Microsoft Word maya book 2013 A5 son

38 
fərqlənir. Onların payına səhər  əhalisinin illik artımının 
80%-i düşür. 
Dünyanın inkişaf etməkdə olan ölkələrində demoqrafik 
partlayışla yanaşı «demoqrafik siyasət»də mövcuddur. Çin, 
Hindistan və s. kimi, əhalisi çox böyük sürətlə artan 
ölkələrdə müxtəlif yollarla əhali artımının qarşısının 
alınması  və ya məhdudlaşdırılması bunun əksinə isə,  əhali 
artımı azlığından narahat olan bəzi Avropa ölkələrində isə 
onun artması uğrunda siyasət aparılır. 
Dünya əhalisinin artımı barədə müxtəlif ölkələrin alim və 
mütəxəssisləri daim müxtəlif proqnozlar verirlər. Məsələn, 
XX  əsrin 60-70-ci illərinin proqnozlarına  əsasən XX əsrin 
sonuna kimi dünya əhalisinin 9 milyard olacağı, gözlənsə 
də, 1999-cu ildə bu rəqəm 6 milyarda çatdı. 2011-ci ildə isə 
7 milyarda. Deməli əhali artımı obyektiv və subyektiv, həm 
də təbii amillərdən asılıdır. Məsələn: İngilis alimi R.Maltu-
sun fikriincə insan artımı, cəmiyyətin  ərzaq ehtiyatlarından 
daha tez və sürətlə artır ki, bu da fəlakətə  səbəb ola bilər. 
Tarixin inkişafı isə bu faktın doğru olmadığını sübut 
etmişdir. Maltus qeyd edirdi ki, ətraf mühitin vəziyyətinin 
pisləşməsi hər  şeydən  əvvəl texniki və ekoloji siyasətlərin 
hesabatlarından, texniki inkişafın aşağı  səviyyəsindən, 
antropogen təsirlərin nəticələrinin zəif öyrəniləsi, eyni 
zamanda təbii mühitdə istifadə olunan zərərli maddələrin 
yayılması və s. səbəblərdən asılıdır. 
D.Medouz və tərəfdarları təklif etdikləri modeldə cəmiy-
yətin inkişafı beş qlobal amilə ayrılmışdır: sənayeləşmə; 
ətraf mühitin çirklənməsi;  əhali artımı; qida məhsullarının 
istehsalı; bərpa edilməyən təbii sərvətlərin istifadəsi. C.For-
rester və D.Medouz öz modellərində planetin əhali sayının 
artımını və sənaye istehsalını müvəqqəti dayandırmağı, yəni 
konservləşdirməni təklif edirlər. D.Medouzun fikrincə bir 

---

39 
müddətdən sonra əhalinin artımı elə həddə çatacaq ki, milli 
sərvətlər fəlakət vəziyyətində  mənimsəniləcək:  ətraf mühit 
çirklənəcək, təbii sərvətlər tükənəcək, nəticədə əhalinin sayı 
azalmağa başlayacaq. Bu vəziyyətdən yeganə  çıxış yolu 
«qlobal tarazlıq» və ona keçiddir. Bu yolla təbii ehtiyat-
lardan istifadə 8 dəfə, ətraf mühitə atılan zəhərli maddələrin 
tullantıları isə 4 dəfə azalar. Sonradan alimlər birinci mode-
lin real olmadığını anladılar. 
Hələ XX əsrin 60-70-ci illərində hesab edilirdi ki, bütün 
bəşəriyyət üçün ekoloji problemlər ümumi ola bilməz. 
Qlobal ekoloji problemlərin yaranması  təbii resurslardan 
istifadə tempinin güclənməsi və texniki proqreslə, «demo-
qrafik partlayışla» və s. ilə  əlaqədardır. Belə ki, axırıncı 
yüzillikdə bizim planetin əhalisinin sayı 7 milyard nəfərədək 
artmışdır. 210-dan çox dövlət yaranmış, ərzaq istehsalı 120 
dəfə artmış, meşə  əraziləri isə 2 dəfə azalmışdır. Bütün bu 
problemləri ayrı-ayrılıqda həll etmək mümkün deyil, 
alimlərin tələsik qərarı bütün planetin gələcəyini təhlükə al-
tına ala bilər. Bütün bu problemlər planetin ekoloji duru-
munu pisləşdirir. Bunun üçündə Dünyanın bütün ölkələrində 
əhali artımının nizamlanmasına diqqəti artırmalıdırlar. Əhali 
artması  və ayrı-ayrı ölkələrdə  aşağı düşməsinin ekoloji 
nəticələri hər iki halda öz vacibliyini saxlamaqdadır.  Əgər 
iqtisadi cəhətdən zəif ölkələrdə  əhali artımının belə sürətlə 
artması və onun çətin nizamlanması ekoloji tarazlığın pozul-
masına səbəb olursa, əhali artımının azalması  və yaxud da 
durqunluğu da tamamilə başqa ekoloji problemlərin yaran-
masına səbəb olur. Ona görə  də  əhali artımı dinamikasının 
nizamlanması XXI əsrin  ən vacib ekoloji problemlərindən-
dir. Çünki Dünyanın torpaq ehtiyatları günü-gündən sürətlə 
azalır. Bu isə  ərzaq məhsullarının azalmasına və bu günki 
ağır ekoloji durumun daha da ağırlaşmasına səbəb ola bilər.  

---

40 
V FƏSİL 
BƏŞƏRİYYƏTİN  ƏRZAQ  PROBLEMLƏRİNİN  
EKOLOJİ  NİZAMLANMASI 
 
Bəşəriyyətin ən qədim qlobal problemlərindən biri də ər-
zaq problemidir. BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşki-
latının (ƏKTT) verdiyi məlumata görə keçən  əsrin 90-cı 
illərində planetimizin əhalisinin yalnız 38%-i yüksək keyfiy-
yətli qida məhsullarını ala bilmişdir. 
Ərzaq məhsulları istehsalı problemi bir başa dünya əhali-
sinin dinamikası ilə sıx bağlı olub, qlobal və eyni zamanda 
yerli mahiyyət kəsb edir. 1999-cu ildə dünya əhalisinin sayı 
6 milyard olmuşdur (Bosniya və Hersoqovinyanın paytaxtı 
Sarayev  şəhərində 6 milyardıncı  uşaq dünyaya gəlmişdir). 
Hazırda bu say sürətlə 7 milyard yarıma yaxınlaşır. Dünya 
əhalisinin sayı artdıqca  əhalinin dinamikliyi də sürətlənir. 
Asiya, Afrika və Latın Amerikası ölkələri  əhali artımında 
xüsusilə fərqlənirlər. Bu proses əsasən əhalinin XX əsrin 60-
cı illərindəki demoqrafik partlayışının davamı kimi izah 
olunur. Göstərilən prosəsə səbəb odur ki, II Dünya mühari-
bəsindən sonra üçüncü dünya ölkələrinin bir çoxu siyasi 
istiqlaliyyət  əldə edərək iqtisadiyyatda, səhiyyə  və sosial 
sahələrdə müəyyən yüksəlişə nail oldular. Bunun nəticəsində 
ölüm hadisəsi, xüsusilə  uşaq ölümü azalmışdır. Doğum isə 
yenə yüksək səviyyədə qalmışdır. Əksər ölkələrdə son 40-50 
ildən orta illik artımı 2%-dən çox olmuşdur. Bir sıra ölkələr-
də, Meksikada, Kolumbiyada, Venesuelada bu göstərici 3%-
dən artıq, Kosta-Rikada 4%-dən çox olmuşdur. Hazırda 
dünya  əhalisinin təbii artım sürəti nisbətən azalmaqdadır. 
Lakin  əhalinin maddi nemətlər istehsalına olan tələbi bö-
yükdür və ildən-ilə artır, təbiətə  təsiri məsələsi getdikcə 
güclənir. Belə hesab edilir ki, normal yaşayıb işləmək üçün 

---