Microsoft Word A5 n?sr Ansambl ifac?l?g?n?n ?saslar?

56 
ritmik  şəklin qeyri-dəqiq, yanlış ifası texniki səbəblərlə, 
ifaçıda metro-ritmik intizam vərdişlərinin olmaması ilə, 
təcrübəsizliklə və s. bağlı olur. Belə halda materialın daha 
ağır tempdə öyrənilməsi məsləhət görülür ki, ansamblın 
hər bir iştirakçısı  mətnin və ritmik şəkillərin öhdəsindən 
gəlsin və öz partiyasını asanlıqla, rahatlıqla səsləndirə 
bilsin. Bütün xırda notların üst-üstə düşməsi üçün daha 
xırda uzunluqlarla yazılmış partiyaya qulaq asmaq və 
arxalanmaq, əsaslanmaq, istinad etmək lazımdır.  
Aqogik sapmaların işlənilməsi və ifası da kifayət 
qədər çətindir. Hər bir temp dəyişməsində - sürətin 
azaldılmasında (ləngimədə), sürətin artırılmasında, 
fermatada,  “ad libitum” qeyd edilən materialın ifasında 
həmçinin xırda notların (uzunluqların) hərəkətinə 
əsaslanmaq lazımdır. Bunun üçün həmin musiqi parçası 
əvvəl düz, rəvan, bərabər, müntəzəm halda, sonra isə onu 
vaxt kəsiyində müntəzəm surətdə bölərək ifa edilməlidir.  
Aqogik nüansların və  rubato tempinin birgə ifasına yalnız 
və yalnız uzun müddətli məşqlər və çox zaman vəziyyətin 
intuitiv duyulması, hiss edilməsi sayəsində nail olmaq 
mümkündür. Buna baxmayaraq metro-ritmik vərdişlərin 
formalaşmasında istənilən halda dəyişməz qalan bir sıra 
mühüm qanunauyğunluqlar müəyyən edilir ki, bunlar da 
qeyd edilməlidir. Belə ki, ağır, asta tempdə müxtəlif 
ritmik strukturlar mövcuddursa, xırda notları  (kiçik 
uzunluqlu notları)  olan partiya digərləri üçün oriyentir 
olmalıdır. Və  əksinə,  iti tempdə iri notlar  (iri təqtilər) 
kiçik uzunluqlu notları nizamlamaqla, qaydaya salmaqla 
temp sabitliyini möhkəmləndirir.   

---

57 
Bəzi hallarda əsərin verilən vurğunun dəyişdirilməsi 
yolu ilə, güclü təqtinin zəif təqtiyə keçirilməsi yolu ilə 
öyrənilməsi ansamblda metro-ritmik amillərin 
möhkəmlənməsinə qulluq edir. Bu vaxt əzələ yaddaşının 
təsbit olunması (fiksasiya) yaxşılaşır, arzuolunmaz, qeyri-
ixtiyar “əzbərlənmiş” ifa stereotipləri yox olur. Öyrənilən 
materialın ağır, asta tempdə ifası, işlənilməsi də çox yaxşı 
nəticələr verir: metro-ritmik proseslər  zaman məkanında 
yavaşıdılaraq,  böyüyürlər, bu isə onların quruluş 
xüsusiyyətlərinə aydınlıq gətirir, ifa vaxtı  əmələ  gələn 
qeyri-dəqiqliklərin aşkar olunmasına, dərk edilməsinə  və 
aradan qaldırılmasına köməklik edir.  
Ansambl ifaçılığında  pauza  “ifası”nın rolu da 
böyükdür. Bu həm bilavasitə ansambl ifasının keyfiyyəti 
ilə, həm də ifanın konsert, səhnə xasiyyətilə bağlıdır. 
Düzgün “ifa” edilmiş, düzgün müddətli pauza əsərin 
əvvəlinin və axırının xasiyyətini müəyyən edir, ifayə 
emosional kök verir, əzələləri sıxılmaqdan azad edir. Вəzi 
hallarda,  ələlxüsus texniki baxımdan çətin epizodlarda 
pauza üçün, “nəfəs almaq” üçün yer “axtarıb tapılmalıdır”.  
Bu həmin epizodların ifasını yüngülləşdirir, ifaçılara qısa 
müddətə, bir anlığa motor-hərəki aparatlarının 
boşaldılmasına, azad edilməsinə imkan yaradır. Pauza 
musiqi  əsərinin  ən vacib elementlərindən biri kimi, 
musiqinin ən önəmli əsası kimi dəyərləndirilməlidir.   
Ansambl ifaçılığında partiyalar dialoq şəkilli, 
“danışıq tərzli” olduğundan pauzanın əhəmiyyəti daha da 
artır. Bu isə ifaçıdan pauzanın  şüurlu, düşünülmüş,  
səhnədə dəfələrlə ifa edilmiş və bərkidilmiş şəkildə  ifasını 
tələb edir.   Pauza “ifası” vərdişinin bərkidilməsi, 

---

58 
möhkəmləndirilməsi texniki prosesdir, bu isə  məşq 
zamanı musiqiçilərdən həmin vərdişin bərkidilməsi üçün 
şüurlu, davamlı iş tələb edir.   
Həmçinin vahid “temp hissi” pauzalarda və uzun 
davamlı  səslərdə özünü göstərir. Bəzi ifaçılar üçün bu 
anlarda musiqi sanki dayanır və ya qırılır. Onlar pauzanın 
və ya uzun davamlı səsin ifadəli mənasını dərk etmir və bu 
səbəbdən tempi sürətləndirərək həmin yeri tez-çaparaq 
ötüb keçmək istəyirlər.  Lakin bu zaman musiqinin metro-
ritmik quruluşunun dağılmasını onlar hiss etmir. Musiqiçi 
pauzalar zamanı da vaxt nisbətini düzgün duymaq 
bacarığına malik olmalıdır.  
Hərəkət sürəti, yəni  temp  məsələsi bilavasitə ayrı-
ayrı  səslərin və pauzaların mütənasibliyi ilə, yəni,  ritm 
məsələsi ilə bağlıdır. 
Ritm üzərində işləyərkən musiqiçi bədii cəhətdən ən 
ifadəli ritmi tapmağa can atır, ritmik şəklin aydınlığına və 
dəqiqliyinə nail olmağa, ritmi çevik və canlı edərək,  ən 
çətin metro-ritmik quruluşları  mənimsəməyə çalışır. Ifaçı 
musiqi  əsərini təhlil edərək, ritmik şəkli ayrı-ayrı 
xarakterik fiqurlara ayırır, onların qarşılıqlı əlaqələrini, bir 
səsin  ritmik şəklinin  digər səsin ritmik şəkli ilə 
birləşmələrini, uyğunlaşmalarını öyrənir.  
Birgə ifa zamanı  təhlil istər-istəməz ayrı-ayrı 
partiyalardan kənara çıxır, bütün partitura və partiyalar 
arasındakı ritmik əlaqələrin detalları onun təhlil obyektinə 
çevrilir.  
Məsələn,  ən sadə sxemi təsəvvürümüzə  gətirək: bir 
partiyadakı dörd çərək digər partiyada dörd çərəklə  əvəz 
olunur.  

---

59 
 
 
Burada ifaçıların qarşısında duran əsas ritmik məsələ 
- çərəklərin düz növbələnməsi və onların uzunluqlarına 
dəqiq riayət edilməsidir.
 
Uzunluğun etalonu kimi burada 
ilk çərək çıxış edir və bu etalon tempdən asılı olur.  
Beləliklə 
də, qarşıda qoyulmuş 
məsələnin 
müvəffəqiyyətlə həlli üçün birinci, ən vacib şərt - tempin 
vahid dərk və hiss edilməsidir.   
Ikinci  şərt – ifaçıların  möhkəm, dayanıqlı, sabit 
individual ritmidir, çünki hər hansı bir partiyada ritmin 
hətta cüzi surətdə pozulması ani surətdə  eşidilir, olduqca 
qabarıq şəkildə üzə çıxır.  
Burada  ən məsuliyyətli məqam – birinci və ikinci 
xanələrdə birinci və ikinci çərəklərin ifasıdır: birinci 
taktda tempin hər iki ifaçı üçün ümumi dərki həyata 
keçirilir, ikinci taktda isə  təklif olunan tempin digər 
tərəfdaş üçün  inandırıcı və təbii  olduğu təsdiq edilir. 
Bu sxemdə birgə ifaya xas  təzahür müşahidə olunur: 
tərəfdaşlardan biri (burada - birincisi) “aparıcı” 
funksiyalarını, digəri isə - “aparılan”  funksiyalarını yerinə 
yetirir.  İfa prosesində ifanın hər bir istənilən anında 
partiyaların  əhəmiyyətindən asılı olaraq tərəfdaşların 
funksiyaları dəyişir. 
 
Yuxarıda gətirilən sxemə edilən kiçik dəyişiklik ifa 
məqsədlərinə nəzərəçarpan dərəcədə təsir edir: 
 
 
 

---