdiyyəti, individuallığı musiqi əsərinin ritmik fiqurunun ifasında olduğu kimi daha heç yerdə belə aydınlıqla eşidilmir və görünmür. Lakin bütün yaxşı ifaçılara xas olan individual üslubu, tərzi ansamblda mütləq olaraq vahiq tərzlə əvəz etmək lazımdır. Bəzən Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|