Microsoft Word Baba n r variant seva
Yüklə 1,74 Mb.
|
138 ədəbiyyat müəllimimin tövsiyəsi ilə yazıçının bütün hekayələrini, povest, roman və pyeslərini oxudum. Onda – onuncu sinifdə yüz faizli şagird qənaətim bu oldu ki, ədəbiyyatımız Mehdi Hüseynsiz yetim qalmışdı. Az sonra tələbəliyin ikinci kursunda Mehdi Hüseyn yaradıcılığına ciddi yanaşdıqda İvan Buninin Nabokov haqqında “O, ədəbiyyata soxulub bizim hamımızı güllələdi!” deyimi dodaq- larımı qaçırtdı. Sən demə ədəbiyyatımız yetim qalmayıbmış, ədəbi çarpışmaları, obyektiv, bəzən də subyektiv mübarizələri lap elə 30- cu illərdə də, daha sonralar da davam etmiş, o, ədəbiyyata əməlli- başlı dədəlik edibmiş. Sən paxıl adamlarla əhatə olunmuşdun, Mehdi müəllim! Bu isə istedadlıların alın yazısı, qismət payıdır. Siz belələrinə fikir vermə- diniz, sizi daha dəruni hisslərlə istəyən, vicdanlı, ümuməbədi mənafe üçün hər çətinlik və məhrumiyyətə dözən, sinə gərən dostlarının (təəssüf ki, bu gün dostluq məfhumu vicdansızların yasaq olunmuş orbitindədir – B.B), sənin istəklin olanların əhatəsində olub hifz olundun. Nə yazıqlar ki, bu dostlar da səni son anda qoruya bilmədi. Yazıçılar İttifaqına rəhbərlik etdiyin vaxt 10 martda keçirilən iclasda söylənilən haqsız iftira və böhtanlara məruz qaldın. Nadanların qəfil hücumuna ürəyinin gücü çatmadı... Mehdi Əli oğlu Hüseynov (Mehdi Hüseyn) 1909-cu il mart ayının 22-də Qazax rayonunun ikinci Şıxlı kəndində müəllim ailəsində anadan olmuşdur. Ədibin atası, Əli Vəli oğlu Hüseynov, məşhur Qori seminari- yasında təhsil almış tanınmış müəllim idi. Mehdi üç yaşında ikən anası atasından ayrıldığından qoca nənəsinin himayəsində böyü- müşdü.
Atası Bakıda realni məktəbdə dərs dediyindən oğlunu az-az, yay tətillərində görürdü. Yeddi yaşında Şıxlı ibtidai məktəbinə daxil olan Mehdi dərs zamanı keçirilənlərlə kifayətlənməyərək, məktəbin və atasının kitabxanasındakı əsərləri mütaliə edərdi. Klassiklərlə erkən tanışlıq onda bədii ədəbiyyata maraq və sevgi oyatmış, estetik zövqünün tərbiyəsinə müsbət təsir göstərmişdir. 1920-ci ilin sentyabrından Qazax pedoqoji texnikomunun hazırlıq şöbəsində oxuyan Mehdi ilk günlərdən məktəbin ictimai işlərində yaxından iştirak etmişdir.
139 1925-ci ildə atasının Maarif Nazirliyində işə keçməsi ilə əlaqədar olaraq, Mehdi ailələri ilə Bakıya köçmüş və texnikomu burda qutarmışdır. Bakı ədəbi, ictimai-siyasi mühiti onun ədəbiyyata həvəsini daha da artırmışdır. Yazıçı tərcümeyi-halında texnikumda ədəbiyyat müəllimi olan görkəmli Azərbaycan ədibi Abdulla Şaiqin onun həvəsləndirərək sənətə marağını qüvvətləndirdiyini minnətdarlıq hissi ilə xatırlayır. Mehdi Hüseynin ilk bədii əsəri 1927-ci ildə, 18 yaşında “Şərq qadını” jurnalında çap etdirdiyi “Qoyun qırxımı” hekayəsidir. Bu illərdə Azərbaycan nəsrinin tarixində yeni bir inkişaf mərhələsi başlanır. 1920-1928-ci illərdə mühüm nəsr əsərləri keç- miş sovet platformasını sevinclə qəbul etmiş, yeni hakimiyyətin həyata keçirdiyi tədbirlərdə öz arzularını ifadəsi görmüş C. Məmmədquluzadə, Ə.Haqverdiyev, S.S.Axundov, C.Cabbarlı, A.Şaiq, Simurq kimi təcrübəli sənətkarlar tərəfindən yazılmışdır. Ə.Əbdülhəsən, Əli Vəliyev, Mehdi Hüseyn kimi gənclər 1927-1928-ci illərdə çap etdirdikləri ilk hekayələri ilə nəsrə yeni mövzu və yeni surətlər gətirdilər. 1930-cu ildə Mehdi Hüseyn Azərbaycan Dövlət Universitetinin pedaqoji fakütləsinin tarix şöbə- sini bitirir və həmin ildə Azərbaycan Proletar Yazıçıları Cəmiy- yətinin məsul katibi seçilir. 1927-ci ildə kiçik hekayə, oçerk və məqalələr yazan Mehdi Hüseyn 1933-cü ildə özünün ilk iri həcmli əsəri “Daşqın” romanını çap etdirir. 1937-ci ildə Mehdi Hüseyn Moskva Dövlət Kinematoq- rafiya İnstitutu yanında akademiya tipli kinossenaristlər kursunun məzunu olmuş və müsair mövzuda “Tərlan” romanı üzərində işləyir. Ədəbiyyata kiçik hekayələrlə gələn yazıçının bu əsərləri 1930- cu ildə çap olunan “Xavər” və “Bahar suları” adlı kitabçalarda toplanmışdır. Mövzularına görə iki hissəyə ayrılmalı olan bu hekayələrin bir qismində keçmiş Azərbaycan kəndinin ağır vəziyyəti, cəmiyyətdə hökm sürən ictimai bərabərsizlik, əsarət, özbaşınalıq, feodal-patriarxal münasibətlər (“Könül dəftəri”, “Qan içində”, “Tunel”), digər qismində isə yeni hakimyyətin qələbəsin- dən sonra ölkəmizdə yaranmış ictimai vəziyyət, insanların şüurunda
140 yaranan dəyişikliklər, yeniliklər köhnəliyin mübarizəsi, xalqlar dostluğu, müasir həyat tərzi, yeni ailə münasibətləri təsvir olunur (“Xavər”, “Bahar suları”, “Sevgidən sonra”, “Qayıtmalı”, “Əlli iki” və s.). Bu hekayələr dövrün aktual mövzularına həsr olunsa da , sənətkarlıq cəhətdən hələ heç də istənilən səviyyədə deyildi. Bun- ların əksəriyyətində tam, bitkin insan xarakterləri, ümumiləşdirilmiş obrazlar olduğu kimi, həm müəllifin, həm də ayrı-ayrı surətlərin dilində, düşüncə tərzində və təhkiyələrində müəyyən dərəcədə bəsitlik hiss olunurdu. Mehdi Hüseynin həmin hekayələri hər şeydən əvvəl müəllifin ilk qələm təcrübəsi və gələcək yaradıcılığı üçün müəyyən bir keçid mərhələsi kimi əhəmiyyətlidir. 1933-1936-cı illərdə Mehdi Hüseyn üç hissədən ibarət “Daşqın” romanı çap olunur. Əsər vətəndaş müharibəsi və bunun nəticəsində Azərbaycan – Gürcüstan sərhədlərində baş verən qanlı faciələrin təsvirinə həsr olunmuşdur. “Daşqın”dan sonra Mehdi Hüseynin yazdığı ikinci böyük əsər “Tərlan”romanıdır. Romanın yarandığı dövr - yəni 1937-1938-ci illər o dövrki cəmiyyətimizin tarixində yeni bir mərhələ təşkil edirdi. Xalq təsərrüfatının başqa sahələrində olduğu kimi, kənddə də yeni idarə sistemi qələbə çalmış, ölkəmizin iqtisadi, siyasi həyatında əsaslı dəyişikliklər baş vermişdi. Xüsusilə, 1937-1938-ci illərdə Moskvada təhsil alması onun dünyagörüşünə müsbət təsir göstərmişdir. Yazıçı həmin illərdə həm klassik rus, Avropa, həm də milli ədəbiyyatımızın sənətkarlıq xüsusiyyətlərini öyrənir. Həmin illərdə yazdığı bir sıra tənqidi, nəzəri məqalələri (Mehdi Hüseyn ədəbiyyat aləminə tənqidlə gəlmişdir. O, Əli Nazimin “İnqilab” şeiri münasibətilə yazdığı “Bizdə futurizm cərəyanı” adlı məqaləni ədəbiyyat maraqlısı kimi “Dan ulduzu”nun 1926-cı il VII nömrəsin- də çap etdirmişdir.- B.B) və Tərlan” romanı göstərir ki, o artıq özünəməxsus üslubu, ifadə tərzi, müəyyən yaradıcılıq planları olan yetkin bir yazıçıdır. Böyük sənətin zirvəsinə doğru çətinliklərlə, haqlı-haqsız tənqid-təqiblərlə irəliləyən ədibin yaradıcılığında müasir həyatın təsviri ilə yanaşı, tarixi mövzular da geniş yer tutur. Tarixi mövzuya həsr etdiyi ilk əsərləri içərisində “Komissar” povesti öz bədii dəyərinə görə nəzəri daha çox cəlb edir.
Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|